Paytaxtımızda 27-mart kúni «Tınıshlıq procesi, qáwipsizlik tarawında birge islesiw hám reshionallıq sheriklik» atamasında Awǵanstan boyınsha joqarı dárejedegi Tashkent xalıqaralıq konferenciyası bolıp ótti.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevtiń baslaması menen shólkemlestirilgen bul konferenciya dúnya jámiyetshiliginde úlken qızıǵıwshılıq oyattı. Onda qatnasıw ushın elimizge Awǵanstan Islam Respublikası Prezidenti Muhammad Ashraf Ǵani, BMSh tıń Awǵanstandaǵı arnawlı wákili Tadamiti Yamamoto, Evropa Awqamınıń sırtqı isler hám qáwipsizlik siyasatı boyınsha Joqarı wákili Federika Mogerini, sonday-aq, AQSh, Ullı Britaniya, Germaniya, Italiya, Franciya, Túrkiya, Rossiya, Qıtay, Hindstan, Iran, Pakistan, Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan, Túrkmenstan, Saud Arabstanı hám Birlesken Arab Ámirlikleri sırtqı siyasat vedomstvolarınıń basshıları, jámi 25 mámleket hám xalıqaralıq shólkemniń wákilleri keldi.

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev xalıqaralıq konferenciyada shıǵıp sóyledi.

Mámleketimiz basshısı Ózbekstan Respublikası hám Awǵanstan Islam Respublikasınıń birgeliktegi baslaması menen ótkerilip atırǵan bul ánjuman xalıqaralıq jámiyetshilik tárepinen Awǵanstanda tınıshlıq hám turaqlılıqtı támiyinlew boyınsha alıp barılıp atırǵan ámeliy is-háreketlerdiń logikalıq dawamı ekenin atap ótti.

Jer júziniń úlken bóleginde sońǵı 40 jılda awǵan urısına anaw yaki mınaw dárejede dus kelgen áwladlar ulǵaydı. Kimnińdur ulı, kimnińdur aǵayini yaki qońsısı bul ádalatsız urıstıń qurbanına aylandı. Urıs jalını qanshadan-qansha biygúná adamnıń dastıǵın qurttı, onıń suwıq nápesi basqa ellerge de jetip bardı, mıńlaǵan shańaraqlardı búldirip, nárestelerdi jetim etti. Sonlıqtan da «Awǵanǵa ketipti» degen xabar júreklerge qorqınısh, qáweter alıp keletuǵın edi. Atalar ulınıń awǵanǵa áskeriy xızmetke ketkenin ata-anasınan jasırar, ishindegi dártin bildirmes edi. Analar tasada turıp jigerbentine aman-esenlik sorap Jaratqanǵa jalınar, jolǵa qarar edi.

Mine usınday ortalıqta er jetken balalar «awǵanǵa alıp ketpes pe eken», dep jıllar dawamında qáweter menen jasadı, áskeriy xızmetke barmawdıń ilajın izledi. Aradan on jıllar ótken bolsa da, awǵan mashqalası adamlardıń esinde qaldırǵan qáweter hám qorqınısh ele umıtılǵan joq.

Tilekke qarsı, awǵan urısı jıllardıń ótiwi menen sawash maydanlarınan narkobiznes, terrorizm, ekstremizm sıyaqlı kózge kórinbeytuǵın urıs oshaqlarına aylandı. Endi bul jerdegi tınıshsızlıq hám zorlıqlar, nahaqtan qan tógiwler dúnyanıń barlıq regionlarına qáwip salatuǵın dárejede keńeydi.

Eger Awǵanstanda tınıshlıq húkim súrgende 2001-jıl 11-sentyabr waqıyaları bolmas, mıńlaǵan insanlar terror qurbanına aylanbas edi. Bul elde tınıshlıq-turaqlılıq bolǵanda, diniy ekstremistlik háreketler tamır jaymas, dúnyanıń túrli regionlarında tınıshsızlıq jalının jaǵıp atırǵan jawız kúshler, Islam mámleketi dep atalǵan terrorshılıq shólkemi payda bolmas edi. Giyabentlik zatlar hám nızamsız qural sawdası tek qońsı ellerge ǵana emes, al, pútkil dúnya jámiyetshiligine qáwip tuwdırmas edi.

