«Ózbekfilm» kinostudiyasınıń texnikalıq járdemi menen bunnan 15 jıl aldın súwretke alınǵan Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı, kinoscenarist M.Nızanov avtorlıǵındaǵı «Tanka» komediyasınıń milliy qaraqalpaq kinosanaatında ayrıqsha orın iyelegenin atap ótiw orınlı. Kórkem film ózbek tiline dublyaj islengennen soń, ol tek ǵana qaraqalpaq xalqınıń emes, al pútkil Ózbekstan kinoıqlasbentlerin tákirar-tákirar tamashalawǵa tartatuǵın ekran shıǵarmasına aylandı. Óytkeni, turmısımızda ushırasatuǵın kúlkili waqıyalarǵa bay, tamashagóylerge bir dúnya zawıq baǵıshlaytuǵın shıǵarmanıń tárbiyalıq áhmiyeti de joqarı bolıp tabıladı. Qısqasha aytqanda kórkem filmniń syujeti bársheńizge tanıs. Al, Siz onıń dóretiliw tariyxındaǵı qızıqlı faktler tuwralı ne bilesiz? Biz úyrengenlerimiz tiykarında tómendegishe sóz etemiz.
TANKA QALAY «TANKA» BOLDÍ?
Sol jılları M.Nızanovtıń Ózbekstan televideniesinde «Pázne» atlı yarım saatlıq komediyası qoyıladı. Onnan ilhamlaǵan avtor postanovkanı dawam etiw maqsetinde «Qátere» atlı gúrrińi tiykarında «Tanka» atlı telepostanovka jazadı. Qızıqlı tárepi sonda, tikkeley ózbek tilinde jazılǵan komediyanıń bas qaharmanı ushın ustaz, komik aktyor Ergash Karimov tańlanǵan edi. Degen menen, scenariydi oqıp kórgen ol avtorǵa: – «Kóz tiymesin jaqsı jazılıptı, ház etip oqıdım. Bul ushın sizge raxmet. Biraq qapa bolmań, men bul roldi oynay almayman. Sebebi, adamlardan uyalaman. Olar meni júdá maqtanshaq bolıp ketipti, degen pikirge barıwı múmkin. Múmkin, basqa birewge ılayıqlap jazıp kórerseń», degen ókinishli juwap berdi. Avtor onnan haqılı túrde qapa boldı… Degen menen, onda usı shıǵarma dógereginde kinoscenariy jazıwǵa degen qushtarlıq arta tústi. Áhmiyetlisi tayar bolǵan scenariy Tashkentte kórkemlik keńes aǵzalarına maqul boldı-dá, biraq…
ALLA PUGAChYoVA MA YaKI RAJ KAPUR MA?
«Tanka»daǵı bas qaharman Bahadır Muradovtıń gezektegi awıl xojalıǵı texnikaları mákemesi baslıǵınıń aldına túsip barǵandaǵı Avtovaz mákemesiniń onnan balasınıń toyına Raj Kapurdı shaqırıp beriwin ótinish etken syujeti bársheńizge tanıs, álbette. Qızıqlı tárepi, ol negizgi scenariyde «Alla Pugachyova» edi. «Ózbekfilm» kinostudiyasınıń direktorı Murad Abdullaev avtorǵa bul boyınsha tómendegishe pikir bildiredi: – «Biz «Tanka»nı ózimiz jazǵanday quwanıp otırmız. Biraq, azǵana ózgeris kirgizetuǵın jerleri bar. Siz toyǵa «Alla Pugachyovanı aldırıp bereseń» depsiz, keliń ol Raj Kapur bolaǵoysın-dá!» degen pikiri menen Alla Pugachyova Raj Kapurǵa ózgeredi.
