Dúnyada júz berip atırǵan integraciyalıq processler mámleketler ortasında óz-ara ekonomikalıq baylanıslardıń kúsheyiwine múmkinshilik jaratıp atır. Bul processlerden Ózbekstanda shette qalmastan onıń belsendi qatnasıwshısına aylandı. Málim bolǵanınday, áyyemnen Oraylıq Aziya regionı Ullı jipek jolı kesilispesinde jaylasqanı sebepli Batıs hám Shıǵıstı baylanıstırıwshı ayrıqsha kópir wazıypasın atqarǵan. Bunda kárwan jollarınıń áhmiyeti de kútá úlken bolǵan.

Aral teńizi átirapında jasawshı xalıqlar turmısı bolsa suw transportı menen baylanıslı ekenliginatap ótiwimiz orınlı. Ózbekstan Respublikasınıń Prezidenti 5-avgust kúni Túrkmenstannıń paytaxtı Ashxabad qalasında BMShning Teńizge shıǵıw múmkinshiligi bolmaǵan rawajlanıp atırǵan mámleketler boyınsha úshinshi konferenciyasına qatnasıp keń túrde bayanat jasadı. Konferenciya sheńberinde Mámleketimiz basshısı Shavkat Mirziyoev BMSh Bas xatkeri Antoniu Guterrish menen ushırasıwı bolıp ótti. Búgingi kúnde mámleketimizde BMShniń 160 qa jaqın qospa baǵdarlamalar hám joybarlar tabıslı túrde ámelge asırılmaqta.
Sońǵı bir neshe jılda Ózbekstan baslaması menen BMSh Bas Assambleyasınıń 13 rezolyuciyası qabıl etildi.
Tariyxıy izertlewlerde Suw jolları túsinigi haqqında sóz barǵanda – júk hám jolawshılardı tasıw ushın paydalanılatuǵın suw basseynleri hám dáryalar túsiniledi. Suw basseynlerine bolsa okeanlar, teńizler, kóller, suw saqlaǵıshlar, dáryalar, olardıń tarmaqları hám qazılǵan kanallar kiredi. Suw jolları ádette sırtqı – okean, teńiz hám ishki-dárya, kólge bólinedi. Ishki suw jolları da óz gezeginde, tábiyiy hám jasalma bolıp bólinedi.
Ózbekstan Respublikası óziniń geografiyalıq jaylasıwı boyınsha teńiz jolına tkikkeley shıǵa almaytuǵın dúnyadaǵı 45 mámleket qatarında turadı. Suw jollarına tikkeley shıǵa almawı Ózbekstannıń ekonomikalıq -sırtqı sawda múmkinshiliklerin málim dárejede shekleydi. Sol maqsette mámleketimiz teńiz portlarına shıǵıw ushın Shanxay Birge islesiw shólkemi(ShBSh) mákanında transport-logistika boyınsha óz-ara baylanıslardı kúsheytiwge ayrıqsha itibar qaratıp kelmekte. Birlesken Milletler Shólkeminiń qollap-quwatlawında Tashkent qalasında Regionlararalıq óz-ara birge islesiw orayı jumıs alıp barmaqta.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. M. Mirziyoevtiń tikkeley baslaması hám qollap quwatlawı menen “Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan” temirjolı qurılısı amelge asırılmaqta. Sonday-aq strategiyalıq jaqtan jane bir áhmiyetli “Termiz – Mazari -Sharif – Qabul – Peshovar” temirjolı qurılısın ámelge asırıw joybarları korip shıǵılmaqta.
Suw transportı dúqnyadaǵı eń arzan transport túri esaplanadı. Sonlıqtanda dúnyadaǵı xalıq-aralıq júklerdiń derlik 90 procentten aslamı suw transportı úlesine tuwra keledi.
Jáhán banki maǵlıwmatlarına kóre, transport qárejetleriniń úlkenligi hám tranzit sistemasınıń turaqsızlıǵı sebepli Oraylıq Aziya regionı hár jılı jalpı ishki ónimniń eki procentine shekem joytıp atır. Logistika qárejetleri ósip barmaqta. Sonlıqtanda isenimli jańa tranzit koridorları hám logistika infrastrukturasın rawajlandırıw Oraylıq Aziyada turaqlı rawajlanıwdıń zárúrli faktorına aylanbaqta.
Házirgi waqıtta regionımızda birden-bir transport -logistika mákanı qáliplesip atır. Bunda Oraylıq Aziyanı Shıǵıs hám Batıs, Arqa hám Qubla arasındaǵı tolıq mánistegi tranzit xabına aylandırıw ushın baǵdarlama hám joybarlar ámelge asırılmaqta.
Ózbekstan sherikleri menen birge Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan temirjolın qurıwǵa kiristi. Ózbekstan – Túrkmenistan – Iran – Túrkiya transport logistikası sezilerli dárejede ósti.
Ózbekstan óz gezeginde Ózbekstan-Awǵanıstan-Pakistan temir jolın qurıw joybarın tayarlaw hám onı ámelge asırıwdan mápdar. Bul perspektivalı koridordı qurılıp atırǵan Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan temirjolı magistralı menen baylanıstırıw ayrıqsha regionnıń ekonomikalıq ósiwine keń imkaniyatlar jaratadı.
Ózbekstan Respublikası Oraylıq Aziya mámleketleri menen birgelikte tranzit transport koridorın jaratıwdı gózlep atır, bul bolsa olarǵa teńiz portlarına shıǵıw hám áyyemgi Ullı Jipek jolın qayta qayta tiklew imkaniyatın beredi. Bul maqsette Oraylıq Aziya mámleketleri, Ekonomikalıq sheriklik shólkeminiń basqa mámleketleri menen húkimetleraralıq shartnamaǵa qol qoyıldı hám Tajan-Seraxs-Mashhad temir jol liniyasınıń qurılısı ámelge asırılıp atır, Pekin hám Stambuldı birlestiretuǵın bul liniya Transaziya magistralınıń bir bólegi esaplanadı. Usı transport koridorı arqalı hárekettiń baslanıwı, Tınısh okeanınıń Aziya bólegindegi mámleketler hám batısqa — Túrkiya hám Evropaǵa shıǵıw júk tasıwdı derlik eki ese qısqartıradı.

Salamat Sulaymanov,
QMU professorı.
Qaraqalpaqstan xabar agentligi