Respublikalıq «Erkin Qaraqalpaqstan» gazetasında jurnalist Saǵınbay Orazımbetovtıń «Jámiyetlik transporttaǵı jetiskenlikler hám mashqalalar» atamasındaǵı maqalası jarıq kórdi. Tómende maqalanıń tolıq tekstin dıqqatıńızǵa usınamız.
Avtobuslar
Hár birimiz hár kúni úyden shıǵıwdan jolawshıǵa aylanamız. Óytkeni, jumısqa yaki bazarlap shıqsaq, álbette, avtotransport xızmetinen paydalanamız. Búgingi kúnde xalıqtı qıynap atırǵan mashqalalar bir qatar tarawlar sıyaqlı usı salada da júz bermekte.
Jolawshılar xızmet kórsetiwshilerdiń háreketlerine narazı, óz gezeginde xızmet kórsetiwshiler jolawshılardan. Gáp túbiri aylanıp kelgende bir jerge kelip taqaladı. Nege usılay bolıp atır? Házirgi waqıtta xalıqtıń kóp narazılıǵına sebepshi bolıp atırǵan jaǵday neden ibarat? Bunı saplastırıw ushın ne islew kerek? Respublikamızdaǵı barlıq jolawshı tasıwshı kárxana baslıqlarına usınday mashqalalardı saplastırıw hám onıń aldın alıw ushın neler kesent etip atır eken?
Nege degende júz berip atırǵan mashqalalar hám kózboyawshılıqlar elimizdiń rawajlanıwına belgili dárejede zıyanın tiygiziwi sózsiz. Sonıń ushın, biz táreziniń eki tárepin teń tutqandı maqul kórdik. Óytkeni, shiyelenisken másele usılay, tartıs-básekide sheshiledi. Sonlıqtan, Ózbekstan Avtomobil transportı agentligi Qaraqalpaqstan Respublikası basqarması baslıǵı Allabergen Berdiev hám orınbasarı Baxtıyar Orazbaevlardıń da bul másele boyınsha pikirlerin hám juwapların tıńladıq.
Biziń pikirimizshe, joqarıdaǵı sawallarǵa juwap alıw ushın hár bir máseleni birim-birim talqılap shıqqanımız maqul bolar. Óytkeni, hár birinde ózine jarasa aytılatuǵın gáp bar.
Bir jaqsı jeri búgin qala ishindegi avtobuslardıń jol haqısı anaǵurlım arzan, bahası 500 sum. Usı jerde negizgi belgilengen baha 500 sum emes, al 700 sum ekenligin esletip ótkenimiz maqul boladı. Jolawshı hám xalıqtıń jaǵdayınan kelip shıǵıp, avtobus shofyorları usılayınsha bahanı arzanlatıp aydap atırǵanın bilip qoyǵanımız jaqsı. Bul jaǵı álbette, jolawshı ushın qolaylıq. Biraq, átteń degizetuǵın jeri de joq emes. «Arzan góshtiń sorpası tatımas» degen. Tek pulı kemigeni joq, bul sapaǵa da ádewir tásir jasaǵanına kóz jumıp qarap bolmaydı. Óytkeni, burınǵıday izli-izinen júrip, adamlardı mánziline jetkeriwge asıǵıp atırǵan avtobus joq esabı. Qala ishine basın tiredi me, boldı, ishi lıqqa tolǵansha ornınan qozǵalıwdı qálemeydi. Geyde adamlardıń narazılıǵı, shawqım-súrenine de qulaq túrilmeydi. Tolmadı ma, júrgizip bolıpsań. Aqırı, olardıń da jobası bar, úyinde bala-shaǵası qarap otır.