Mámleketimiz basshısınıń atap ótkenindey, jábirkesh Awǵanstan topıraǵındaǵı soqlıǵısıwlar, «urıs jalını» awǵan xalqınıń óz tańlawı emes, kerisinshe, shetten kirgizilgen til biriktiriw nátiyjesi bolıp tabıladı. Mine, usı tınıshsızlıqtan awǵan xalqı on jıllar dawamında jábir shegip kelmekte, millionlaǵan adamlar óz úyin taslap, alıs jurtlarda áwere-sarsań bolıp júr.

Bul jerdegi keskinlik Oraylıq Aziya mámleketleriniń jáhán ekonomikasınıń belsendi itegraciya processlerine qatnasıwına unamsız tásir etpekte. Mısal ushın, tınısh Awǵanstan sawda-ekonomikalıq, transport-logistikalıq imkaniyatları menen Ózbekstanǵa basqa regionlarǵa teńiz arqalı qısqa jol menen shıǵıw imkaniyatın berer edi.

Xalqımızda «Bir kún jánjel bolǵan jerden qırıq kún bereket qashadı», degen naqıl bar. Awǵanstanda derlik 40 jıldan berli dawam etip kiyatırǵan kelispewshilikler awǵan xalqınıń turmısın onlaǵan jıllar izge qaytarıp tasladı. Bul aymaqta payda bolǵan daǵdarıs, xalıqtıń kámbaǵallasıwı dúnya jámiyetshiliginen álle qashan globallıq keltirip shıǵarǵan bul mashqalaǵa birgelikte ámeliy sheshim tabıwdı talap etpekte. Usı maqsette keyingi jıllarda bir qatar joybarlar ámelge asırıldı, sóylesiw toparları shólkemlestirildi.

Ózbekstan 2017-jılı Awǵanstan mashqalasın sheshiw boyınsha ótkerilgen túrli formattaǵı xalıqaralıq hám regionallıq ánjumanlarda, atap aytqanda, keńeytilgen quramdaǵı Moskva ushırasıwı (aprel), «Kabul procesi» (iyun), Awǵanstan Islam Respublikasına baylanıslı ekonomikalıq birge islesiw konferenciyası (Ashxabad, noyabr), «Aziya júregi ­ Stambul procesi» (Baku, noyabr-dekabr) hám Xalıqaralıq sóylesiw toparı májilisinde (Oslo, dekabr) joqarı dárejede qatnastı.

Elimiz basshısı BMSh Bas Assambleyasınıń 72-seesiyasında Awǵanstandaǵı jaǵdaydı turaqlastırıw boyınsha Ózbekstannıń poziciyasın bildirdi, bul boyınsha anıq usınıslar bildirdi. Noyabr ayında Samarqand qalasında BMSh qáwenderliginde ótken «Oraylıq Aziya: birden-bir tariyx hám ulıwma keleshek, turaqlı rawajlanıw hám rawajlandırıw jolındaǵı birge islesiw» atamasındaǵı xalıqaralıq konferenciyada Awǵanstannıń regionallıq ekonomikalıq processlerge qosılıwı jolındaǵı baslamalar alǵa qoyıldı.

Ózbekstan hám Awǵanstan Prezidentleriniń joqarı dárejedegi ushırasıwlarında mámleketimizdiń bul baǵdardaǵı unamlı poziciyası óz-ara mápdar kelisiwler arqalı jáne de bekkemlendi.

