Burın úlken qala ishinde qanday da bir ıqsham qalasha qurılatuǵın bolsa, ádette, onı «Jańa qala» dep ataǵan. Dáwir ózgerdi, zamanagóy arxitektura, urbanizaciya degen atamalar payda boldı. Insannıń tábiyatı gózzallandı. Xızmet túrleri kóbeydi. Jańa qalalardıń qurılısında jańa joybarlar, jańa qurılıs usılları, jańa kózqaraslar payda bolmaqta. Endi «Jańa qala»nıń ornına qala atına inglisshe «Siti» (qala degen mánisti ańlatadı) sózi qosılıp aytılatuǵın boldı: «London-Siti», «Moskva-Siti», «Ankara-Siti», «Baku-Siti». Ózbekistan paytaxtında da endi «Tashkent-Siti» degen qalashanıń qurılısı baslandı.
«Tashkent-Siti» paytaxtımız orayındaǵı 80 gektar jerdi iyeleydi, tek imaratlar qurılatuǵın jer betiniń ózi 1 million 400 mıń kvadrat metr. Usı waqıtqa shekem bul jerde jasaǵan 2 mıń xalıq, pútkil máhálle basqa jerge kóshirilmekte. Bosaǵan maydanlardı injenerlik-kommunikaciya tarmaqların ótkeriw ushın tazalaw, tegislew, qazıw, kabel tartıw hám basqa da jumıslar ámelge asırılmaqta.
«Tashkent-Siti» Ózbekstan paytaxtınıń dál ortasında – bir tárepinen «Kinoshılar úyi» dep atalǵan, Islam Kárimov guzarındaǵı Ózbekstan kinematografshılar awqamı, kinozallar jaylasqan imarattan baslanıp, Xadra maydanı, Áliysher Nawayı guzarına shekemgi aymaqta boy tikleydi. «Tashkent-Siti» reje boyınsha 4 jılda – 2021-jılǵa shekem qurılıp pitkeriliwi tiyis.
– Paytaxt orayındaǵı bul qalasha jedel pátler menen rawajlanıp atırǵan Ózbekstan ushın búgin suw hám hawaday zárúr, – deydi Tashkent qalası hákimligi arxitektura hám qurılıs bas basqarması baslıǵınıń birinshi orınbasarı, qalanıń bas arxitektorı Asomiddin Tojiev. – «Tashkent-Siti» elimizge kelgen investorlar, joqarı dárejedegi miymanlar, shet el sayaxatshıları ushın barlıq imkaniyatlarǵa iye bolǵan qala ishindegi «kishi qala» boladı.
Durıs, Tashkentte burın Ózbekstan kóshesinde ótken ásirdiń 70-80-jıllarında boy tiklegen imaratlar ansamblleri, ǵárezsizlik dáwirinde burınǵı Jeńis dem alıw baǵı hám kóli shetinde qurılǵan Sırtqı ekonomikalıq xızmet milliy banki imaratı, túrkiyalı qurılısshılar qurǵan kóp qabatlı zamanagóy miymanxana hám basqa da xızmet kórsetiw imaratlarınıń kompleksleri de qurılǵan edi.
– Biz, dep dawam etedi bas arxitektor, – Ázerbayjan paytaxtı Bakuge, Rossiya paytaxtı Moskvaǵa, Túrkiya paytaxtı Ankaraǵa barıp Siti qalalardı qurıw tájiriybesin úyrenip keldik. Jumısqa jeti ólshep bir kesip, ayrıqsha puqtalıq hám itiyatlılıq penen qatnaspaqtamız. Bir ǵana Túrkiyanıń ózine 10 qánige barıp tájiriybesin arttırıp keldi.
«Tashkent-Siti»di qurıw tańlawında onlaǵan iri joybarlawshı toparlar qatnastı. Tańlawda Ullı Britaniyanıń ARUP konsultativ firması jeńip shıqtı. Bul firma pútkil dúnya boyınsha hákimshilik ofis imaratların, Siti qalalar, dem alıw, sharshaǵandı shıǵarıw orınların hám sanaat imaratların joybarlaw jáne qurıw boyınsha qánigelesken.
