21-mart – Ózbekstan qaharmanı, xalıq shayırı Abdulla Oripov tuwılǵan kún

Hár birimizdiń ómirimizde sonday bir waqıya boladı, olar biziń oy-sanamızdan, qálbimizden hesh qashan óshpeydi, máńgi saqlanıp qaladı. Meniń ómirimde de sonday waqıyalar kóp bolǵan. Búgin áne, solardan birewin itibarıńızǵa usınbaqshıman.
1992-jıldıń sentyabr ayınan Ózbekstan radiosınıń Ádebiyat redakciyasında jumıs basladım. Bul redakciyada sol waqıtlarda Orziqul Ergash, Erkin Usmanov, Shoyim Bwtaev sıyaqlı jazıwshılar, Rustam Ǵani, Minhojiddin Mırza, Toir Yunus sıyaqlı shayırlar isleytuǵın edi. Aradan kóp waqıt ótpey men de ózimniń «Bir shıǵarma tariyxı» dep atalǵan avtorlıq esittiriwimdi jolǵa qoydım hám onıń dáslepki sanın Ózbekstan xalıq shayırı Abdulla Oripovtıń «Ózbekstan» qosıǵınıń tariyxına baǵıshlawǵa qarar ettim. Sebebi bul qosıq sol waqıtta júdá belgili bolıp, awızdan awızǵa ótip júretuǵın edi.
Ol waqıtları Abdulla aǵa Ózbekstan Avtorlıq huqıqın qorǵaw agentligi (házirgi Avtorlıq huqıqın qorǵaw departamenti)niń direktorı wazıypasında xızmet etetuǵın edi. Ustazǵa telefon etip, maqsetimdi túsindirdim. Ol adam razı bolǵannan soń, «Jumısqa keleǵoy» dedi. Dárhal jetip bardım. Bir saatqa shamalas waqıt ishinde sáwbet juwmaqlandı. Usı jerde, sol sáwbette bayanlanǵan ustazdıń ayırım gáplerin itibarıńızǵa usınsam. «Bul qosıqtı 60-jılları baslaǵanman. Onıń dáslepki 15-20 qatardan ibarat bólimleri Tashkent Mámleketlik Universiteti (házirgi Ózbekstan Milliy universiteti)niń gazetasında basılıp shıqqan. Qosıqtıń dáslepki qatarları «Tawlardı jırlaydı Rasul, Qanatında gúmis diyarı» dep baslanatuǵın edi… » Men qosıqta sol waqıtlarda elimizdi basıp alǵan basqınshılardıń ayırımların sanap ótkenmen:

Seni Shıńǵıs ǵázepke tolıp,
Joq etpekshi boldı dúnyadan,
Jalaladdin qanatı bolıp,
Atlap óttiń Ámiwdáryadan»…