Prezidentimizdiń baslaması menen shólkemlestirilgen bul forum óz formatı hám Awǵanstan mashqalası boyınsha anıq sheshimler tabıwǵa qaratılǵanı menen aldınǵı xalıqaralıq ánjumanlardan ajıralıp turadı. Sonlıqtan onı ótkeriw baslaması dúnya jámiyetshiligi tárepinen keń qollap-quwatlandı. Abıraylı xalıqaralıq shólkemler, siyasattanıwshılar hám ekspertler tárepinen Awǵanstanda tınıshlıq hám qáwipsizlikke erisiw, bul arqalı tek Oraylıq Aziya emes, al, oǵan tutas regionlarda tınısh rawajlanıwdı támiyinlewge xızmet etetuǵın bul konferenciya awǵan xalqınıń mashqalaların sheshiw boyınsha anıq usınıslar bildiriliwi menen ámeliy áhmiyetke iye, degen pikirler aytıldı.

Atap aytqanda, Awǵanstan Islam Respublikası Prezidenti Muhammad Ashraf Ǵani Awǵanstanda tınıshlıq hám qáwipsizlikti támiyinlew jolındaǵı Ózbekstannıń baslaması oǵada qádirli ekenin atap ótti.

Evropa Awqamınıń sırtqı isler hám qáwipsizlik siyasatı boyınsha Joqarı wákili Federika Mogerini óz sózinde Awǵanstandaǵı jaǵdaydı turaqlastırıwǵa baylanıslı baslamanı qollap-quwatlaytuǵının, bul másele Evropa Awqamınıń turaqlı itibarında turatuǵının atap kórsetti.

Bul forumǵa Birlesken Milletler Shólkemi tárepinen de úlken qızıǵıwshılıq bildirildi. BMSh Bas xatkeri Antoniu Guterrish konferenciya qatnasıwshılarına videomúrájat jollap, bul ánjuman Awǵanstanda tınıshlıqqa erisiw jolında ayrıqsha áhmiyetke iye ekenin atap ótti.

Tashkent konferenciyası qatnasıwshılarınıń rásmiy súwretke túsiw máresiminen soń ánjuman kishi májilislerde dawam etti. Rossiya Federaciyası sırtqı isler ministri Sergey Lavrov awǵan mashqalasın sheshiw baslaması region mámleketleriniń ózinen shıǵıp atırǵanı ayrıqsha áhmiyetke iye bolıp, Tashkent konferenciyası óz waqtında ámelge asırılǵan áhmiyetli process ekenin hám onnan xalıqaralıq jámiyetshilik unamlı nátiyjeler kútip qalatuǵının atap ótti.

Túrkiya sırtqı isler ministri Mevlyut Chavushwǵlu Tashkent konferenciyası Awǵanstandaǵı jaǵdaydı turaqlastırıwda áhmiyetli orın tutatuǵının, ol turaqsızlıqqa sebep bolıp atırǵan kúshlerdiń óz-ara jarasıwına baylanıslı processti tezlestiwge járdem beretuǵının atap kórsetti.

AQSh Mámleketlik xatkeriniń siyasiy máseleler boyınsha orınbasarı Tomas Shennon Ózbekstan Awǵanstanda tınıshlıq hám qáwipsizlikti támiyinlew boyınsha baslamaları menen region elleriniń rawajlanıwına, óz-ara birge islesiwdi bekkemlewge múnásip úles qosıp atırǵanın, usı jaǵınan dúnya jámiyetshiligi bul konferenciyaǵa mashqalanı sheshiwde ámeliy sheshim sıpatında qarap atırǵanın atap ótti.

Qıtay Xalıq Respublshikası sırtqı isler ministriniń orınbasarı Li Baodun Awǵanstandaǵı investiciya, sawda, transport imkaniyatların arttırıw ushın onı qońsı mámleketler qollap-quwatlawı zárúrligin atap kórsetti.

Pakistan Islam Respublikası sırtqı isler ministri Xavaja Muhammad Asif Awǵanstandaǵı tınıshsız ortalıq tikkeley qońsı hám uzaq ellerdegi jaǵdayǵa keri tásir etetuǵının, sonlıqtan hámme usı mámlekettiń tınıshlıǵı ushın birgelikte háreket etiwi kútilgen nátiyje beretuǵının bildirdi.