OLAY BOLSA SAQALÍŃÍZDÍ ALDÍRSAŃÍZ…
Scenariy qabıllanǵan soń «Qaraqalpaqfilim» kinostudiyasında tashkentli kinoshılar hám rejissyor Tóreniyaz Qálimbetov tárepinen aktyorlar tańlanadı. Onda bas rol (Bahadır Muradov) Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq artisti, aktyor hám rejissyor Quwatbay Ábdireymovqa beriledi. Tilekke qarsı, televideniedegi tıǵın-tayan jumısı sebepli aktyor tańlawǵa qatnasa almaǵan avtor M.Nızanov Q.Ábdireymovqa óziniń pikirin bildirdi:
– «Quwatbay aǵa, keshirersiz, meniń pikirimshe siz bul roldiń ramkasına sıymay atırǵandaysız. Sizden ótken dáwir haqqında film bolsa – xan yaki biy, batır rolleri, al búgingi dáwir bolsa – shet elden kelgen qanday da bir ullı dárejeli mırzalardıń obrazı jaqsı shıqqan bolar edi».
– Onnan qorqpa, – deydi Q.Ábdireymov. – Bileseń, men kinoda birinshi márte oynap atırǵan joqpan, súwretke alıw payıtında júdá jumsarıp, kishireyip qalaman. Sonda Ramkaǵa biymálel siyaman.
– Olay bolsa saqalıńızdı aldırsańız, – deydi avtor.
– Ya-ǵǵ-áy, saqalımdı aldırsam men ózime uqsamay qalaman.
Qullası, Q.Ábdireymov óz pikirinen qaytpaydı hám M.Nızanov oǵan táslim boladı.
ShAMURAT ÓTEMURATOV: MEN MIKROINSULT BOLǴANMAN…
Ǵárezsizlik bayramınan soń tashkentli kino túsiriwshiler tolıǵı menen Nókiske keledi. Biraq, Shamurat Ótemuratovtıń (mikroinsult) nawqaslanıp, tósek tartıp jatıp qalıwına baylanıslı syomka jumısı irkinishke túsedi. Bunnan qáweterlengen dóretiwshiler ayaǵı kúygen tawıqtay tıpırshılap qaladı. Shamurat roline hár qıylı aktyorlar sınaqtan ótkerilip, olardıń hesh biri jazılǵan roldi kámine keltirip atqara almaydı. Hátteki, kino túsiriwshi topar bul rolge Tashkentten de aktyor izlewge túsip qaladı. Lekin, M.Nızanov bul rolge Shamurat Ótemuratovtan basqasın maqul kórmedi. Táwekel etip janına tashkentli kino dóretiwshiler Dáwran, Fayzraxman, T.Qálimbetov hám nevrolog shıpaker J.Reymovlardı ertip Shamurat aǵanı kóriwge baradı. Unamlı tárepi – nevrologtıń jıllı sózinen awırǵanın umıtıp ketken Shamurat aǵa sekeń-sekeń atıp syomka procesine keledi.
«ShAHSÁNEM» KENIMEXTEN UShÍP KELDI…
Tanka komediyasında Shamurat atanıń Bahadır Muradovtı teatrǵa izlep kelip, sahnada qoyılıp atırǵan «Ǵárip ashıq» spektakline ǵayıptan tayıp kirip ketip, hijran azabında jılap atırǵan Shahsanem (M.Sapaeva)di jubatatuǵın kúlkili kórinis bárińizge tanıs. Bul epizod avtor tárepinen hár tárepleme orınlı túrde qosılǵan, dep ayta alamız. Óytkeni, talantlı dóretiwshiler Ó.Qosımbetov (Ǵárip) penen M.Sapaeva (Shahsánem) kámine keltirip atqarǵan bul spektakl xalqımızdıń júreginen tereń orın alǵan saxna shıǵarması bolıp qaldı. Solay eken, ziyrek tamashagóy Ǵáripti-Ómirbaysız, al Shahsánemdi – Mırzagúlsiz qabıl ete almaydı.