Ekinshiden, júrip te jol óndirmeydi. Adamnıń tóbesi kórindi me, yaki qolı joqarıǵa kóterildi me, ǵırra irkiledi. Hátte, úyinen shıqqanǵa qol bılǵap, signal basıp «Mineseń be?» deytuǵınǵa shekem barǵanı bar gáp. Menińshe, olar «Qarıydar bárqulla haq» degendi basqasha túsingen. Ne bolıptı, adamlarǵa qolaylıq jaratıp atır. Olardı kelesi avtobus kelgenshe kúttirip qoymaydı. Azǵana irkilip, mingizip ketedi. Basqalar kúte tursa ne qılıptı, «Asıqpaǵan arbalı qoyanǵa jetedi» aqırı…
Álbette, bunı tek avtobus shofyorlarınıń qátesi dew de qıyın. Adamlardıń ózlerinde de ayıp bar. Kópshilik úyinen shıǵa sala kólikke minip ketkisi keledi. Bándirgige barıwǵa shaması, bılay-bılayǵa qarawǵa waqtı joq. Gez kelgen jerde qol kóteredi, qálegen jerinde minedi. Mine, bunıń da belgili baslı tásiri bar shıǵar.
Asıǵıs jolawshı shofyorǵa «Nege toqtay bereseń?» dep tońqıldasa, túsetuǵın adam aydawshıǵa «Nege toqtamaysań?» dep baqırıp atırǵanı. Bul jerde kim haq, kimniń nahaqlıǵın ayırıw da ańsat bolmay qaldı.
Úshinshiden, «Avtobus bándirgide qansha turıwı kerek?» degen sawaldıń «aspanda asılıp» turǵanına kóp boldı. Ele juwap tabılmaydı. Óytkeni, házirgi «stoyanka» – bándirgi avtobuslardıń adam tolmasa tura beretuǵın jeri bolıp qaldı. Olarǵa «Nege júrmeyseń?» deseń seni aqmaqqa shıǵaradı yamasa «Asıǵıs bolsań taksige min» dep hóktemlik kórsetedi. Daw-jánjeldiń keyni «Men seni zorlap mingizbedim» degenge kelip taqaladı. Sıltawı dańǵırlap ketse, joldan hesh kim minbese, moynındaǵı jobanı qalay orınlaydı? Sonıń ushın adam toltırıp shıǵatuǵın qusaydı.
Nátiyjede, «Saǵadaǵı suw isher, ayaqtaǵı uw isher» jaǵdayı payda boladı. Joldaǵı avtobus kútken jolawshılar kúte-kúte jolshıbay mashinaǵa otırıwǵa májbúr. Solay etip, avtobus óz jolawshısınan ayırıladı. Biraq, onı avtobus shofyorları túsingisi de kelmeydi. Ańsat jol — stoyankadan toltırıp shıǵıw tańlanadı. Aqıbetinde, olar jolawshını da, olardıń avtobusqa degen isenimin de joytadı.
Ózim rayonda turǵanım menen paytaxtqa qatnap isleymen. Sonlıqtan, hár kúni jolawshı tasıwshı avtotransportlar xızmetinen paydalanaman.
Rayonlar aralıq avtobuslardıń da jaǵdayı usınday. Sonda da geypara ayırmashılıqlar da tabılıp qaladı. Birinshi gezekte bul bahasında kórinedi. 2014-jıldıń fevralınan 2018-jıldıń 1-yanvarına shekem Nókis-Kegeyli avtobusınıń bahası 1500 sum, al, Nókis-Xalqabad 1300 sum edi. Al, Xalqabadtan Kegeylige mingen jolawshılar 800 sum jol haqı tólep keldi. Sonda artıqsha 600 sum qaydan payda boldı? Yamasa, basqa sebebi bar ma? Nókis-Shımbay, Nókis-Qaraózek, Nókis-Taxtakópir avtobusınıń da jaǵdayı usınday.
Al, 2018-jıldıń 1-yanvarınan baslap bolsa, Nókis-Kegeyli jónelisi ushın jol haqı 2000 sum bolıwına qaramastan, usı avtobustan Xalqabadtan túser bolsań naq 1500 sumıńdı alıp qalatuǵın edi. Al, sol avtobusqa Xalqabadtan minseń 1000 sum jol haqı soraydı. Qızıq, sonda Xalqabad-Kegeyli aralıǵı ushın jol haqı qansha bolǵanı? 500 sum ba yamasa 1000 sum?..
