26-iyun – Xalıqaralıq náshebentlikke qarsı gúresiw kúni

Sarvar 25 jasta. Ol ata-anasınıń jalǵız perzenti. Sol sebepli, ata-anası onı jer-kókke isenbey ósirgen. Mektepte barlıq joldasları oǵan háwes penen qaraytuǵın edi. Birinshi ret 20 jasında dosları oǵan “bir mártebe sınap kóriwdi” usınıs etedi. Sarvardıń náshege bir mártelik qızıǵıwshılıǵı onı 5 jıl azapladı. Psixolog hám shıpakerlerdiń járdemi, ata-anasınıń qollap-quwatlawı sebepli ol densawlıǵın tikledi hám narkotiktiń qarmaǵınan qutıldı.
Ómirde Sarvar sıyaqlı jaǵdayǵa túsip, qarańǵı kóshege kirip qalǵan, onıń tásirinen qalay qutılıwdı bilmey júrgenler qansha! Náshebent adam tek ǵana ózine emes, al shańaraǵına, jámiyetke úlken zıyan jetkeredi. Onıń aqıbeti jaqsılıq penen tamamlanbaydı.
Xosh, ásir obası dep qaralatuǵın bul báleniń duzaǵınan pútkilley qutılıw múmkin be? Bunıń ushın qanday ilajlarǵa súyeniw, kimlerden qanday járdem alıw zárúr?
Náshebentke aylanǵan adam tek ǵana ózine emes, al shańaraq aǵzaları, átiraptaǵı jaqınlarına da zıyan jetkeredi. Bul zıyan tek ǵana materiallıq emes, al ruwxıy, ádep-ikramlılıq hám sociallıq jaqtan da awır aqıbetlerge alıp keledi.
Náshebent adamnıń nervi juqarǵan, shıdamsız hám ruwxıy turaqsız boladı.
Sol sebepli úyde jánjeller, zorlıq kóbeyedi. Bul bolsa erli-zayıplılar arasında ajırasıwǵa alıp keledi. Eń awır tárepi, náshebent ata-ananıń perzenti ruwxıy basım, qorqınısh hám túskinlikte ósedi. Átiraptaǵılar da bunday shańaraqlardan uzaq jasawǵa háreket etedi.
Adamlardıń náshebenttiń balası degen kózqarası perzentlerdiń keleshegine unamsız tásir kórsetedi.
– Náshebentlik zatların qabıl etiwge beyimlesken adamǵa eń birinshi gezekte psixolog járdemi zárúr, – deydi psixolog Nozima Nosirova. – Psixologlar kóp tákirarlaytuǵın bir gáp bar: “Fizikalıq tazalıqsız payda joq, biraq ruwxıy tazalıqsız tikleniwge bolmaydı.” Bunday nawqaslarǵa eń dáslep, qarım-qatnası ushın jańa adamlar, shınıǵıwlar, imkaniyat bolsa jasaw ornın ózgertiw usınıs etiledi.
Sport, júziw, súyikli namasın tıńlaw, tábiyatta kóbirek seyil etiw, balalar menen waqıt ótkeriw sıyaqlı shınıǵıwlar oǵan jaqsı járdem beredi. Volontyorlıq ta ruwxıy azapta júrgen insandı ishki zorıǵıw, awırıwlardan az da bolsa shalǵıtadı. Kópshilik náshebentlikten qutılıw qıyın, dep oylaydı. Shıpakerler bolsa onnan pútkilley qutılıw múmkin ekenin isenimli túrde tákirarlaydı. Bunıń ushın bárinen burın, nawqastıń jaqınlarınan jaǵdaydı jasırmay, dárhal shıpakerge alıp barıw usınıs etiledi. Kesellik qansha kóp jasırılsa, kúsheyip, oni emlew qıyınlasadı. Yaǵnıy nawqas pútkilley náshebentlik zattıń qulına aylanadı. Sol sebepli keselliktiń erte belgilerin sezgen waqıtta-aq nawqastı emlew, oǵan járdem beriw, ómirin saqlap qalıw ilajların kóriw kerek.
Ózbekstanda náshebentlikke qarsı gúresiw hám emlew tarawında jumıs alıp baratuǵın narkologiya mákemeleri quramında dispanserler, reabilitaciya orayları hám reanimaciya bólimleri bar. Ol jerde kóplegen narkolog-shıpakerler, psixologlar jumıs alıp baradı. Olarǵa múrájat etip kesellikten qutılıw jolların izlew kerek. Sebebi náshebentlik emi joq kesellik emes.

N.Rahmonova, ÓzA