Маълумки, 2023 йилнинг май ойида Ўзбекистон Республикаси Президентининг Хитойга расмий ташрифи доирасида Cиан шаҳрида бўлиб ўтган Ўзбекистон-Хитой бизнес-форумида Ўзбекистоннинг узоқ муддатли ҳамкорлари қаторида Хитойнинг 400 дан ортиқ йирик компаниялари иштирок этган эди. Улар Ўзбекистон томони билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни йўлга қўйишдан манфаатдор эканини билдирган.
Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги Илғор технологиялар маркази мутахассислари томонидан ушбу бизнес-форумда биотехнология ва фармацевтика соҳасида фаолият юритувчи инновацион компаниялар билан музокаралар олиб борилди ва бир қатор келишувларга эришилди. Хусусан, Илғор технологиялар маркази ҳамда Хитойда инсон геномини ўрганиш билан шуғулланувчи жаҳонда етакчи “BGI Group” компанияси ўртасида шартнома имзоланди.
Ҳозирда юртимизда мазкур шартнома асосида ташкил этилган “Genscreen” Ўзбекистон-Хитой қўшма корхонаси фаолият юритмоқда. Айни дамда мазкур компания томонидан ҳомиладор аёлларда қатор ирсий касалликларни ва чақалоқларда 48 та касалликни эрта скрининг қилиш бўйича пилот лойиҳа амалга оширилмоқда.
Маълумот ўрнида таъкидлаш лозимки, “Genscreen” компаниясининг асосчилари клиник диагностика ва генетик технологиялар соҳасида жаҳондаги етакчи илмий-тиббиёт компаниялардан бири — Пекин Геномика институтидир. Компания дастлаб 1999 йилда глобал Инсон геноми лойиҳасида иштирок этиш учун генетика тадқиқот маркази сифатида ташкил этилган. Ҳозирги вақтда BGI беморларни турли касалликлар бўйича текшириш, ҳайвонлар, ўсимликлар ва микроорганизмлар геномларини ўрганиш, шунингдек, ДНК таҳлиллари учун ускуналар ишлаб чиқариш бўйича хизматларни тақдим этади.
“Genscreen” компанияси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги INNO технопарк резиденти ҳисобланади. Лаборатория Илғор технологиялар марказида жойлашган. Ҳозирги вақтда BGI томонидан ишлаб чиқарилган геномларнинг ДНК таҳлилини амалга оширувчи ноёб лаборатория ускуналари, юқори самарали секвенаторлар ўрнатилган.
Ўзбекистон-Хитой қўшма корхонаси фаолиятининг биринчи босқичи янги туғилган чақалоқлар ва ҳомиладор аёлларда генетик касалликлар скринингини ишлаб чиқиш ва жорий этишдан иборат. Тошкент шаҳри ва Фарғона водийсида скрининг бўйича пилот лойиҳа ишга туширилди.
Мутахассисларнинг сўзларига кўра, генетик касалликларнинг хавфи турли омилларга, жумладан, қайси органнинг зарарлангани (бош ва орқа мия, скелет ва суяклар тизими, мушаклар ва бириктирувчи тўқималар тизими, ички органлардан юрак, ўпка, буйрак, талоқ, қон ва лимфа тўқималарининг), эрта босқичда ташхис қўйиш имконияти ва бошқа жиҳатларга боғлиқ бўлиши мумкин. Бироқ, баъзи ирсий касалликларнинг саломатлик ва нормал ҳаёт сифатига таъсири жиддий ва хавфли ҳисобланади. Эндиликда республикада янги туғилган чақалоқлар, болалар ва катталардаги ирсий касалликларни эрта аниқлаш бўйича инновацион ёндашувлар қўлланилади.
Пилот лойиҳалар муваффақиятли амалга оширилгандан сўнг бутун республикани тўлиқ қамраб олиш режалаштирилган. Лабораториянинг ишлаб чиқариш қуввати ойига 70 мингдан ортиқ тест ёки йилига ирсий касалликларга 1 миллиондан ортиқ тест ўтказишга мўлжалланган бўлиб, бу Ўзбекистоннинг ушбу турдаги тадқиқотларга бўлган эҳтиёжини тўлиқ қондиради.
“Genscreen” турли хромосома касалликлари натижасида келиб чиққан синдромларни эрта ташхислаш учун туғилгандан кейинги биринчи кунларда неонатал скринингни ишлаб чиқиш ва амалга оширишда, аҳоли ва маҳаллий лабораторияларга турли тестларни етказиб бериш, жумладан, ҳомиладорликнинг 10-ҳафтасидан бошлаб ҳомиладор аёлларни тестдан ўтказишда иштирок этади.
“Genscreen” компанияси, шунингдек, саратоннинг ҳар хил турлари учун онкологик скрининг, генетик паспортни яратиш учун бутун геном кетма-кетлиги ва 4000 дан ортиқ турли касалликларни аниқлашга қаратилган тадқиқотларини давом эттирмоқда.
Муҳайё Тошқораева, ЎзА