Múnásibet

Elimizde jas áwladtıń dúnyaǵa keliwi hám fizikalıq jaqtan salamat rawajlanıwı ushın barlıq zárúr sharayatlar jaratılmaqta. Salamat turmıs tárizin qáliplestiriwdi taza qorshaǵan ortalıqsız bir tárepleme kóz aldımızǵa keltire almaymız. Salamat turmıs tárizi hám qorshaǵan tábiyǵıy ortalıq bir-biri menen óz-ara tıǵız baylanıslı. Tábiyǵıy ortalıqtıń tazalıǵı hám pákligi balalardıń salamat hám jetik insan bolıp erjetiwiniń tiykarǵı faktorlarınan esaplanadı.
Sonıń ushın da Prezidentimizdiń usı jıl 15-maydaǵı “2030-jılǵa shekemgi dáwirde xalıqtıń ekologiyalıq mádeniyatın arttırıw koncepciyasın tastıyıqlaw haqqında”ǵı qararınıń orınlanıwı tek ǵana húkimet yamasa juwapker uyımlarǵa júklengen emes. Bul qarardı ámelge asırıwda, ásirese, biz hayal-qızlardıń, analardıń ornı oǵada áhmiyetli. Usı mániste elimizdegi hár bir ana, hayal, apa-qarındas, perzentlerimiz ushın, jasıl hám salamat turmıs ushın ekologiyalıq mádeniyattı ulıwma xalıqlıq qádiriyatqa aylandırıwǵa kirisiwimiz, usı jol menen keleshek áwladlarǵa turaqlı, qáwipsiz hám abadan turmıs qurıwdı búginnen baslawımız zárúr ekenligin dáwirdiń ózi talap etip tur.
Hayal hám tábiyat – ekewi de gózzallıq tımsalı. Ekewinde de mehir dep atalıwshı ilahiy sezim bar. Hayal – ana, tábiyat ta anaǵa megzeydi. Hayal perzentlerin bawırında tárbiyalap kamalǵa keltirse, tábiyat qushaǵında gúl hám shóplerdi, jánliklerdi, biz insanlardı erkelep ósiredi, asıraydı, ishkizedi.
Sonıń ushın da, analar baǵ jaratqan jerlerde, “Shańaraq baǵı” boy tiklegen mánzillerde perzentler de, álbette, ana tábiyatqa mehirli boladı, olarda ekologiyalıq mádeniyat ósedi, ekologiyalıq qádiriyatlar qádirlenedi, tábiyattı qásterlep saqlawǵa umtılıw, intakerlik, miynet súygishlik kónlikpeleri qáliplesedi. Tábiyǵıy túrde olar tárbiyalaǵan perzentlerde de bul túsinikler qáliplesip baradı. Sebebi, alma aǵashınıń astına alma túsedi. Balalar biziń islep atırǵan islerimizden úlgi aladı.
Sonıń ushın da, hayallar, analar ekologiyanı saqlaw, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw sıyaqlı reformalarda belsene qatnasıwı zárúr. Bul tek ǵana terek, gúl egiw, baǵlar jaratıw emes, al ekologiyanıń barlıq baǵdarları, sonıń ishinde, suwdı hám basqa resurslardı únemlew mádeniyatın sińdiriw, qáwipsiz azıq-awqattan paydalanıw, klimat ózgeriwi, hawanıń sapasın jaqsılaw hám Aral teńiziniń qurıwı aqıbetlerine qarsı gúresiw, infrastrukturanı jaqsılaw, shıǵındılardı azaytıw yamasa shıǵındını taslaw, tańlap alıw mádeniyatın sińdiriw boyınsha aldınǵı tájiriybelerdi alǵa qoyıwdan ibarat.
Kórinip turǵanınday, shańaraqlarda ekologiyalıq mádeniyattı arttırıw, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám tábiyattı qásterlep saqlaw tarawındaǵı intellektuallıq hám ilimiy potencialdan tolıq paydalanıw dárejesin kóteriw, salamat turmıs tárizin keńnen úgit-násiyatlaw úlken áhmiyetke iye. Onda millet tárbiyashıları bolǵan analardıń hár tárepleme bilimli bolıwı, tábiyatqa bolǵan muhabbatı, onıń ekologiyalıq bilim hám mádeniyat dárejesi oǵada áhmiyetli rol atqaradı. Sebebi, xalqımız bilip “Qus uyasında kórgenin isleydi” deydi. Shıǵındını yarım jolǵa shashıp ketetuǵın ananıń balası shıǵındıdan tap usı usılda qutıladı. Óytkeni ol basqa jolı barın bilmeydi. Balalarımız biziń islegenimizdi kóbirek isleydi, aytqanımızdı jemeydi.