Firmanıń joybarlawshı, injener texnik xızmetkerleri, qurılısshıları biz ele kónige almay atırǵan ájayıp konstrukciyalardaǵı sheńber sıyaqlı, spiral sıyaqlı, tórt múyesh, ashılıp atırǵan gúldiń ǵumshası sıyaqlı, Bobil minarası mısalında baǵana sıyaqlı úlken hám biyik, BMSh tıń imaratına uqsaǵan ashılıp turǵan kitap túrinde, kub, sheńber, domalaq, piramida sıyaqlı, tóbelerinde jap-jasıl baǵlar ósip atırǵanday miymanxanalar, tik, jalpaq, jatqarılǵan xalda jaylastırılǵan hám hár biri avtorlıq huqıqına iye 40-50 qabatlı, eger jerińiz kóterse, onnan da biyik jaylardı, ofis imaratların, otellerdi ózleri joybarlastırıp, ózleri qurmaqta.
Ádette, Sitilerdiń 10-, 20-, 30-yamasa basqa qanday da bir qálegen qabatta aspa baǵlar bolǵan, shın mánisindegi gúl hám terekler ósip turǵan, fontanları atılıp turǵan, jasaw, miynet etiw, dem alıw, sharshaǵandı shıǵarıw ushın oǵada qolaylı bolǵan miymanxana hám ofis imaratları, joqarı qabatlarǵa jılan izi jolınday hár qabatqa ózi júrip shıǵatuǵın eki liftte kóterip túsiriletuǵın avtomashina garajları boladı.
Burın gorizontal halatta jaylasqan bir qabatlı jaylardan ibarat ádettegi dástúriy kósheler, máhálleler bolǵan bolsa, endi olardıń ornın tikke aspanǵa qaray sozılǵan podezd-máhálleler iyeleytuǵının aytıp ótiw zárúr.
«Tashkent-Siti» degi hár bir imarattıń qurılısında quyashlı Ózbekistan, Tashkenttiń keskin kontinental ıqlımı: jazdaǵı jazirama ıssısı, qıstaǵı qaqaman suwıq hawası sharayatında oǵada úlken áhmiyetke iye bolǵan kúnniń qaysı tárepten shıǵatuǵını, orbita boylap baǵdarlanatuǵını, batatuǵını, imarat bólmelerindegi taza hám sap hawanı támiyinlew esapqa alınbaqta. Joybar boyınsha áyne tús payıtında quyashtıń jazirama nurları tikkeley aynanıń kózlerine tik túspeydi. Imarattıń ishi tábiyat máwsimlerine bola qısta ıssı, jazda salqın bolıwı támiyinlenedi. Zamanagóy qolaylıq jaratıp beretuǵın hawanı ısıtıw hám suwıtıw úskenelerinen de ónimli paydalanıladı. Kózdi qamastıratuǵın quyash nurları tikkeley betińe yamasa aynanıń kózlerine túspeydi. Hár bir imarattıń turǵan jeri bólme hám aynaları sayaǵa yamasa jaqtılıqqa qaratıp jaylasıwı ayrıqsha itibarǵa alınbaqta.
Ásirese, jaslarǵa maqul bolatuǵın tárepi sonda, Siti imaratları bultlardan ótip, aspan keńisligine qaray baratırǵan sıyaqlı. Tashkentke qar, jawın alıp kiyatırǵan bul bultlar Siti imaratlarınıń joqarı qabatındaǵı aynalarınıń astınan jıljıp ótedi, degeni. Siti, ásirese, túnde, hár qıylı naǵıslı shıraqlar janǵan payıtta ájayıp kóriniske iye boladı.
Siti qurılısı Ózbekstanda kóp qabatlı imaratlar qurıw tájiriybesin, ámeliyatın jańa basqıshqa kóteredi. Tashkent seysmikalıq zonasına beyimlestirilgen bekkem, shıdamlı hám qáwipsiz imaratlar boy tikleydi. Sebebi jer silkiniw kóp bolatuǵın Tokio, Shanxay, Pekinde de 60-70 qabatlı imaratlar qurıw ámeliyatı qızǵın dawam etip atır ǵo?!