Usı jıldıń fevral ayınan jol haqı jáne kóterildi. Biraq, jaǵday sol turısında qaldı. Jáne eski nama. Nókis-Kegeyli 2500 sum bolsa da, Xalqabadqa deyin 2000 sumıńdı aladı. Al, Xalqabadtan Kegeylige 1000 sum. Múmkin, Shımbay avtobusı jónlesken dep oylarsız, qayda? Nókis-Shımbay 3500 sum, Xalqabadta qalsań 2000 sum, al, Xalqabadtan Shımbayǵa 2000 sum deydi konduktor bejireyip qarap.
Xalqabadtıń adamlarınıń ne jazıǵı bar bolǵanı? Jarı jolda túsip qalǵanı ushın kóbirek jol haqı tólewi kerek bolǵanı ma? Yaki Nókis-Xalqabad aralıǵına avtobus qoyılmaǵanı ushın olar ayıplı ma!
Ulıwma alǵanda, búgin avtobuslardıń xızmet kórsetiwine xalqımız narazı desek, hesh nárse aytpaǵanımız. Tuwrısı, qattı narazı.
Qánigeniń juwabı. Baxtıyar Orazbaev:
— Jaqında sonday waqıya boldı. Bir aydawshınıń ústinen shaǵım etti. Bılayınsha aydawshı haq. Bir jolawshı túskennen keyin 50 metr júrmey jáne «Toqta» degen. Toqtamaǵan. Soǵan shaǵım etipti. Shaǵım etiwshi tárep «Qálegen jerde toqtap atır, nege men aytqanda toqtamaydı?», deydi. Ulıwma alǵanda, shofyorlarǵa da qıyın, toqtamasa shaǵım etedi, toqtasa basqa jolawshınıń narazılıǵına sebepshi boladı.
Rayonlar aralıq avtobuslardıń bahası bıyılǵı jıldan baslap kóterildi.
Negizinde jónelisli avtotransportlar stoyankada 10-15 minuttan artıq turıwı múmkin emes. Bul tender oynalǵanda belgilep beriledi, jol haqı bahaları da sonday.
200 sum qayda ketti?
Jaqında azanda asıǵıs marshrutlı taksige otırıp qaldım. Aldınǵı orınlıqta otırıppan. Shofyorǵa jol haqı ushın 1000 sum berdim. Ol aqshamdı aldı da:
— 200 sumıńız bar ma?- dep tosattan sawal berip qaldı.
Basıma birden bir oy sap ete qaldı. Demek, jol haqı qımbatlaǵan! Meniń bunnan xabarım bolmaǵan. Sonlıqtan sınımdı buzbastan kisemnen 200 sumlıqtı shıǵarıp berdim. Kútilmegende ol qolıma 500 sum uslattı. Hayran bolıp betine tigildim.
— Haw, jol haqı arzandı ma?
— Yaǵaw. 200 sumlıqtı usılay jıynaymız, jora,-dedi ol kúleshıraylanıp. — Óziń bileseń, eki júzlik tabıw qıyın. Birew bolmasa birewdiń qaltasınan eki júzlik tabılıp qaladı. Olardıń kópshiligi 800 sumǵa toltırmaǵansha jıynap júre beredi.
— Sonda zıyanǵa isleysiz be? Mennen 100 sum kem aldıń, taǵı basqadan sóytseń, tabısıń kemip qalmay ma?
— Qalǵanın quday jetkersin. Óytpeseń, adamlarǵa qaytımdı qalay bereseń. Bermeseń daw-jánjel,-dedi ol.
— Júdá olay emes shıǵar-aw. Sen de keshqurın jol xaqını 1000 sumǵa kóteretuǵın shıǵarsań,-dedim onı sóyletkim kelip. Geybirewler sóytedi ǵoy. Sıltawı 200 sum joq. Taǵı biri qaytımǵa shırpı uslatadı.
— Endi ne qılamız. Qaytımın bermey kór, jigit ekenseń. Jańaǵı sen aytqanday 1000 sumnan aydaytuǵınlar toparına da kirmeymen. Barına shúkirlik etemen.
Tuwrısı, bul waqıyanıń hár birimiz, derlik hár kúni gúwası bolıp júrmiz. Geyde 200 júzliktiń ornına shırpı beriletuǵını da sır bolmay ketti. Alasań, almasań shofyordıń basqa beretuǵını joq. Olar da adam. Usı talap penen bala-shaǵa asıraydı, qazan qaynatadı. Onıń da húkimetke, mashina iyesine beretuǵını bar.
