Жорий йилнинг июнь ойида Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг Республика бандлик ва меҳнатни муҳофаза қилиш илмий маркази томонидан Халқаро меҳнат ташкилоти тавсиялари асосида ишлаб чиқилган методика бўйича республиканинг 101 шаҳар ва туманида навбатдаги ижтимоий сўров ўтказилди. Унда 490 фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органи, 4,9 мингта уй хўжалиги ҳамда 25,9 минг фуқаро қамраб олинди.
Ўзбекистонда ишсизлик даражасини қисқартириш борасида қандай ишлар амалга оширилаяпти? Хорижий давлатларга ишлашга борадиган фуқароларни иш билан таъминлаш бўйича қандай чора-тадбирлар кўрилаяпти? Бу ҳақда бандлик ва меҳнат муносабатлари вазири Нозим Ҳусанов бизга қуйидагиларни гапириб берди.
– Маълумки, пандемия барча давлатлар қатори бизнинг мамлакатимизга ҳам салбий таъсирини кўрсатди. – Пандемиядан олдин юртимизда ишсизлар сони 1 миллион 350 мингни ташкил этган бўлса, пандемия даврида бу кўрсаткич 2 миллионга яқинлашди. Бундан ташқари, хориж давлатларига доимий ишлаш учун борадиган 550 мингга яқин фуқаронинг пандемия сабабли ишга бориши тўхтатилди. Шу боисдан бу фуқароларни иш билан таъминлаш мақсадида ички имкониятларимиздан фойдаланаяпмиз. Мисол учун, ҳудудлардаги ижтимоий соҳа объектларини қуриш учун Инқирозга қарши курашиш жамғармаси томонидан маблағ ажратилган. Ҳар бир ҳудудда 50-60 тадан бундай объектлар қурилаяпти. Мана шу қурилишларга ҳудудлардаги Бандликка кўмаклашиш марказлари томонидан ҳунари, касбидан келиб чиққан ҳолда фуқароларимизни ишга жойлаштириш чоралари кўрилмоқда. Шунингдек, ҳозир пойтахтимизда 1000 га яқин турли хилдаги объект қурилаяпти. Бу қурилишларга ишсизлик даражаси юқори бўлган Қашқадарё, Андижон, Фарғона каби вилоятлардан фуқаролар жалб қилиниб, иш билан таъминланаяпти. Масалан, яқинда Тошкент шаҳрининг Сергеле туманидаги қурилиш объектларига Қашқадарё вилоятидан 1 миллион 500 нафар фуқаро ишга жалб этилди.
“СOVID-19” пандемияси даврида коронавирус инфекцияси тарқалишининг олдини олишга қаратилган карантин чора-тадбирлари меҳнат бозорига сезиларли даражада салбий таъсир кўрсатди. Ўтказилган тадқиқот натижалари республикада ишсизлик даражаси иқтисодий фаол аҳолининг 13,2 фоизини ташкил этганлигини кўрсатди. Бу кўрсаткич 2019 йилнинг шу даврида 9,1 фоизга тенг бўлган. Ишга муҳтож бўлганларнинг умумий сони 1 944 минг кишини ташкил этади. 16-30 ёшгача бўлганлар ўртасида ишсизлик даражаси- 20,1 фоизга, аёллар ўртасида ишсизлик даражаси эса – 17,4 фоизга ўсди.
Дастлабки маълумотларга кўра, меҳнат ресурслари сони 19 084,6 минг кишини ташкил этиб, 2019 йилнинг шу даврига нисбатан 0,6 фоизга кўпайган бўлса,”СOVID-19” пандемиясининг иқтисодиёт субъектлари фаолиятига салбий таъсири натижасида иқтисодиёт тармоқларида банд бўлганлар сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 5 фоизга ёки 671 минг кишига камайиб, 12 736,7 минг кишини ташкил қилди. Шунингдек, иқтисодиёт тармоқларининг расмий секторида банд бўлган аҳоли сони 5 581,2 минг кишини ташкил қилиб, ўтган йил шу даврга нисбатан 0,2 фоизга ёки 12,4 минг кишига камайди.
Бунда коронавирус инфекцияси тарқалишининг олдини олишга қаратилган айрим чеклов чора-тадбирлари сабабли, якка тартибда тадбиркорлик билан шуғулланувчилар сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 167,5 минг (46,4 фоиз)га камайиб кетган. 131,2 минг ишсизни ҳақ тўланадиган жамоат ишларига жалб қилиш ҳисобига расмий бандлар сонининг кескин камайиши олди олинди.
Тадқиқот натижаларига кўра, республикадан ташқарига хорижда меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун кетганлар сони 2 040 минг кишини ташкил этган, бу ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 553,2 минг, 2020 йилнинг 1-чорак якунига нисбатан эса 232,1 минг кишига камайган.
Норасмий секторда банд бўлганлар сони (хорижда ишлаётган меҳнат мигрантларини ҳисобга олмаганда) ўтган йилга нисбатан 2,1 фоизга ёки 105,3 мингга камайиб, 5 114,6 минг кишини ташкил этмоқда. Бунда асосан вақтинчалик бир марталик ва мавсумий ишларни бажарувчилар (108,4 мингга камайган), меҳнат муносабатларини расмийлаштирмасдан оилавий корхоналарда ва тадбиркорларда ишловчилар (87,6 минг), рўйхатдан ўтмасдан ва тегишли рухсатномасиз фаолият кўрсатаётган тадбиркорлар (110,6 минг) сони камайди.
Шу билан бирга карантин чора-тадбирлари даврида уйда ўтирган фуқаролар сони ошганлиги ҳамда фуқароларнинг шахсий томорқаларини ривожлантириш учун Бандликка кўмаклашиш жамғармасидан субсидиялар бериш дастури ҳажми кескин ортганлиги учун деҳқон хўжаликлари ва шахсий томорқаларда банд бўлганлар сони 201,1 мингга ортган.
Тадбиркорлик субъектлари ва ўзини ўзи банд қилган фуқароларга меҳнат стажини ҳисобга олиш ва рағбатлантирувчи имтиёзлардан фойдаланиш ҳуқуқи берилиши норасмий секторда бандлар улушини камайтириш имкониятини бермоқда.
Республикада иқтисодий нофаол аҳоли сони 2019 йил мос даврига нисбатан 4,5 фоизга ошган. Ушбу кўрсаткич ўтказилган тадқиқот давомида тадбиркорлик ва хизмат кўрсатиш соҳаси вакиллари карантин чора-тадбирлари даврида вақтинчалик ўз фаолиятини тўхтатиб туриши ва чекловлардан сўнг қайта тиклаш ниятини билдириб, бошқа фаолият билан шуғулланмасликни афзал кўраётганлиги сабабли ошганлигини кўрсатди.
2020 йилнинг биринчи ярмида, айниқса, “СOVID-19” пандемиясининг меҳнат бозорига салбий таъсирини юмшатиш мақсадида меҳнат органлари томонидан 588,2 минг(30 ёшгача бўлганлар 159,9 минг ва аёллар 229,4 минг) ишсиз ва банд бўлмаган аҳоли, хусусан, 501,1 минг нафарининг доимий ишга ва жамоат ишларига жалб қилиш орқали бандлиги таъминланди, 15 минг нафар ишсиз касб-ҳунарга ўқитилди, 27 минг нафар ишсиз шахсларга Бандликка кўмаклашиш жамғармасидан 10,1 млрд. сўм ишсизлик нафақаси тўлаб берилди.
Бу борадаги ишлар тизимли равишда олиб борилмоқда.
Ш.Маматуропова, ЎзА