«Tashkent-Siti» kompleksinde óz aldına mektep hám mektepke shekemgi tárbiya mákemeleri aymaǵı boladı. Oqıw bul jerde zárúrlikke qaray ózbek, inglis, rus, qıtay, hind hám basqa da Shıǵıs hám Evropa tillerinde alıp barıladı. Sózsiz bilimlendiriwde zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan keńnen paydalanıladı.
Dem alıp, mádeniy túrde sharshaǵandı shıǵaratuǵın óz aldına qıyabanlar aymaǵın jaratıw názerde tutılǵan.
Restoran, kafelerden ibarat óz aldına ulıwma awqatlanıw kárxanaları aymaǵı da qurıladı. Aytpaqshı, awqatlar dizimi hám Evropa hám Shıǵıs xalıqları awqatları hám, álbette, ózbek palawı, kók somsası, kababı, qaynatılǵan sorpası, quwırılǵan laǵmanınan ibarat boladı. Dasturxanda qısı-jazı, júzim, alma, shabdal, erik, anar deysiz be, qawın-ǵarbız deysiz be barlıǵı tayar boladı. Buxaranıń qolı gúl ónermentleri altın jibi menen tikken buyımlar, Namangannıń xanatlas banorasları, gúlalshılıq, zergerlik, konditerlik ónimleri hámmesi tayar boladı. Olardı miymanlar ózi menen alıp ketiwine imkaniyat jaratıladı.
Jumsalatuǵın qarjılar da az emes. 45-50 qabatlı miymaxana hám ofis imaratlarınıń hár biri kóp degende 250 million dollarǵa túsedi. Olarǵa jumsalǵan qarjılar bir neshe ret artıǵıraq etip aqlanıwı kerek. Ózimizdiń mebelshilerimiz házir importtan qalıspaytuǵın dárejede miymanxana, jataqxana, asxana, ofis mebellerin islep shıǵarmaqta. Tiykarınan shet elli miymanlar jasaytuǵın, isleytuǵın «Tashkent-Siti»diń shártleri, talabı jáne de joqarı boladı. Sol sebepli olar milliy ónermentshiligimizdi ózinde sáwlelendirgen sulıw, oǵada bekkem, júdá qolaylı mebeller tayarlap beriwi kerek.
«Tashkent-Siti»de 40-45 qabatlı 2 bank imaratı hám 230 orınlıq 5 juldızlı miymanxana, kongress-xoll boy tikleydi.
«Tashkent-Siti»diń qurılısına 3-5 milliard dollar muǵdarında qarjı jumsalıwı mólsherlenbekte.
Sitide innovaciya baǵı, sport maydanshaları, voleybol, tennis kortları, arnawlı juwırıw jolı qurılıwı názerde tutılǵan.
«Tashkent-Siti» biznes orayı kompleksinde barlıq nárse tayar boladı. Xızmettiń barlıq túrin uzaqqa barmay, hátteki, imarattan sırtqa shıqpay, jaqın hám qolaylı jerde, imarattıń ózinde yamasa onıń janında orınlaw imkaniyatı payda boladı. Komplekste investorlar ushın barlıq qolaylıq jaratıladı. Valyuta almastırıw ma, restoran, kafe, internet-magazin be, hár qıylı markadaǵı jeńil avtomobil yamasa basqa bir texnika quralın jallaw, ijaraǵa alıw punkti me, sauna, kiyim tazalaw, shash-saqal alıw, ulıwma aytqanda, qálegen nárseńizdi sol jerdiń ózinde tabasız.
Biziń Siti biznes orayımız dúnyadaǵı eń zor, joqarı mamanlıqtaǵı, joqarı mádeniyatlı, jedel hám sapalı xızmet kórsetetuǵın oray bolıwı kerek. Jáne de sonı ayrıqsha atap ótiw zárúr, dúnyada Siti qalashaları arasında xızmet kórsetiw boyınsha oǵada úlken báseki bar. Ayırım rawajlanǵan mámleketlerdiń ekonomikalıq-qarjılıq rawajlanıwınıń dáregi de áne usında!