Biraq, usı jerde jáne bir nárse itibardan qalıp baratır. Olardı jańaǵı aytqanday, óz zıyanına júripti dep te aytıwǵa bolmaydı. Sebebi, negizinde 6 adamlıq «Damas»qa 7 adam, geyde 8 adam alıp, kemisin toltıradı.
Al, sol 200 sum qayda ketti? Shofyorlardı adamlar menen qırılıstırıp atırǵan eki júzlik qayda?
Qánigeniń juwabı. Allabergen Berdiev:
— Házir bul másele bizdi de qıynap tur. Qaytım beriwge tabılmaydı. Bankler arqalı sheshiwge urınıp kórdik, olar da támiyinlep bere almadı. Adamlar da kóbinese bizge «qaytım bermeydi yamasa ornına shırpı beredi» dep shaǵım etip keledi. Bılayınsha alǵanda shofyorlarǵa da qıyın. Mayda aqsha joq. Bermese jánjel shıǵadı, sonlıqtan shırpı beretuǵınlar da tabıladı. Ulıwma alǵanda, máseleni usılay qaldırıwǵa bolmaydı. Sonlıqtan, jaqında jónelisli taksilerdiń bahasın 1000 sumǵa kóteriw boyınsha usınıs engizdik. Házir másele úyrenilip atır. Usılay etpesek, mayda aqsha tawıp beriw qıyın. Xalqımız bizlerdi de túsiniwi kerek, 2014-jıldan berli qalalar aralıq jol haqını kótermedik. Bolmasa janar may, awısıq bóleklerdiń bahaları bir neshe márte kóterildi. Jol haqı 1000 sumǵa kóterilse, qaytım beriw máselesi de sheshilgen bolar edi.
Durıs, házirgi kúnde «Damas» shofyorlarınıń kópshiligi zıyat adam alatuǵını ushırasıp turmaqta. Bul jaǵdaydı da saplastırıw boyınsha jumıs islep atırmız. Degen menen, bizlerdiń qolımız keltelik etpekte. Sonıń ushın xalqımız benen birgelikte ǵalaba at salıssaq, bul mashqalanı saplastırıwǵa tolıq erisken bolar edik.
«Gazel», «Damas» neshe orınlıq?
Qala hám rayonlarǵa qatnaytuǵın jónelisli taksilerdiń xızmetin de maqtawǵa ılayıq dep aytıwǵa bolmaydı. Mashqalalar, aytılatuǵın, adamlardıń ishinde jıynalıp qalǵan gápler kóp. Eń birinshisi, orınlıq máselesi. Negizinde «Damas» shofyorı menen qosa esaplaǵanda 7 orınlıq. Biraq, házirgi kúnde 8 adamlıq bolıp ketti. Oǵan tań qalıwdı da qoydıq. Geyde, basa-bas gezde 9 adam da mingizile beredi. «Gazel»ler de sonıń sıńarı. 14 orınlıq mashina geyde, ásirese, adam kóp waqıtta ústi-ústine jolawshı alatuǵın boldı. Dáslep qoldan soǵılǵan orınlıqlar payda boldı. Soń orınlıqlar adamdı kóbirek alıwǵa qolaylastırılıp qayta islendi. Bara-bara bul da shofyorlarǵa azlıq etti. Endi adamlardı qaqaytıp bolsa da alıp ketetuǵındı shıǵardı. «Gazel»ge mindiń, qısımǵa tústiń dey ber. Tórt adamlıq orınlıqqa bes, úsh adamlıq orınlıqqa 4 adam biymálel jayǵasa beredi. Onıń ústine ortada túrgelip turǵanlar ayaǵıńa tirelip, mazańdı aladı. Qısta da hesh gáp, al, jazdıń mıs qaynaǵan ıssısında bul jolawshılarǵa oǵırı qolaysızlıq tuwdıradı. Ózi kishkene salonǵa 20-22 adam tıǵılısıp, hawa da jetpey qaladı.