Ánjumanda atap ótilgenindey, ayırım geosiyasiy kúshlerdiń Awǵanstanda júzege kelgen jaǵdaydan óz maqsetleri jolında paydalanıp atırǵanı bul mámlekette jaǵdaydı jaqsılaw boyınsha umtılıslarǵa tosqınlıq etpekte. Sonıń aqıbetinde terrorshı shólkemler jawıngerleriniń Awǵanstan ishine kem-kemnen kóbirek kirip barıwına hám onı óz poligonına aylandırıwına jol ashılmaqta.

Awǵanstan áhmiyetli transshegaralıq aymaqta jaylasqan. Bul mámleket penen birge islesiwden Oraylıq Aziya elleri eń kóp mápdar. Ánjumanda Oraylıq Aziya mámleketleriniń sırtqı siyasat vedomostvoları basshıları tárepler bul jolda barlıq imkaniyatlardı iske qosıwǵa tayar ekenin atap ótti.

Xalıqaralıq konferenciyada NATO bas xatkeriniń operaciyalar boyınsha járdemshisiniń orınbasarı Djon Manza, Ullı Britaniya bas ministriniń Awǵanstan hám Pakistan boyınsha arnawlı wákili Garet Beyli, Italiyanıń Awǵanstan hám Pakistan boyınsha arnawlı wákili Alberto Pieri, Germaniya húkimetiniń Awǵanstan hám Pakaistan boyınsha arnawlı wákili Markus Potcel, Qatar Sırtqı isler ministrliginiń arnawlı wákili Mutlaq bin Majid al-Qahtoniy, Yaponiya Sırtqı isler ministrliginiń arnawlı másláhátshisi Xiroshi Takaxashi, Franciyanıń elimizdegi Ayrıqsha hám tolıq huqıqlı elshisi Violen de Vilmor, ShBSh Regionallıq antiterror strukturası direktorı Evgeniy Sisoev, Norvegiya Sırtqı isler ministrliginiń Awǵanstan hám Pakistan boyınsha arnawlı wákili Rolf Villi Xansen hám basqalar shıǵıp sóyledi.

Awǵanstanda tınıshlıq ornatıw, sociallıq-ekonomikalıq infrastrukturanı tiklew, onıń regionallıq ekonomikalıq processlerge qosılıwına hár tárepleme kómeklesiw haqqındaǵı usınıslar hám baslamalar bildirildi.

Konferenciya qatnasıwshıları ánjuman juwmaǵı boyınsha Tashkent deklaraciyasına qol qoydı. Bul hújjette regionda tınıshlıq hám qáwipsizlikti támiyinlew, barlıq tarawlarda birge islesiw baylanısların bekkemlew, tatıw qońsıshılıq qatnasıqların bunnan bılay da bekkemlew sıyaqlı iygilikli maqsetler názerde tutılǵan.

Ilaj sońında ótkerilgen baspasóz ánjumanında Ózbekstan sırtqı isler ministri A.Komilov hám Awǵanstan sırtqı isler ministri S.Rabboniy abıraylı konferenciyada erisilgen nátiyjeler haqqında maǵlıwmat berdi.

Bul xalıqaralıq konferenciya dúnya jámiyetshiliginiń Awǵanstanda tınısh rawajlanıwdı támiyinlewge qaratılǵan is-háreketlerge oǵada áhmiyetli úles bolıp qosılǵanı atap ótildi. Bunday ánjumanlar keleshekte de dawam etedi.

S.Rabboniy áhmiyetli tariyxıy baslamanı kóterip, Awǵanstan boyınsha Tashkent konferenciyasın ótkeriwge bas bolǵan Ózbekstan Prezidentine, elimiz húkimeti hám xalqına ayrıqsha minnetdarshılıq bildirdi.

Matnazar ELMURODOV,

ÓzAnıń xabarshısı.