Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoevtiń basshılıǵında 17-aprel kúni ekonomika tarmaqlarında esap-sanaq sistemasın jetilistiriw, debitor, kreditor hám byudjet aldındaǵı qarızdarlıqlardı azaytıw boyınsha kórilip atırǵan ilajlardı talqılawǵa baǵıshlanǵan májilis ótkerildi.

Elimizdiń ekonomikalıq tarmaqlarında qadaǵalaw hám esapqa alıw mexanizmlerin bunnan bılay da jetilistiriw, tólem tártibin bekkemlew, juwapkershilikti kúsheytiw, orınlaw jumısın júrgiziwdiń nátiyjeliligin túp-tiykarınan arttırıw boyınsha sistemalı jumıslar ámelge asırılmaqta.

Usı baǵdardaǵı ilajlardı huqıqıy jaqtan tártipke salıw, tólem tártibin bunnan bılay da bekkemlewge qaratılǵan bir qatar nızamlar qabıl etildi. Prezidentimizdiń 2017-jıl 29-maydaǵı «Elektr energiyasın hám tábiyǵıy gazdi jetkerip beriw jáne paydalanıw tarawında tólem tártibin bunnan bılay da bekkemlew, sonday-aq, orınlaw jumısın júrgiziw sistemasın túp-tiykarınan jetilistiriw ilajları haqqında»ǵı pármanına muwapıq, bul boyınsha jańa sistema jaratıldı. Ózbekstan Respublikası Bas prokuraturası janında Májbúriy orınlaw byurosı shólkemlestirildi. Ol tarawda toplanıp qalǵan úlken kemshiliklerdi hám mashqalalardı sheshiw boyınsha áhmiyetli qádem boldı.

Májiliste mámleketimiz basshısı uzaq jıllardan berli esap-sanaq sistemasına itibar qaratılmay kelingeni, ekonomika tarmaqlarında aqsha aǵımları nátiyjesiz basqarılǵanı hám teń bólistirilmegeni aqıbetinde qarızdarlıq jaǵdaylarınıń kóbeyip ketkenligin atap óttti.

Bunı saplastırıw boyınsha sońǵı waqıtları bir qatar ilajlar kórildi. Ekonomikanıń bazalıq tarmaqlarınıń qarjı jaǵdayın jaqsılaw maqsetinde «Ózbekneftgaz» hám «Ózbekenergo» akcionerlik jámiyetleriniń úmitsiz debitor qarızları esaptan shıǵarıldı. «Ózagroximiyaqorǵaw» akcionerlik jámiyetiniń kreditor qarızdarlıqları byudjet ssudaları arqalı azaytıldı.

Ekonomika tarmaqların janılǵı-maylaw ónimleri menen úzliksiz támiyinlew ushın neftti qayta islew kárxanaların qarjılay jaqsılaw maqsetinde salmaqlı qarjılar ajıratıldı.

Salıqlardı bólistiriw sistemasınıń qayta kórip shıǵılıwı arqalı neftti qayta islew kárxanalarınıń qaramaǵında jılına 670 milliard sum, elektr stanciyaları esabında 100 milliard sum qarjı qaldırıldı.

Fermer xojalıqlarınıń bir neshe márte saplastırılıwı hám shólkemlestiriliwi esabınan kommerciyalıq bankler joǵaltqan lekvidlikti qaplaw ushın qarjı qaratıldı.

Monopoliyashı kárxanalardıń joqarı likvidli 27 túrdegi ónimlerin tek elektron birja sawdası arqalı ishki bazarǵa satıw mexanizmleri jolǵa qoyıldı, mámleket tárepinen olardıń bahasın deklaraciyalaw tártibi biykar etildi.

Biraq, soǵan qaramastan usı jıl 1-mart halatına bola, ekonomika tarmaqlarında jámi debitor hám kreditor qarızdarlıq ótken jılǵa salıstırǵanda sáykes túrde 16 procentke hám 13 procentke artqan. Múddeti ótken qarızdarlıq jıl basına salıstırǵanda 60 procentke azayıwına erisilgen bolsa da, ótken jılǵı qarızdarlıqtan 2,7 ese kóp.

Jámi debitor qarızdarlıqtıń úlken bólegi janılǵı-energetika kompleksine tuwra kelmekte. Usı tarawdaǵı debitor qarızdarlıq jıl basına salıstırǵanda 16 procentke kóbeygeni baqlanǵan. Mashina qurılısı hám paxtanı qayta islew kompleksinde 13,7 procentke, qurılıs hám transport máseleleri kompleksinde 20 procentke artqan.