Olarǵa da tender oynalǵanda neshe adam alıw kerekligi, júretuǵın, toqtap turatuǵın waqtı belgilep beriledi. Biraq, házir oǵan qarap atırǵan adam joq. Salon tolmasa, awısıq, qoldan jasalǵan orınlıqlar tolıǵı menen tolmaǵansha bándirgiden bir adım da jılıspaydı.
Tuwrısı, bunı qadaǵalap, tekserip atırǵan adamdı kórmeyseń. Durıs, burınları avtoinspekciya xızmetkerleri reyd ótkerip, artıqsha orınlıqlardı alıp taslap atırǵanın kórip qalatuǵın edik. Keyingi waqıtta olar da umıttı ma, bilmeymen, kereginen artıq adam alıp baratırǵan shofyorlardı kórse de kórmegenge alatuǵın, olardı tártipke shaqırmaytuǵın bolıp ketken.
Neshe jastan baslap jol haqı alınıwı kerek?
Bul másele de kóp daw-jánjelge sebep bolıp atırǵan jaǵdaylardan biri. Qala ishindegi avtobusqa minseń kóbinese usı máseledegi tartısqa gúwa bolasań. Konduktor ushın baslı másele — joba, yaǵnıy óziniń kúndelikli jıynaytuǵın pulı, jolawshı kishi jasta bolsın, úlken jasta bolsın orınlıqqa otırsa boldı jol haqı soray beredi. Al, jolawshılar «Balam kishkene, nege aqsha soraysań?» dep tartısadı. Birewler «14 jasqa shekem tólemewi kerek» dese, birewler «Mektepke barsa boldı, tóley beredi» deydi. Sonıń izi telpek dirildespekke deyin barıp taqaladı. Xosh, bunıń sheshimi qanday? Kimdiki durıs?
Qánigeniń juwabı. Baxtıyar Orazbaev:
— Xalqımız arasında usı máselede túsinbewshilik kóp bolıp atır. Kópshilik «Nege shappattay baladan jol haqı soraydı?», dep dápinip keledi. Bizler túsindiremiz. Búgingi kúnde 7 jasqa shekemgi balalar jolawshı tasıwshı transportlarǵa biypul miniw huqıqına iye. Al, 7 jastan baslap jol haqı tólew belgilengen. Usını xalqımız jaqsı bilip qoysa, jańaǵıday awhaldıń aldı alınǵan bolar edi.
Barlıǵına tábiyat ayıplı ma?..
Insanǵa tábiyattı basqarıw huqıqı berilmegen. Tábiyat qále-qále me óz qálewin isleydi. Jawın jawadı, qar taslaydı. Al, endi sizler bunıń bul jerge ne baylanısı bar eken? dep oylarsız. Bar, bar bolǵanda qanday. Jolawshı tasıwshı transportlardıń qar jawǵan, jerdi muz qaplaǵanda azayıp ketetuǵını hámmege ayan. Bunda, álbette, birinshi náwbette qáwipsizlik máselesi esapqa alınadı. Bunısı durıs. Biraq, teńgeniń ekinshi tárepi de bar. Máselen, jolawshı jumısqa barıw ushın yamasa basqa sharwası menen jolǵa shıǵadı. Mánziline barmasa bolmaydı. Qırsıǵına qar jawǵan, mashina az. «Damas»lar toqtatılǵan, «Gazel» hám avtobuslardıń sanı az. Olar da tolıp keledi, toqtamay ketedi.
Usındayda jeńil mashina iyeleriniń jolı bolıp qaladı. Jol haqını barınsha kóterip, bir bayıp qaladı. Ol da hámmege jetise bermeydi. Bul jeńil mashinalardıń jolawshılardı alıwǵa licenziyası bar ma, joq pa, oǵan qarap atırǵan adam joq.
Sonda jolawshı ne islewi kerek? «Mashina joq» dep jumısqa sıltaw ayta almaysań, tuwrısı sıltawıń ótpeydi. Qala ishinde bolsa da hesh gáp, jumısqa piyada kelip ketiwińe de boladı. Al, shetki elatlardan keletuǵınlar ne islewi kerek? Xızmetkerdiń jumısına, oqıwshınıń oqıwına keshigip barǵanına kim ayıplı? Tábiyat pa yamasa mashinalar?..
