Keyingi on jıllıqlarda insaniyat aldında turǵan eń awır mashqalalardan biri – bul klimat ózgeriwi bolıp esaplanadı. Global ısıw, muzlıqlardıń eriwi, qurǵaqshılıq, tasqınlar sıyaqlı hádiyseler kúndelikli turmısımızǵa barǵan sayın kúshli tásir etpekte. Bul maqalada klimat ózgeriwiniń sebepleri, onıń aqıbetleri hám turmısımızdaǵı real mısallar kórip shıǵıladı.

Global ısıw degenimiz ne? Global ısıw – bul jer atmosferasınıń ortasha temperaturasınıń áste-aqırın kóteriliw procesi bolıp esaplanadı. Burın bul process tábiyǵıy cikllerge tiykarlanǵan bolsa da, sońǵı 150 jıl ishinde bul temperaturanıń keskin ósiwi insannıń háreketi menen baylanıslı bolǵan antropogen faktorlar nátiyjesi bolıp tabıladı.
Janılǵılardıń janıwı: neft, gaz hám kómir sıyaqlı qazılma janılǵılardı jaǵıw nátiyjesinde atmosferaga karbonat angidrid (CO2) hám basqa parnik gazleri shıǵarıladı.
Toǵaylardıń kesiliwi: Toǵaylar karbon gazin jutıw qásiyetine iye. Biraq, olardı kesiw arqalı bul tábiyǵıy “filtrler” joq etilmekte. Sanaatlasıw hám avtomobiller: Awır sanaat hám millionlaǵan avtomobiller hár kúni atmosfera pataslanıwına sebep bolmaqta. Ózbekstan mısalında klimat ózgeriwi. Ózbekstan da bul mashqaladan shette emes. Qaraqalpaqstanda jaylasqan Aral teńizi tariyxıy dárejede qurıp barmaqta. 1960-jıllarda dúnyadaǵı tórtinshi iri teńiz bolǵan bul suw basseyni házirgi waqıtta óz maydanınıń 90% ten aslamın joyıtqan. Nátiyjede regionda shań boranları, topıraqtıń shorlanıwı hám xalıqtıń salamatlıǵınıń tómenlewi júzege kelgen.
Qanday ilajlar kórilmekte?
Parij kelisimi (2015): Dúnya mámleketleri ıssıxana gazleri shıǵındıların azaytıw hám global temperatura ósiwin 1,5°C dan asırmawǵa kelisip alǵan.
Jasıl energiyaǵa ótiw: Quyash hám samal energiyası sıyaqlı alternativ dáreklerden paydalanıw barǵan sayın keńeymekte.
Toǵaylardı tiklew: Bir neshe mámleketlerde keń kólemli terek egiw joybarları ámelge asırılmaqta. Máselen, Ózbekstanda da “Jasıl mákan” ulıwmaxalıqlıq joybarı baslanǵan.
Juwmaqlap aytqanda, klimat ózgeriwi – bul keleshek áwladlardıń ómiri ushın qáwip tuwdıratuǵın global mashqala. Hár bir insan, hár bir mámleket ekologiyalıq turaqlılıqtı támiyinlew jolında óz úlesin qosıwı zárúr. Tábiyattı saqlaw – bul biziń minnetimiz emes, al jasaw shártimiz bolıp esaplanadı.

Munisa Erkinova,
Berdaq atındaǵı QMU 1-kurs studenti.

Qaraqalpaqstan xabar agentligi.