«Oqıwshıda nege basqa basqınshılıqlardı aytpaǵansız?» degen soraw tuwılıwı múmkin. Sebebi ol waqıtta qızıl aydarhanıń awzında turıp, jasaǵan kúnlerimiz edi. Ol payıtta bul tuwralı aytıwdıń ózi múmkin emes edi». «…Men óz dóretiwshiligimde biraz pútin, biraz kewlim tolatuǵın qosıqlarımnan biri dep, áne usı «Ózbekstan»dı bilemen…»
Jumısqa kelgennen soń, kásipleslerime sáwbetlesiw jaqsı ótkenin ayttım. Sonda olar: «Abdulla aǵa qosıqtı da oqıp berdi me?» dep qaldı. Men olarǵa qosıqtı aktyorlardan birine oqıtaman dedim. Olar bolsa: «Qosıqtı Abdulla aǵanıń ózi oqısa jaqsı bolar edi, sebebi hesh kim shayırdıń ózindey shıraylı (tásirli) oqıy almaydı» dedi. Bunnan soń, Abdulla aǵaǵa jáne qońıraw etip «qosıqtı ózińiz oqısıńız jaqsı bolar edi, kópshilik solay bolǵanın qálep atır» dedim. Abdulla aǵa kelisim bergennen soń, onı studiyaǵa mirát ettim. Sonda Abdulla aǵa «Óziń úyge keleǵoy. Radioǵa barıp, men sizlerdi izlep júrmeyin» dedi. Sonda Abdulla aǵa «Balalar dúnyası» janındaǵı tórt qabatlı jayda jasaytuǵın edi hám ol jer radioǵa onsha uzaq emes edi. Barıp, Abdulla aǵaǵa qońıraw ettim. Ustaz kóp kúttirmey, tómenge tústi. Radioǵa barǵansha onnan-bunnan sóylesip keldik. Radioǵa kelgennen soń, úshinshi qabatta jaylasqan 16-studiyaǵa kóterildik. Studiyada islep atırǵan qız dım bánt ekenin, házir jazıw baslanatuǵının ayttı. Ilajsızlıqtan jáne qaytadan birinshi qabattaǵı studiyaǵa tústik. Ol jerde rus tilinde sóyleytuǵın Temur degen tatar jigit isleytuǵın edi. Men oǵan Abdulla aǵa asıǵıp turǵanın, jumıstı tezirek baslaw kerek ekenin túsindirdim. Sonnan jazıw baslandı. Abdulla aǵa endi qosıq oqıwdı baslaǵanımız sol, Temur birden «Stop» dese bolama, Abdulla aǵa toqtawǵa májbúr boldı. Ruqsat bergennen soń, ustaz oqıwın dawam ettirdi. Aradan onsha kóp ótpesten jáne operatordıń «Stop!» degen buyrıǵı jańladı. Bul ret ustaz sorawlı hám narazı názerde maǵan qaradı. Men oǵan lenta sál gónergenin, onıń jalǵanǵan jerleri bar ekenin ayttım. Sonda Abdulla aǵa: «Men túsindim. Biraq eskertip qoyayın, jáne bir márte toqtatsańız, qaytadan oqımayman, ketemen. Sebebi asıǵıspan» dedi. Men bul gápten soń qáweterlendim. Aqırı, bul esittiriw joqarıda aytqanımday radiodaǵı tuńǵısh esittiriwim edi. Jáne bul jaǵday el súygen, belgili shayır Abdulla Oripov penen júz beretuǵının qıyalıma da keltire almaytuǵın edim. Abdulla aǵa jáne oqıwdı basladı. Tilekke qarsı, jáne Temurdıń sol «stop» degen hawazı jańladı. Durıs, bul jerde Temurdıń hesh qanday ayıbı joq edi. Sebebi ol sapasız jazsa, báribir bul esittiriw efirge berilmeytuǵın edi. Barlıq ayıp eski qayta-qayta jalǵanǵan lentada edi. Abdulla aǵa ózi aytqanday paltosın kiyip studiyadan pát penen shıǵıp ketti. Men bolsa onıń izinen juwırdım. Sonda aldımızdan shayır, kásiplesim Rustam Ǵani shıǵıp qaldı. Jaǵdaydı oǵan qısqasha túsindirdim. Ol dárhal ustaz benen sorasıp, onı qoltıqlap, úshinshi qabattaǵı 16-studiyaǵa alıp bardı. Men dárhal ele paydalanılmaǵan jańa bir lentanı Barno degen operator qızǵa berdim. Ustaz paltosın da sheshpesten, stulǵa otırdı. Operatordıń ımlawı menen jazıw baslandı. Abdulla aǵa 150 qatardan ibarat úlken bir qosıqtı oqıw barısında bir márte de aljaspadı, operator da onı toqtatpadı. Qosıq oǵada sapalı jazıp alındı. Tez arada sáwbet hám qosıq efirge berildi hám kópshiliktiń alǵısına, itibarına sazawar boldı. Házirgi waqıtta bul esittiriw Ózbekstan radosınıń altın fondında saqlanbaqta.

Turab NIYoZ,
Ózbekstan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası.
ÓzA