Bizińshe, adam joq, mashqala joq sıyaqlı jol tutqan menen másele óz-ózinen sheshim tappaydı. Durıs, qáwipsizlik kerek. Biraq, jolawshılardı da oylaw kerek. Demek, bul máseleniń de sheshimin tapsa boladı. Gáptiń tuwrısı, másele hár kim óz jumısın tolıq atqarmaǵanında bolıp otır. Sebebi, bizde asfalt jollarǵa qatıp qalǵan qardı yaki muzdı sındırıwshı hám tazalawshı zamanagóy texnikalar joq emes, bar. Biraq, olar wazıypaların tolıq atqarmaydı. Eger jol xızmetkerleri túni menen jollardı tazalap shıqqanda, transportlardıń háreketi toqtatılmaǵan, xızmetkerler jumısına, studentler oqıwına keshikpegen bolar edi.
Qánigeniń juwabı. Allabergen Berdiev:
— QRIIM Jol háreketi qáwipsizligi basqarmasınan transportlardıń háreketin toqtatıw haqqında tapsırma beriledi. Toqtatılǵanda tek «Damas» avtomashinalarınıń háreketi toqtatıladı. Al, avtobus hám «Gazel»ler kúndelikli xızmetin atqara beredi. Bul háreket qáwipsizligin támiyinlew ushın islenip atırǵan ilaj.
***
Bul máselede biz QRIIM Jol háreketi qáwipsizligi basqarmasına da múrájat etken edik, tilekke qarsı olardan juwap ala almadıq. Sonlıqtan, olar ele de pikirin bildiredi degen úmittemiz. Házirgi kúnde Ózbekstan Avtomobil transportı agentligi Qaraqalpaqstan Respublikası basqarması, QRIIM JHQ basqarması, MSI xızmetkerleri, Qaraqalpaqstan Respublikası Teleradiokompaniyası menen birgelikte júk hám jolawshı tasıw boyınsha licenziyaǵa iye bolmaǵan, licenziya shártleri orınlanıwın qadaǵalaw hám taǵı basqa nızamsız háreketler boyınsha bir qatar reydler ótkerip atır. Usınday reydlerge baspasóz tarawı xızmetkerlerinen de qánigelerdi qatnastırıp, nátiyjesi haqqında baspasóz betlerinde járiyalanıp barılsa, sezilerli dárejede bul mashqalalardıń saplastırılıwına erisken bolar edik.
***
Degen menen biz tarawda ulıwma jaǵday tómen dárejede demekshi emespiz. Kerisinshe, bir qatar unamlı jumıslar da islenip atırǵanlıǵın da aytıp ótsek arzıydı. Ózbekstan Avtomobil transportı agentligi Qaraqalpaqstan Respublikası basqarması tárepinen de aytarlıqtay jumıslar islenip atır. Atap aytqanda, basqarma xızmetkerleri ótken jıl dawamında QRIIM Jol háreketi qáwipsizligi basqarması, MSI xızmetkerleri menen birgelikte júk hám jolawshı tasıw boyınsha licenziyaǵa iye bolmaǵan, licenziya shártleri orınlanıwın qadaǵalaw boyınsha 195 márte reyd ótkergen. Reydler dawamında jámi 2840 nızambuzıwshılıq anıqlanǵan. Bul nızambuzıwshılıqlardıń 1783i fizikalıq, 1057si yuridikalıq tárepler tárepinen júz berilgen. Sonıń 197si licenziyanıń talap hám shártlerin buzǵan, 943i licenziyasız avtotransport xızmetin kórsetken. Sonnan 591 nızambuzıwshılıq sudta kórip shıǵılıp, nızam buzıwshı shaxslardan 263,9 million sum járiyma óndirilgen.
Basqarma tárepinen ótken jılı 454 júk tasıwshı, 8461 jolawshı tasıwshı avtotransportlarǵa jámi 9615 licenziya kartochkaları berilgen. Mámleketke 2182,5 million sum bajı pulı ótkerilip, arzalardı kórip shıǵıw ushın 3 398 394,7 sum mámleketke tólengen.