«Tashkent-Siti» de óz aldına sawda aymaǵı qurıladı. Sapalı kórsetilgen xızmet, bárinen burın, kóp miynet, hayran qalmań, mehir, qala berdi, álbette, názik jáne puqta dóretiwshilik qatnastı talap etedi. Bul xızmet, qımbat turatuǵının, biraq ózinen ájayıp tásir qaldıratuǵının tán alıw kerek. Demek, Tashkent-Sitide kórsetilgen xızmet dúnyanıń eń iri qalalarındaǵı eń zor Sitilerdegi xızmetten de joqarı jáne sapalı bolıwı, ayrıqsha unamlı tásir qaldırıwı kerek. Sonda ǵana isbilermende, biznesmende jáne Ózbekistanǵa Tashkentke «Tashkent-Siti»ge qaytıw tilegi payda boladı.
Biznesmen, isbilermen turmısta qaynap pisken, kóbirek talqılap, sın kózqarastan pikirleytuǵın jetik aqıl hám parasatqa iye bolǵan, tez oylaytuǵın, tez háreket eteuǵın, tez juwmaq shıǵarıp, qarar qabıl etetuǵın insan boladı. Biznesmenniń tabısı da, áne, sonda. Oǵan xızmet kórsetetuǵın Siti xızmetkeri bolsa onnan, yaǵnıy, qarıydardan da tez oylaytuǵın, qarıydar bir pikirge kelmey turıp onıń maqsetin túsinip, bir qararǵa keliwine járdem beretuǵın, onnan da aqıllı, isbilermen bolıwı tiyis. Qarıydardıń júzine, kózine qarap onıń tilegin tez oqıp, rejesin bilip alatuǵın adam bolıwı hám qolaylı pursattan paydalanıp óz xızmetin usınıwı zárúr. Siti xızmetkeri joqarı estetikalıq talǵamǵa iye bolǵan, tez hám názik pikirleytuǵın psixolog, psixiatr, sózde-gápte filolog, diplomat bolıwı dárkar.
45-50 qabatlı imaratlar Oraylıq Aziyada birinshgi márte boy tikleytuǵın boldı. Qurılısshı, joybarlawshılarımızdıń da bul tarawda ele tájiriybesi joq. Siti qurılısı Ózbekstan sharayatında, áne, usınday kóp qabatlı jaylar quratuǵın qurılısshı, jumısshı-qánigelerdi qáliplestiredi.
«Tashkent-Siti»diń ózine tán mashqalaları da bar. Joybarlawshılar házir, áne, usınday úlken bir mashqalaǵa dus keldi. Úlkeniń, jerdiń quramalı geologiyalıq strukturası, geotextonikalıq ózgeshelikleri sebepli, joybarlaw hám qurılıs jumısların oǵada puqta hám sapalı alıp barıw shárt ekenligi belgili boldı. Bul mashqalanı sheshiw boyınsha usı tarawda úlken tájiriybe toplaǵan tórt mámleket: AQSh, Ózbekstan, Rossiya hám Yaponiyanıń ilimpaz qánigeleri jumısqa kirisken. Burawlawshı ásbap járdeminde 40-50 metrdi burawlap tesip, jerge kirip imarattıń tırnaq bólekleri ornatlıwı tiyis. Jer astındaǵı ózlestirilgen maydanlardı da topıraq basıp ketpeydi, bul jerlerdi jer astı garajları iyeleydi. «Tashkent-Siti» imaratlarınıń tırnaǵı astında 14-16 mıń avtomashinaǵa mólsherlengen 2-3 qabatlı garajlar qurıladı.
Juwmaqlap aytqanda, «Tashkent-Siti» de búgin jumıs qızǵın. Nesip etse, jaqın keleshekte paytaxtımızda boy tiklep atırǵan bul «kishi qala»nıń pútkil kórinisin, tartımlı sawlatın, potencialın óz kózińiz benen kóresiz.
Irismat ABDUXOLIQOV,
ÓzA nıń sholıwshısı