Degen menen, M.Sapaeva kórkem filmde sál bolmasa óziniń súyikli rolin basqaǵa berip qoya jazladı. Súwretke alıw toparı usı epizodtı alıw payıtında M.Sapaevanıń Kenimexte kásiples dostınıń toyında bolıwına baylanıslı Shahsanemdi basqa aktrisanıń atqarıwında súwretke almaqshı boldı. Bunnan xabardar bolǵan M.Nızanov Mırzagúldi syomkaǵa aldırıw ushın hámmeni, hátteki, taraw basshıların ayaqqa turǵızdı. Áhmiyetlisi, M.Sapaeva sol kúni Kenimexten ushıp keldi…
ShAMURAT ATA YaMAǴA QALAY QULADÍ?
Súwretke alıw procesinde Shamurat Ótemuratov óziniń nawqaslıǵın umıtıp ketkeni menen ol dóretiwshi jámááttiń turaqlı dıqqat orayında boldı. «Ǵárip ashıq» oynalıp atırǵanda onı jálladlar nayzası menen shegindirip, orkestor yamasına qulatıwı kerek edi. Degen menen, onıń nawqaslıǵınan qáweterlengen dóretiwshi topar: «Shamurat aǵa, sizdi yamaǵa qulatıwǵa kózimiz qıymay tur, sál jerde bir jerińizge zaqım keltirip alarmız», dep aljastırıp onıń kiyimin «Ózbekfilm»nen kelgen bir saxna xızmetkerine kiydirip, yamaǵa qulatadı hám sol sátte kadr alınadı. Dóretiwshi topardıń plyonkanıń zaya bolmaǵına quwanǵanı sonshelli, onıń «Way, jambasım» dep baqırǵanın hesh biri esitpeydi.
TAShKENTLI KINOShÍLAR «TANKA»NÍ HAQÍYQÍY TANKA DEP OYLADÍ …
Eń qızıqlı tárepi, M.Nızanovtıń biz unamlı hám durıs qabıl alǵan «Tanka» kórkem filmi ulıwma basqasha mazmun-mániske ózgerip, súwretke alıw qarsańında scenariydiń buzıla jazlawına sál qaldı. Waqıya tómendegishe bolǵan edi:
Kórkemlik keńes aǵzalarında M.Nızanovtıń burın kinoscenariy jazıp kórmegenligin esapqa alıp, tábiyǵıy túrde onı tájiriybeli bir scenaristke oqıtıp kóriw pikiri tuwıldı. Ol avtorǵa maqul túsiwin tústi-dá, biraq, sońınan ne boldı deń? Ismi belgisiz «tájiriybeli» kinoscenaristtiń qolınan shıqqan «Tanka»nı avtordıń tolıq oqıp shıǵıwǵa taqatı jetpedi. Sebebi, onda «Tanka» – haqıyqıy áskeriy tanka menen almastırılǵan edi. Scenariyde áskeriy okrugten haqıyqıy tanka júrip keledi, al jetpis jasar kekse Shamurat ata bolsa, motociklde júredi.
– Shamurat aǵanı óltirip alamız-ǵoy, aqırı… Men bul filmge avtor bola almayman, – deydi M.Nızanov sońında tashkentli kinoshılarǵa narazı pishinde.
Soń belgili bolǵanınday, kórkemlik keńestiń on bes aǵzası maqullaǵan bul jańa scenariydi film syomkasınıń bas-qasında júrgen D.Abdullaevtıń ózi de oqıp kórmegen eken. Scenariydi oqıp shıqqan ol, onıń mazmunınıń ulıwma ózgerip ketkenin, M.Nızanovtıń narazılıǵınıń tiykarlı ekenin ańlaydı. Sonday-aq, onı Kórkemlik keńeske de moyınlatadı. Mine, M.Nızanov jazǵan «Tanka» kinoscenariyi usılayınsha óz mazmunın saqlap qaldı.
Ch.ELMURATOV
Qaraqalpaqstan xabar agentligi