Birlesken Milletler Shólkemi tárepinen 2022-jıl 2-martta plastik penen pataslanıwdı qısqartıw, teńiz ortalıǵın hám ekosistemanı qorǵaw boyınsha rezolyuciya qabıl etilgen. Onıń tiykarǵı principleri etip plastikten paydalanıwdı azaytıw, «pataslandırıwshı tóleydi» principin engiziw, qayta isletiw hám qayta islewdi óz ishine alǵan aylanba ekonomikaǵa ótiw belgilengen.
Bazel, Rotterdam hám Stokgolm konvenciyaları hám «Turaqlı rawajlanıwǵa járdemlesiw» orayınıń izertlewleri hám usınıslarına bola, plastikalıq shıǵındılardı basqarıwda óndiriwshi hám import etiwshilerge «keńeytilgen minnetleme» sistemasın qollanıw usınıs etilgen.
Evropa Awqamınıń «Shıǵındılar haqqında»ǵı hám «Qadaqlaw hám qadaqlaw shıǵındıları haqqında»ǵı direktivalarına muwapıq, ónimlerdi jıynaw, qayta islew hám juwmaqlawshı utilizaciyalaw minnetlemelerin usı ónimdi óndiriwshige júkleytuǵın principi engizilgen. Usı baǵdarda óndiriwshi qorshaǵan ortalıq ushın zıyansız qadaqlaw túrlerinen paydalanıwı xoshametlenedi. Bul sistemanıń engiziliwi tájiriybesin Evropa Awqamınıń ayırım mámleketleri hám Rossiya, Belarus hám Qazaqstan mısalında baqlaw múmkin.
Mámleketimizde 2025-jıl 1-noyabrge shekem plastikalıq ónimlerdi óndiriwshiler hám import etiwshilerge ózleri islep shıǵarǵan hám import etken ónimlerinen payda bolatuǵın shıǵındılardı utilizaciyalaw minnetlemelerin júklew boyınsha normativlik hújjet joybarın islep shıǵıw usınıs etilmekte.
«Ózbekstan-2030» strategiyasın «Qorshaǵan oritalıqtı qorǵaw hám «jasıl ekonomika» jılında ámelge asırıwǵa baylanıslı Mámleketlik baǵdarlama haqqında Ózbekstan Respublikası Prezidenti pármanı joybarında usı haqqında málim etilgen.
Párman joybarı «Ózbekstan-2030» strategiyası onlayn portalında keń jámiyetshiliktiń dodalawına qoyılǵan. Joybar 2025-jıl 22-yanvarǵa shekem keń jámiyetshilik hám ekspertler dodalawlarınan ótkeriledi.
Usınıs etilip atırǵan jańa sistema 2026-jıldan baslap ámeliyatqa engiziliwi múmkin. Onda plastikalıq ónim islep shıǵarıwshı hám import etiwshiler yaki qayta islewge qánigelesken kárxanalar tárepinen plastikalıq shıǵındılardı jıynap alıw, saylaw hám qayta islew shólkemlestiriledi. Iri sawda obyektleri, supermarket, gipermarket, bazarlarda plastikalıq taralardı qabıl etiwshi úskeneler ornatıladı. Kárxanalar hám import etiwshiler ushın basqıshpa-basqısh óndiriwshilerdiń keńeytilgen minnetlemelerin júklew sisteması ámeliyatqa engiziledi.
Mısal ushın, alkogolsiz ishimlik islep shıǵarıwshı kárxana plastikalıq taraların 2026-jıldan 50, 2027-jıldan 75 hám 2028-jıldan 100 procentke utilizaciyalaw minnetlemesin aladı.
Xosh, nátiyje qanday boladı??
Bul sistemanıń ámeliyatqa enshiziliwi jılına 1,2 million tonna plastikalıq shıǵındılardı qayta islew hám qaytadan paydalanıwǵa tartıw jolı menen ekilemshi materiallıq resurslardıń toplanıwı hám paydalanılıwı dárejesin arttırıwǵa xızmet etedi, delinedi Еkologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám klimat ózgeriwi ministrligi maǵlıwmatında.
Shıǵındıxana hám poligonlarǵa jaylastırılatuǵın shıǵındılar muǵdarın qısqartıw hám poligonlardıń paydalanıw múddetin uzaytıw da bul processte áhmiyetli. Jáne bir áhmiyetli tárepi sonda, shıǵındılardıń payda bolıwı, utilizaciyalanıwı, qayta isleniwiniń kólemi boyınsha anıq statistikalıq maǵlıwmatlar qáliplestiriledi. Plastikalıq ónimlerdi tolıq qayta islewge tartıw ıssıqxana gazlerin (SO(2) 75 procentke shekem qısqartıwǵa imkaniyat beredi.
Shıǵındılardı qayta isleytuǵın jergilikli hám sırt elli investorlar ushın qolaylı sharayatlar jaratıw, utilizaciyalaw hám qayta islew boyınsha jańa quwatlıqlardı rawajlandırıw da bul baǵdardaǵı tiykarǵı maqset bolıp esaplanadı. Plastikalıq shıǵındılardıń insan salamatlıǵı hám qorshaǵan ortalıqqa tásirin azaytıw arqalı joqarı dem alıw jolları, nerv sisteması, júrek-qan tamır hám allergiyalıq keselliklerdiń qısqartılıwına erisiledi.
A.RUSTAMOV, ÓzA