Prognozlastırıw hám makroekonomikalıq izertlewler institutı izertlew nátiyjelerine bola, mámleket tárepinen bilimlendiriw sistemasına ajıratılıp atırǵan qarjılardıń 1 procentke artıwı kámbaǵallıqtı 0,03 procentke qısqartıw imkaniyatın beredi.

Ózbekstanda sońǵı jıllarda tálim-tárbiya, ilimge itibar pútkilley ózgerdi. Atap aytqanda, sońǵı jılları mektepke shekemgi, ulıwma orta hám joqarı bilimlendiriw, ilimiy-izertlew mákemelerin rawajlandırıw boyınsha sistemalı, basqıshpa-basqısh hám kompleksli ilajlar ámelge asırılıp kelinbekte. Bul baǵdarda bir qatar áhmiyetli párman, qarar hám baǵdarlamalar qabıl etildi.
Sonıń menen birge, sistemada ele de bir qatar sheshimin kútip atırǵan mashqalalar bar. Universitetlerdi bahalawda olardıń baǵdarı hám dárejesi esapqa alınbay, hámme ushın birdey ólshem qollanıladı. Bul jaǵday oqıw baǵdarlamaların tereńlestiriw yamasa qánigelestiriwge tosqınlıq etedi.
Qarjılandırıw tiykarınan studentlerdiń sanına baylanıslı bolıp, bilimlendiriwdiń sapası, pitkeriwshilerdiń miynet bazarındaǵı básekige shıdamlılıǵı hám xalıqaralıq abırayı esapqa alınbaydı.
Nátiyjede universitetler statistikalıq kórsetkishlerdiń izinen quwıwǵa májbúr bolıp, bul bilimlendiriwdiń mazmunına emes, formaǵa kóbirek itibar qaratıwǵa alıp kelmekte.
Bilimlendiriwdiń industriya menen baylanısı da jeterli dárejede emes. Ásirese, texnikalıq baǵdarlarda ajıratılǵan kvotalar úlken bolıwına qaramastan, jaslar arasında injenerlikke qızıǵıwshılıq az. Sonday-aq, universitetlerdi basqarıwda kadrlar potencialı jeterli emes, rektor hám basshılar zamanagóy menedjment kónlikpelerin tolıq iyelemegen. Pedagoglardıń qánigeligin arttırıw sisteması bolsa bóleklengen halda jumıs islep kiyatırǵanı sebepli qarjılar nátiyjesiz jumsalmaqta.
Reformalardıń jańa basqıshında universitetlerdiń jumısında profil hám baǵdar esapqa alınǵan halda kategoriyalastırıw sisteması engiziledi.
Izertlew universitetleri, ámeliy baǵdardaǵı oqıw mákemeleri, gumanitar hám mádeniy-kórkem ónertanıwǵa qánigelesken JOOlar ayrıqsha bahalanadı. Bul arqalı hár bir universitetten kútilip atırǵan nátiyje anıq belgilenip, olardıń potencialın tolıq kórsetiw imkaniyatı jaratıladı.
Qarjılandırıw sisteması da jańa tiykarǵa ótpekte. Endi universitetler ushın ajıratılatuǵın qarjınıń 60-70 procenti bazalıq qollap-quwatlaw sıpatında kepillense, qalǵan 30-40 procenti milliy reyting nátiyjelerine bola bólistiriledi. Milliy reytingte tiykarǵı ólshemler sıpatında pitkeriwshilerdiń jumıs penen támiyinleniwi, sanaat penen ámelge asırılǵan joybarlar, sırt elli studentlerdi tartıw kórsetkishi, ilimiy maqalalar hám xalıqaralıq grantlar esapqa alınadı.
Universitetlerde basshılıq potencialın arttırıw maqsetinde “Rektorlar mektebi” joybarı jolǵa qoyıladı. Joybar arqalı perspektivalı kadrlar tańlap alınıp, “Jańa Ózbekstan” universitetinde tayarlaw kurslarınan ótkeriledi. Eń jaqsı 30 talaban Garvard hám basqa abıraylı sırt el oraylarında oqıw imkaniyatına iye boladı. Bul arqalı rektor hám prorektorlarǵa zamanagóy menedjerlik rezervi jaratıladı.
Sonıń menen birge, pedagog kadrlardıń mamanlıǵın arttırıw sisteması da túp-tiykarınan jańalanadı. Házirshe óz aldına bes struktura arqalı ámelge asırılıp atırǵan process birden-bir oraylasqan sistemaǵa birlestiriledi. Bul arqalı tákirarlanıwlar saplastırılıp, jılına shama menen 420 milliard sum únemlenedi. Bul qarjılar zamanagóy metodikalar islep shıǵıw, bilimlendiriw processlerin sanlastırıw hám pedagoglardıń mamanlıǵın arttırıwǵa baǵdarlanadı.
Ulıwma alǵanda, elimizdiń bilimlendiriw sistemasın túp-tiykarınan ózgertiw, onı xalıqaralıq standartlarǵa integraciyalaw, miynet bazarınıń talabına sáykes joqarı mamanlıqtaǵı qánige kadrlar tayarlaw boyınsha izbe-iz reformalar ámelge asırılmaqta.
Rawajlanıwǵa umtılıp atırǵan mámleketler birinshi gezekte insan kapitalına investiciya qaratadı. Insan kapitalınıń rawajlanǵanlıǵı hár qanday mámlekettiń kelesheginiń tiykarı bolıp esaplanadı.
Usı mániste, Ózbekstanda jaslar máselesi mámleketlik siyasattıń eń tiykarǵı baǵdarlarınan biri bolıp esaplanadı. Áyne bilimli jaslar Ózbekstannıń ekonomikalıq-sociallıq rawajlanıwın sapa jaǵınan jańa basqıshqa alıp shıǵıwı múmkin.

Dildora DWSMATOVA, ÓzAnıń xabarshısı