Biz hár kúni tábiyat penen jasaymız, biraq oǵan qanday tásirimiz bar? Biz terekti kesiw, shıǵındını jerge taslaw, suwdı ısırap etiw menen jasap atırǵanımızda, biz negizinde ózimizdiń keyingi áwladımızdıń turmısın buzıp atırǵanımızdı umıtamız. Jer biziki emes – bul biziń balalarımızdiki. Hám olar bul planetanı bizden qanday jaǵdayda aladı degen soraw búgin hár birimizdi oylandırıwı kerek. Sońǵı 100 jıl ishinde adamzat texnologiyalıq rawajlanıwǵa eristi, sanaat revolyuciyasınan baslap urbanizaciya kúsheydi, ekonomikalıq rawajlanıw alǵa ilgeriledi. Biraq bul rawajlanıw tábiyat esabınan júz berdi. Búgin jasap atırǵan dúnyamız – toǵayları kesilgen, hawası pataslanǵan, suwları azayǵan hám klimatı izden shıqqan bir dúnya.

BMSh maǵlıwmatlarına bola, hár jılı dúnyada 10 million gektardan aslam toǵay joq etiledi. Bul degeni – hár sekundta futbol maydanı kólemindegi jasıl aymaq joǵalmaqta. Bul tek ǵana bir terek emes – bul toǵay ishinde jasaytuǵın mıńlaǵan haywanlardıń úyi hám eń áhmiyetlisi – adamzat dem alatuǵın hawa dáregi. Klimat ózgeriwi bolsa adamzat tariyxındaǵı eń global ekologiyalıq krizis sıpatında qaralmaqta. 2023-jılı dúnya boyınsha ortasha temperatura sanaat revolyuciyası dáwirine salıstırǵanda 1,5°C ǵa kóterildi. Bul muzlıqlardıń eriwi, teńiz qáddiniń kóteriliwi, qurǵaqlıqlar hám kúshli ıssı tolqınlardıń kóbeyiwine alıp kelmekte. Nátiyjede millionlaǵan adamlar qashıwǵa májbúr bolmaqta. Plastikalıq pataslanıw bolsa jáne bir úlken mashqala bolıp tabıladı. Hár jılı 300 million tonnadan aslam plastik islep shıǵarıladı, onıń úlken bólegi okeanlarǵa túsedi. Boljawlarga qaraganda, 2050-jılga kelip okeanlarda balıqlarga qaraganda kóbirek plastikalıq ıdıslar bolıwı múmkin. Bul sanlardıń barlıǵı bizge sonı aytpaqta: biz tábiyattı saqlamay atırmız, al onı paydalanıp atırmız. Biraq bul jer tek ǵana búgingi áwladtiki emes. Bizden keyin jasaytuǵın perzentlerimiz, aqlıqlarımız da usı tábiyatta jasawdı qáleydi. Olar biz qaldırǵan patas hawa, suwıq klimat, ómirin joǵaltqan dáryalarǵa kónligiwge májbúr bola ma?
Ekolog-qánigelerdiń atap ótiwinshe, eger ekologiyalıq mashqalalarǵa házir itibar berilmese, 2030-jılǵa kelip Jer planetasında turmıs sapası keskin tómenleydi. Sol sebepli ekologiyanı saqlaw – bul tek ǵana tábiyat qorǵawshılarınıń emes, al hár bir puqaranıń jeke juwapkershiligine aylanıwı kerek.
Adamzat uzaq jıllar dawamında tábiyatqa óziniki sıpatında qaradı – sheksiz resurs sıpatında qaradı hám onı únemlemey jumsadı. Biraq bul qatnas – nadurıs. Negizinde biz tábiyattı waqıtsha basqaramız, onı keleshek áwladlar ushın saqlawımız shárt. Búgingi ekologiyalıq mashqalalar – klimattıń ózgeriwi, biologiyalıq kóptúrliliktiń azayıwı, suw jetispewshiligi – bulardıń barlıǵı jıllar dawamında jol qoyılǵan itibarsızlıq nátiyjesi bolıp esaplanadı. Tábiyat bizge xızmet etiw ushın jaratılmaǵan, kerisinshe biz onı qádirlewimiz hám áwladlarımız da taza hawadan nápes alıwı ushın qásterlep saqlawımız zárúr. Egilgen hár bir terek, qayta islengen plastik, únemlengen suw bul tek ǵana búginniń emes, al erteńniń de jeńisi. Keleshek áwlad bir kúni bizge bılay dep ayta alıwı kerek: “Bul planetanı biziń keleshegimiz ushın saqlap qalǵanıńız ushın, raxmet.”
Endi bolsa tańlaw sizde: izińizde samal hám shań qala ma – yamasa jasıl ómir me?

Shoira Xaytbaeva
QMU, jurnalistika qánigeliginiń 1-kurs studenti
Qaraqalpaqstan xabar agentligi