Sońǵı waqıtları sociallıq tarmaqlarda júzege kelgen trend – “úyge biytanıs adam keldi házili” dúnya boylap jaslar arasında keńnen tarqalıp, ásirese, jas óspirimler arasında virusqa aylanıp ketti. Bul házil ózine tán prank (házil) túrinde payda bolıp, onda jas óspirimler úyge kirgen biytanıs, shıyratılǵan shashlı erkektiń fotosúwretlerin, kóbinese jasalma intellekt tárepinen jaratılǵan fotosúwretlerdi, ata-analarına yamasa úydegi basqa úlken wákillerge jiberedi hám “biytanıs adam keldi” degen xabar menen hawlıqtıradı. Bul bolsa kóplegen shańaraqlarda túsinbewshilik hám qorqınıshtı keltirip shıǵarıw menen birge, sociallıq tarmaqlarda jańa bir “virus” – nadurıs xabar tarqatıp, huqıq qorǵaw uyımlarına kereksiz múrájatlardı kóbeytpekte.

Bul “házil” jaslardıń oyın-zawıqqa tiykarlanǵan mútájliklerin tolıqtırsa da, onıń aqıbetleri úlken mashqalalardı payda etpekte. Atap aytqanda, AQSh policiyası hám basqa mámleketlerdiń huqıq qorǵaw uyımları bul házildi toqtatıwǵa shaqırmaqta. Sebebi kóplegen ata-analar qıyalıy qáwip sebepli ayrıqsha xızmetler nomerine kereksiz qońırawlar etiwge májbúr bolmaqta. Bul jaǵday tek huqıq qorǵaw uyımlarınıń real járdemge mútáj bolǵan jaǵdaylarǵa óz waqtında jetip barıwın tómenletip ǵana qoymastan, al ayrıqsha xızmetler sistemasınıń júgin arttırıp, hámme ushın qáwipli jaǵdaylardı júzege keltiredi.
Bunnan tısqarı, bul prank insannıń densawlıǵına úlken zıyan jetkeriwi haqqında da qáweterler bar. Máselen, qan basımı joqarı bolǵan yamasa júrek-qan tamır keselliklerine shalınǵan adamlar ushın kútilmegen hawlıqpa hám stress jaǵdayları awır densawlıq mashqalaların keltirip shıǵarıwı múmkin. Stresstiń keskin artıwı infarkt yamasa insult qáwpin arttıradı. Sonıń ushın bunday prankler tek kewil kóteriwden tısqarı, awır densawlıq mashqalalarına da sebep bolıwı múmkin ekenligi itibardan shette qalmawı kerek.
Sonıń menen birge, pranklerdi tarqatıwshı jaslar kóbinese bunday háreketlerdi tolıq ańlamaydı. Bul jaǵdayda ata-analar, mektepler hám jámiyettiń sociallıq institutları jaslar menen nátiyjeli qarım-qatnas ornatıp, olardı sociallıq tarmaqlarda juwapkershilikli bolıwǵa, házillerdiń normasın biliwge úyretiwi áhmiyetli. Sonday-aq, sociallıq tarmaqlarda bunday kontentlerdi sheklew hám úgit-násiyatlawdı azaytıw ushın tiyisli ilajlar kóriliwi zárúr.
Juwmaqlap aytqanda, “úyge biytanıs adam keldi” sıyaqlı prankler sociallıq tarmaqlardıń unamlı hám unamsız táreplerin ayqın kórsetpekte. Bul trendtiń artında jaslardıń ózin kórsetiw hám kúlki jaratıw tilegi jatqan bolsa da, onıń aqıbetleri úlken mashqalalardı júzege keltiretuǵını anıq. Sol sebepli, bunday zıyanlı pranklerdiń tarqalıwın sheklew hám jaslardı juwapkershilikke úyretiw boyınsha nátiyjeli ilajlar islep shıǵıw hám ámelge asırıw zárúr.

Dildora DWSMATOVA,
ÓzA