Avtotransportta júk hám jolawshı tasıp, tólemli xızmet kórsetiwshi tasıwshılar tárepinen licenziya pitiminiń talapları hám shártlerin, azanǵı texnikalıq hám medicinalıq tekseriwden ótiw orınların ásbap-úskeneler, qánigeli xızmetkerler menen támiyinlew boyınsha QRIIM JHQ basqarması hám MSI xızmetkerleri menen birge ótkerilgen monitoringta úyrenip shıǵılǵan.
Búgingi kúnde Qaraqalpaqstan Respublikasında 350 jolawshı tasıw kárxanaları, 423 jónelis bar bolıp, sonnan 47 qalalar aralıq avtobus jónelisleri, 38 qalalar aralıq mikroavtobus jónelisleri, 79 qala átirapı avtobus jónelisleri, 127 qala átirapı mikroavtobus jónelisleri, 10 qala ishi avtobus jónelisleri, 104 qala ishi kishi mikroavtobus jónelisleri, 18 wálayatlar aralıq avtobus jónelisleri bar.
Respublika boyınsha qala ishinde 5, rayonlarda 14, jámi 19 jolawshı avtovokzalları hám avtostanciyaları islep tur. Sonnan ótken jılı Moynaq rayonındaǵı jolawshı avtovokzalı 125 million sum qarjı esabınan qayta rekonstrukciyadan shıǵarıldı. Bıyılǵı jılda Shımbay hám Taxtakópir rayonlarındaǵı jolawshı avtovokzallarına rekonstrukciya islew ushın 200 million sum muǵdarında qarjı ajıratılıp, ońlaw jumısları baslap jiberildi. Sonday-aq, Qońırat rayonındaǵı «Qaraqalpaqstan» APJ aymaǵında jaylasqan jolawshı avtovokzalı bıyılǵı jılda jergilikli isbilermenniń qarjısı esabınan jańadan qurıp beriletuǵın boldı. Paytaxtımızdaǵı arqa avtovokzal may ayında «Taslaq» elatındaǵı, Góne qala aymaǵındaǵı jaylasqan avtostanciya «Jiydeli-Baysın» elatında jańadan qurılıp atırǵan jolawshı avtovokzallarına kóshiriledi.
Ótken jılı 5 ashıq tender tańlawı ótkerilgen.
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2011-jıl 18-maydaǵı 139-sanlı «Jónelissiz taksiler jumısın tártipke salıw is-rejeleri haqqında»ǵı qararınıń orınlanıwın támiyinlew baǵdarında 740 licenziya kartochkalarına iye bolǵan avtotransportlardıń barlıǵı sarı reńge boyalǵan.
2016-jılı avtotransport xızmetin kórsetiwden 32164,0 million sum túsken bolsa, 2017-jılı 38600,0 million sum túsip, reje 110,7 procentke orınlanǵan. Búgingi kúnde basqarmada «Isuzi» markalı 21, 37, 42, 74 sıyımlılıqqa iye avtobuslar bar.
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1992-jıl 4-marttaǵı 221-sanlı «Aviaciya hám avtomobilde tasıw tarifleri haqqında»ǵı qararına tiykarlanıp, 1992-jıl 6-maydan baslap qalalar aralıq avtobus jónelislerinde tarif erkin bahaǵa ótkeriliwi ámelge asırılsın dep belgilengen. Sol sebepli, 2014-jıldıń fevralınan baslap tariflerdiń ózgerissiz turǵanlıǵı hám Qaraqalpaqstan aymaǵında jolawshı tasıw menen shuǵıllanıwshı avtotransport kárxanalardan transport xızmetiniń ózine túser bahası boyınsha keltirgen usınıslarına tiykarlanıp, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi janındaǵı respublika aymaǵında qala átirapı hám qalalar aralıq avtotransport jónelislerinde jolawshılardı tasıwdı shólkemlestiriw komissiyasınıń 2018-jıl 2-fevral kúngi májilis bayanlaması qararı menen 2018-jıl 10-fevral kúninen baslap jónelis tariflerine ózgeris kirgizildi. Buǵan kóre 1 jolawshı ushın kilometr tarifi Respublika ishi, qalalar aralıq avtobus jónelisleri ushın 82 sum, mikroavtobus jónelisleri ushın 85 sum, jeńil taksi jónelisleri ushın 130 sum muǵdarında belgilendi.
Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1994-jıl 8-sentyabr kúngi 455-sanlı «Qalada hám qala átirapına qatnaytuǵın jolawshı tasıw transportı xızmetleriniń tarifleri haqqında»ǵı qararına tiykarlanıp, 1994-jıl 1-oktyabrden baslap qala átirapındaǵı jónelisler boyınsha qatnawshı avtobuslar ushın tarif erkin bahaǵa ótkeriliwi ámelge asırılsın, dep belgilengen. Sonlıqtan, 2014-jıldıń fevral ayınan tariflerdiń ózgerissiz turǵanlıǵı hám Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında jolawshı tasıw menen shuǵıllanıwshı avtotransport kárxanalarınıń transport xızmetiniń ózine túser bahası boyınsha keltirgen usınıslarına tiykarlanıp, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi janındaǵı respublika aymaǵında qala átirapı hám qalalar aralıq avtotransport jónelislerinde jolawshılardı tasıwdı shólkemlestiriw komissiyasınıń 2018-jıl, 2-fevral kúngi májilis bayanlaması qararı menen 2018-jıl, 10-fevral kúninen baslap jónelis tarifleri ózgerdi. Yaǵnıy 10-fevraldan baslap bir jolawshı kilometr tarifi qala átirapı avtobus jónelisleri ushın 80 sum, mikroavtobus jónelisler ushın 85 sum muǵdarında belgilendi.
Ótken jılı jolawshı tasıwshı kárxanalar tárepinen 39 avtobus alınǵan. Bıyılǵı jılı bolsa 40 avtobus alınıwı rejelestirilmekte.
Bántbasar
Álbette, biz búgingi kúnde respublikamızdaǵı avtotransport tarawında júz berip atırǵan mashqalalar aldaǵı waqıtlarda tiyisli uyımlar tárepinen qadaǵalanıp, tártipke salınıwına isenip qalamız. Sebebi, 2018-jıl 6-mart kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.Mirziyoevtiń «Avtomobil transportın basqarıw sistemasın bunnan bılay da jetilistiriw ilajları haqqında»ǵı qararı qabıl etildi. Qararda ulıwma paydalanıwdaǵı jolawshılar tasıwların ámelge asırıwdı onlayn tárizde avtomatlastırılǵan monitoring etiw sistemasın operativ xızmetler sistemaları menen integrallasqan jaǵdayda jaratıw hám engiziw, birden-bir avtomatlastırılǵan jol haqı tólemi sistemasın engiziw, orınlardaǵı jergilikli mámleketlik uyımlar qaramaǵında bolǵan ulıwmalıq paydalanıwdaǵı jolawshı jónelislerindegi toqtaw bándirgilerin qurıw, rekonstrukciyalaw hám ońlaw jumısları alıp barılatuǵınlıǵı atap ótilgen.
Sonday-aq, «Ózavtotrans» agentligi janında avtomobilde jolawshılar yamasa júklerdi tasıw, transport-logistika jumısların ámelge asıratuǵın biyǵárez qánigelesken, yuridikalıq shaxs huqıqları tiykarında kárxanalar shólkemlestiriletuǵınlıǵı hám taǵı basqa da taraw jumısların ele de jetilistiriw boyınsha anıq wazıypalar belgilep berilgen.
Biz elimizde húrmetli Prezidentimiz basshılıǵında júrgizilip atırǵan tarawǵa baylanıslı reformalardıń orınlanıwınıń tárepdarımız. Solay eken, jaǵdayǵa usı kózqarastan qarap baha beriwimiz kerek. Sebebi, hárekettegi Nızamlar, Prezident Pármanları menen qararları hám taǵı basqa da normativlik hújjetler elimizde júrgizilip atırǵan reformalardıń sarras turmısımızǵa engiziliwi ushın qabıl etiledi.
Saǵınbay ORAZÍMBETOV,
SÚWRETLERDE: Oraylıq bazarda jaylasqan stoyankadaǵı búgingi jaǵdaylardan kórinisler.