Bir ǵana «Ózbekneftgaz» hám «Óztransgaz» akcionerlik jámiyetleri sistemasında múddeti ótken debitor qarızdarlıq 460 milliard sumǵa jetken. «Ózbekenergo» akcionerlik jámiyetinde 341 milliard sumlıq múddeti ótken qarızdarlıq payda bolǵan. «Ózavtosanaat», «Ózbekstan temir jolları», «Ózximiyasanaat» akcionerlik jámiyetlerinde de debitor qarızdarlıq joqarılıǵınsha qalmaqta.

– Qaysı bir shólkemge basshı tayınlansa, ol jumıstı esap-sanaq sistemasın tártipke salıwdan baslawı kerek. Bizde bolsa kerisinshe, texnikalıq-ekonomikalıq tárepi menen shuǵıllanıwǵa kirisedi. Ekonomikada qarızdarlıqlardı azaytıw boyınsha sistemanı ózgertiw waqtı keldi, – dedi Shavkat Mirziyoev.

Mámleketimiz basshısı fermer xojalıqlarınıń salıq boyınsha qarızdarlıǵın da azaytıw zárúrligine itibar qarattı. Sebebi, mashina-traktor parkleri tárepinen kórsetilgen xızmetler ushın tólemlerdi ámelge asırıwdıń aǵımdaǵı mexanizmi tásirinde fermer xojalıqlarınıń «Ózagroservis» akcionerlik jámiyeti aldındaǵı qarızdarlıǵı artıp barmaqta.

Salıq hám kadastr vedomstvoları arasında óz-ara birge islesiw nátiyjeli jolǵa qoyılmaǵanı sebepli salıq vedomstvolarınıń bazasında 212 mıń gektar jerge iye 3 mıń 247 fermer xojalıǵı haqqındaǵı maqlıwmat joq, kadastr vedomstvolarında dizimge alınǵan 405 mıń 508 turaq jay hám turaq jay emes obekti salıq vedomstvolarında esapqa alınbaǵan. Sonıń aqıbetinde byudjetke birden-bir jer salıǵı boyınsha 1,8 milliard sum túspey qalǵan.

Házirgi kúnge shekem 1 million 100 mıńnan zıyat turaq jaylardıń kadastr hújjetleri joq hám bul obektler salıq bazasında esapqa alınbay kelinbekte.

Usı jıldıń 1-aprel halatına bola, byudjetten tısqarı maqsetli qorlardan salıq qarızdarlıǵı da joqarı.

Óz gezeginde, 2015-2017-jıllarda kárxanalarǵa salıq jeńillikleri tiykarsız usınılıwı nátiyjesinde byudjet hám byudjetten tısqarı maqsetli qorlarǵa 49,2 milliard sum óndirilmegen. Bunnan tısqarı, bajıxana qoymaxanalarında 90,5 million dollarlıq tovarlar 3 jıldan artıq múddet dawamında saqlap kelinbekte.

Ekonomika tarmaqlarında óndiristiń hám realizaciyalawdıń anıq esabı elege shekem joq ekenligi, mámleketlik vedomstvolar arasında elektron birge islesiwdiń hám maǵlıwmat almasıwdıń jolǵa qoyılmaǵanı, salıq, bajıxana qadaǵalawı sistemasınıń jeterli tártipke salınbaǵanı, qarızdarlıqtı óndiriw sistemasınıń nátiyjesizligi, bul tarawda ornatılǵan juwapkershilik ilajları hámeldar shaxslardıń hám puqaralardıń tólem tártibine sózsiz boysınıw boyınsha juwapkershiligin arttırıw ushın jeterli emes ekenligi usı qarızdarlıqlar kelip shıǵıwınıń tiykarǵı sebepleri bolıp esaplanadı.

Májiliste Prezidentimiz Bas ministrdiń orınbasarlarına, tiyisli ministrlikler hám vedomstvolardıń basshılarına ekonomika tarmaqlarında esap-sanaqlar sistemasın jetilistiriw, debitor, kreditor hám byudjet aldındaǵı qarızdarlıqlardı qısqartıw, rayon, wálayat hám respublika dárejesinde salıq uyımları, bankler, xızmet kórsetetuǵın basqa da vedomstvolar arasında hár aydıń juwmaǵı boyınsha óz-ara qarızdarlıq jaǵdayın salıstırıp barıw sistemasın engiziw, salıstırmalar tiykarında qarızdarlıq jaǵdayın Ministrler Kabineti komplekslerinde hár ayda qatań dodalaw, mámleketlik vedomstvolar arasında elektron birge islesiwdi hám maǵlıwmat almasıwdı jolǵa qoyıw boyınsha jumıslardı jedellestiriw boyınsha tapsırmalar berdi.

ÓzA