Mutaxassis minbari: Soliq islohotidan swng maoshimiz kamayib, daromad soliǵi stavkasi kwpayadi…mi?
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń usı jıl 13-fevraldaǵı «Salıq nızamshılıǵın túp-tiykarınan rawajlandırıw boyınsha shólkemlestiriw ilajları haqqında»ǵı pármanına muwapıq islep shıǵılǵan «Ózbekstan Respublikasınıń salıq sistemasın reformalaw koncepciyası» keń jámiyetshilik itibarına usınıldı. Bul koncepciya búgingi kúnde qızǵın dodalanbaqta. Salıq reformaları keń qamtılǵan bolıp, barlıq salıq túrlerin qaytadan kórip shıǵıw názerde tutılmaqta. Bul processte kópshilikti is haqısınan alınatuǵın daramat salıǵı menen baylanıslı ózgerisler qızıqtırıp atırǵanlıǵı tábiyǵıy jaǵday.
Usı jıldıń 7-aprel kúni kun.uz málimleme saytında Qaxramon Aslanovtıń «Aylıǵımnıń qalǵanı qáne?» Jańa salıq sisteması qalay tásir etedi?» atamasındaǵı analizli maqalası jariyalandı. Qánige sıpatında avtordıń pikirleri jáne esap-sanaqların orınlı dep oylayman. Avtor aytqanınday, «esap-sanaqlar biraz ulıwma kóriniste usınılmaqta». Kópshiligimiz tek ǵana birden-bir salıq stavkasın 25 procent etip belgilew usınısı bildirilip atırǵanlıǵınan xabardarmız. Eger jańa salıq koncepciyasında Qaxramon Aslanov analizindegi tártip-qaǵıyda názerde tutılıp atırǵan bolsa, onıń pikirlerin maqullaymız.
Aradan eki kún ótip, 9-aprelde xabar.uz málimleme-analizlew portalında Mansur Tangishevtıń «Aylıǵıńız kemeymeydi. Jańa salıq sisteması aylıqqa unamlı tásir etedi» atlı maqalası járiyalandı. Qaxramon Aslanovtıń sholıwlarına juwap túrinde berilgen usı maqalada avtor aylıqlardıń kemeymewin, jańa koncepciya unamlı ózgerislerge tiykar bolıwın atap ótedi. Avtorlardıń arasında tóreshilik etpekshi emespen. Biraq Tangishevtiń jumıs beriwshi (kárxana) tóleytuǵın Birden-bir sociallıq tólem menen jumısshınıń dáramat salıǵın aralastırıp jibergeni túsiniksiz jaǵday.
«Maksimal keri nátiyje sıpatında tek ǵana aylıq aspawı múmkin, biraq bul da haqıyqattan biraz uzaq. Nege deseń aylıqtıń asırılıwı bazardaǵı ulıwma bahalar tendenciyasına kóre ámelge asırılıwı kerek bolǵan ilaj. Bul avtordıń aylıqlar kemeyiwi haqqındaǵı pikirleri durıs emes ekenligin bildiredi», dep jazadı M.Tangishev.
Reforma jańalaw, jaqsılaw, degeni. Men reformanı jámiyettegi belgili bir kesellikti emlewshi shıpakerlerge uqsataman. Aqsha, waqıt sawıp emlewxanada jatsaq, biraq ol jerden emlenbesten shıqsaq kim ayıpker boladı, shıpaker me? Solay eken, reforma álbette jaqsılıqqa xızmet etiwi shárt.
Ulıwma alǵanda, eki avtordıń da qániyge sıpatındaǵı pikirleri durıs. Biraq, gáp aylıq puldıń muǵdarı haqqında ketip atırǵan joq. Maqset – salıq stavkasın páseytiw.
Ózbekstan Respublikası Salıq komiteti baslıǵınıń birinshi orınbasarı Begzod Musaevtıń «O’zbekiston 24» telekanalına bergen intervyuinde aytılıwınsha, salıq sistemasın reformalaw boyınsha Prezidentimiz tárepinen belgilengen tiykarǵı wazıypalar tómendegiler:
Salıqlardı ápiwayılastırıw
Salıqlardıń sanın qısqartıw
3. Salıq stavkaların páseytiw
Reformalardı qollanıw ushın aldınǵı shet eller, Qubla Koreya, ǴMDA mámleketleriniń tájriybesi menen tanısıw, maqul bolǵan jerlerin qollanıw názerde tutılǵan.
B.Musaevtıń aytıwınsha, dáramat salıǵı boyınsha Birden bir sociallıq tólem (25 procent) hám dáramat salıǵı (shkala boyınsha) birlestirilip, 25 procent muǵdarda hızmetkerden uslaw usınıs etilgen. Yaǵnıy, Birden bir sociallıq tólem (25 procent) hám shkala boyınsha 22,5 procent +8 procent pensiya fondına jámi shama menen 52 procentli salıqtı 25 procentke shekem kemeytirildi, degen juwmaq etiledi. Bul qansheli durıs ekenin tusiniw ańsat bolıwı ushın, anıq mısallarda kórip shıǵamız.
Ámeldegi salıqqa tartıw sistemasında:
Aytayıq, «Alfa» kompaniyası hızmetkerge 1 million sum aylıq esapladı. Sol waqıtta 250 mıń sum Birden bir sociallıq tólem esaplanadı. Bul kompaniya tárepinen tólenetuǵın tólem. Hızmetkerden 74 mıń 574 sum dáramat salıǵı, 80 mıń sum pensiya fondına, jámi 154 mıń 574 sum uslap qalınadı. Hızmetker qolına 845 mıń 426 sum aladı. Basqasha aytqanda, esaplanǵan is haqınıń 15,5 procenti uslap qalınadı.
Jańa salıqqa tartıw sistemasında:
Joqarıda kórsetilgen kompaniya hızmetkerge 1 million sum aylıq esapladı. Hızmetkerden 25 procent birden-bir salıq, yaǵnıy 250 mıń sum óndiriledi hám ol qolına 750 mıń sum aladı. Eger basqasha tártip kózde tutılmaǵan bolsa, 95 mıń 426 sum (9,5 procent) kóbirek uslap qalınadı. Juwmaq shıǵarıw bolsa ózińizden.
NTV gazetasınıń bas redaktorı Mixail Perper: «Ekspertlerdiń pikirinshe, ámelde bul salıq hızmetker hám biznes arasında ekige bólinedi – tiyisliginshe 10 procent 15 procent bolıp», degen pikir bildirgen. Eger sonday bolsa, nege bul koncepciya joybarında kórsetilmegen? Mexanizmi haqqında hesh nárse bilmeymiz. Salıq koncepciyasınıń jariyalanǵan joybarında qanday variant usınıs etilip atırǵanlıǵın biliwdiń imkaniyatı joq. Sonıń ushın házirshe qatań pikir bildire almaymız. Koncepciya avtorları usı máselede anıqlıq kirgizip, maǵlıwmat berse, maqsetke muwapıq bolar edi.
Maǵlıwmat ushın: Qońsı mámleketler tájriybesine qaraytuǵın bolsaq, Rossiyada 12 procent + (1procent pensiya fondına), Qazaqstanda 9,5 procent Birden bir sociallıq tólem 3,5 procent, Qırǵızstanda 10 procent, Gruziyada 20 procent, Belorussiyada 13 procent dáramat salıǵı uslanadı.
Xamza Sariev, ekonomist
ÓzA