Белгили әдебий сыншы, публицист В.Г.Белинский былай жазады: – Ҳәр бир халықтың өзине тәнлиги тек өзине тән пикирлеў усылы ҳәм қоршаған орталықтағы нәрселерге қатнасы, дини, тили ҳәм әсиресе үрп-әдет ҳәм дәстүрлеринде сәўлеленеди. Бул сыпатларды өзинде жәмлейтуғын болса бул – халық дөретиўшилиги, белгили халыққа тийисли фольклор үлгилери болып есапланады.

Усы жылдың 27-ноябрь күни Өзбекстан Республикасы Жоқары билимлендириў, илим ҳәм инновациялар министрлиги, Мәденият министрлиги ҳәм Өзбекстан мәмлекетлик көркем өнер ҳәм мәденият институты менен биргеликте “Фольклор үлгилерин салыстырмалы үйрениў мәселелери” атамасында шөлкемлестирилген халықаралық илимий-әмелий конференция бул бағдардағы мәселелердиң түркий мәмлекетлер көлеминде илимий үйренилиўинде үлкен әҳмийетке ийе болды.

Халықаралық әнжуманның ашылыў мәресиминде Өзбекстан мәмлекетлик көркем өнер ҳәм мәденият институтының ректоры, профессор Н.Сайфуллаев усы әнжуманның әҳмийетине тоқтап өтип, Президентимиздиң “Заманагөй санлы технологиялар Өзбекстанның бай мәдений мийрасын үйрениў, сақлаў ҳәм халқымыз және дүньяға жеткериўдиң ең әҳмийетли қуралына айланыўы керек” деген сөзлерин, сондай-ақ, 2024-жылы ЮНЕСКО жумыслары бойынша Миллий комиссия мәжилисиндеги “Арзан санлы платформалар, электрон каталоглар, виртуал көргизбелер ҳәм билимлендириў ресурсларын жаратыў – бул жаслардың мәдениятты тереңирек өзлестириўине, дүнья жәмийетшилиги болса халқымыздың бийтәкирар тарийхын ашыўына жол ашады” деп атап өткен пикирлерин келтирип өтти.

Атап өтилгениндей, халқымыздың бийтәкирар мәдений мийрасы ҳәм фольклор үлгилерин салыстырмалы үйрениў бүгинги халықаралық әнжуманның тийкарғы ўазыйпасы есапланады.

Бизге белгили, өзбек ҳәм қарақалпақ фольклор үлгилери реңбәрең болып, олардың айырым үлгилери қоңсылас халықлар фольклорында да ушырасады. Мәселен, Мухтар Авезов атындағы Қубла Қазақстан университети профессоры С.Тлеубаевтың илимий жумысында аяқ ойын көркем өнери пүткил түркий мәмлекетлер фольклоры ҳәм өзбек-қазақ фольклоры үлгилери мысалында илимий жақтан салыстырмалы үйренилген.

Улыўма, көпшилик аяқ ойын қәнигелериниң изертлеўлеринде “өзбек аяқ ойынларын үйрениў XX әсирдиң 30-жылларынан басланды,” деген пикир алға сүрилген. Усы жерде “Баят”,  “Наманганның  алмасы”,  “Атпағай  таң”,  “Танаўар”,  “Минажат”, “Рәҳәт”, “Кеўил  намасы” ҳәм “Әндижан полькасы” сыяқлы өзбек музыка ҳәм аяқ ойын көркем өнериниң мийрасына айланған аяқ ойынларын атап өтиў орынлы.

Б.Тлеубаева өзиниң илимий жумысында қазақ фольклоры үлгилерин түркий мәмлекетлер ҳәм жәҳән фольклор дәстүрлерин салыстырмалы үйренип, олардың өз-ара байланыслылығы ҳәм уқсаслығын анализлегени оғада орынлы.

Өйткени, өзбек-қарақалпақ ҳәм қазақ фольклоры үлгилериндеги көпшилик дәстүрлер белгили дәрежеде бир-бирине жақын. Мәселен, усы халықлардың той-мерекелери ҳәм ондағы кеўил ашар тамашалар, сондай-ақ, халық дәстүрлериндеги үрп-әдетлердиң формасы түрлише болғаны менен улыўма мақсетиниң бирлигин көриўимиз мүмкин.

Қазан мәмлекетлик мәденият институты профессоры А.Еникееваның “Едигедан Гөроғлыға:  Татар ҳәм өзбек дәстанларында қаҳарманлардың дөретилиўи” лекциясы да өзбек ҳәм қарақалпақ фольклорындағы қаҳарманлық дәстанларға үнлес. Бизге белгили, Едиге, Гөроғлы ҳәм Алпамыс сыяқлы дәстанлардың вариантлары туўысқан түркий халықлар фольклорында бар.

Конференцияда сырт еллердиң және бир неше илимпазларының илимий мақалаларының анализи де усы мәселелерге қаратылған болып, олардағы барлық мәселелер фольклор үлгилерин ҳәр тәреплеме салыстырмалы үйрениўге қаратылған. Сондай-ақ, әнжуман даўамында жергиликли илимпазлар тәрепинен тема бойынша талланған бир қатар салмақлы илимий мақалалар жәрияланды.

Улыўма алғанда, бүгингидей глобалласыў дәўиринде фольклор үлгилерин жергиликли ҳәм халықаралық көлемде үйрениў, оларды келешек әўладларға заманагөй технологиялардан нәтийжели пайдаланған ҳалда сиңдириў ең әҳмийетли ўазыйпалардан бири болып табылады.

Қуўанышбай Юсупов,

Өзбекстан мәмлекетлик көркем өнер ҳәм мәденият институты Нөкис филиалы директоры ўазыйпасын ўақтынша атқарыўшы

ӨзА