Ekologiyalıq mashqala rawajlanıw, qáwipsizlik, xalıqtıń turmısı hám tikkeley adamlardıń ómiriniń dawamlılıǵına tásir kórsetip, ásirese xalıqtıń eń jas bólegi bolǵan balalardıń ómirine úlken qáwip tuwdıradı. Sır emes, pataslangan, záhárlengen ortalıq birinshi gezekte ele jas, endi rawajlanıp qáliplesip atırǵan organizmge úlken tásir kórsetedi, onıń fiziologiyalıq hám ruwxıy rawajlanıw jaǵdayına da tásir kórsetpey qalmaydı.
Ásirler dawamında qáliplesip kelgen bay milliy ruwxıy qádiriyatlarımız hám miyrasımız sonnan dárek beredi, ata-babalarımız Ana jerge ayrıqsha qatnasıqta bolıp, suw, topıraq, hawanı qádirlegen. Tábiyat baylıqların hám onıń qayır-saqawatların qásterlep saqlap, olardan únemlep paydalanǵan.
Sonıń ushın da kóbirek analar balalarǵa tábiyat inam etken jer hám suwdı qásterlep saqlaw, topıraq hám hawanı pataslandırmaw, ósimlik-jasıl dúnyanı saqlaw haqqındaǵı túsiniklerdi turaqlı túrde sińdiriwi hám olardı turmıs ólshemine aylandırıwı talap etiledi. Balalarımızǵa, úlkemiz ushın barǵan sayın qádirli bolıp baratırǵan ishimlik suwınan únemlep paydalanıw mádeniyatın qáliplestiriw oǵada áhmiyetli másele bolıp tabıladı.
Jer hám suw bolsa ulıwma milliy baylıq esaplanıp, xalıq abadanlıǵınıń tiykarǵı dáregi bolıp esaplanadı. Sonıń menen birge, insan salamatlıǵı da millet baylıǵı esaplanadı. Demek, taza ishimlik suwı hár bir shańaraqtıń salamat turmıs alıp barıwınıń áhmiyetli shárti esaplanadı. Búgingi áwlad ósip úlkeyip, insanlardıń ómirin hám qorshaǵan ortalıqtı qásterlep saqlaw haqqında sheshiwshi qararlar qabıl etiwi kerek boladı. Ata-analar, úlkenler tárepinen shańaraqta balalarga baslanǵısh ekologiyalıq mádeniyat sabaqları beriledi. Tábiyatta júz berip atırǵan hádiyseler hám ózgerislerdiń hár bir adamnıń densawlıǵına, ruwxıylıǵına, keypiyatına tikkeley tásirin ata-analar óz balalarına shın kewilden túsindirse, bul úgit-násiyatlar bala kewlinde mórlenip, nárselerdi, hádiyselerdi biliwge umtılıwı artadı.
Tábiyatqa jaqınlıq, ana jerge muhabbat, janajan úlkeniń gózzallıqlarınan paydalanıw balalardı ruwxıy-aǵartıwshılıq jaqtan bayıtıp názik talǵamdı qáliplestiredi hám muqaddes jer óz ana jurtınıń abadanlıǵı hám tábiyatınıń tazalıǵı haqqında qayǵırıwdı ózleriniń minneti hám juwapkershilikli ekenligin júrekleri menen sezinedi. Tábiyattı qorǵaw, onıń baylıqların qásterlep saqlaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıwdı dáwirdiń ózi talap etip, bárshemizdi tábiyatqa jáne de itibarlı hám juwapkershilikli bolıwǵa shaqırmaqta.
Perzentlerimizdiń bos waqıtlarında tikkeley tábiyat qoynında, haywanat hám ósimlik dúnyasınıń hár qıylı ekenligin ańlawı, ráńbáreń gózzallıqlarınan zawıqlanıwı ushın ilajı barınsha birgelikte tábiyat qoynına sayaxatlar shólkemlestiriw de kóbirek hayal-qızlardıń moynında. Biz hayal-qızlar perzentlerimizdiń bárkamal insan bolıp kamalǵa keliwi hám olardıń óz ana jerin qanshelli qásterlep saqlawǵa uqıplı ekenligine juwapkermiz.

Aydangúl Abdraxmonova,
Ózbekstan Ekologiyalıq partiyası Qaraqalpaqstan Respublikası
partiya shólkemi Keńesi, Ekologiya hám salamatlıq hayal-qızlar klubı Keńesiniń baslıǵı.

Qaraqalpaqstan xabar agentligi