Ósimlikler karantini hám onı qorǵaw xızmeti tárepinen ámelge asırılıp atırǵan jumıslar birinshi gezekte sırt ellerdiń bazarlarına miywe-ovoщ ónimlerin eksport etiwshi isbilermenler menen shólkemlerdiń jumısları nátiyjeli bolıwına unamlı tásir kórsetedi. Sonday-aq, ıssıxanalarda fitosanitariyalıq atız qadaǵalawın ótkeriw, jerden paydalanıwshılar hám isbilermenlerge qolaylıqlar jaratıw hám sırtqı bazarlarǵa básekige shıdamlı ónimler jetkerip beriw kólemin arttırıw maqsetinde seminarlar ótkeriw, úgit-násiyat, túsinik jumısların alıp barıw, ǵálle maydanlarında jabayı shóp, qurt-qumırısqa, shırınjalarǵa hám basqa da kesellikler menen zıyankeslerge qarsı gúresiw, sonıń menen birge, jańa rezervler esabınan, yaǵnıy fermer xojalıqlarınıń atız shetleri hám kanal jáne kollektor-drenaj jaǵalawlarındaǵı maydanlarda eksportqa jaramlı ónimlerdi jetistiriwge ámeliy járdem kórsetiw baǵdarında da bir qatar jumıslardı shólkemlestirmekte.

Biz Qaraqalpaqstan Respublikası Ósimlikler karantini hám onı qorǵaw agentligi baslıǵı Rinat Sherbaev penen sáwbetlesip, tarawda ámelge asırılıp atırǵan jumıslar tuwralı qızıqtırǵan sorawlarımızǵa juwap aldıq.

– Rinat Táwekelovich, dáslep agentlik tárepinen 2025-jıldıń birinshi shereginde ámelge asırılǵan tiykarǵı jumıslar hám erisilgen nátiyjelerge toqtap ótseńiz.

– Diyqanlarımızdıń atızlarda islegen miynetiniń nátiyjeli, yaǵnıy, ónimleriniń eksportqa jaramlı bolıwına erisiw ushın barlıq múmkinshiliklerden paydalanıwǵa háreket etip atırmız.
2025-jıldıń birinshi shereginde derlik 27,0 tonna miywe-ovoщ hám azıq-awqat sanaatı, sonıń ishinde, dárilik ósimliklerden tayarlanǵan ónimlerdiń eksport prognoz kórsetkishlerine erisiw ushın eksport etiwshi kárxanalarǵa jaqınnan járdem berildi.
Ashılǵan sırt el bazarları hám ónimler eksportı ushın ornatılǵan talaplar 55 fermerge hám diyqan xojalıqlarına hám iri eksport etiwshi kárxanalarǵa, qayta islew kárxanalarınıń basshılarına úyretilip, ónimlerdiń atızdan sırt el tutınıwshısına jetip barıwına shekemgi barlıq processler túsindirildi.
Agentliktiń oraylıq apparatında “Oraylıq eksport shtabı”nıń jumısı jolǵa qoyıldı. Sırt mámleketlerdegi elshixanalar tárepinen usınılǵan maǵlıwmatlardı aymaqlıq eksport shtabları arqalı eksportshı kárxanalarǵa jetkeriw sisteması da jolǵa qoyıldı.
Ónimlerdiń sırt ellerdegi bahaları, import etiwshi kárxanalar, sırt eldegi iri kótere sawda orayları, iri sawda agentleri, ónim islep shıǵarıwshı brend kompaniyaları, logistika kompaniyaları, ónimlerdi saylap alıw, qadaqlaw, qayta islew baǵdarında joqarı mamanlıqtaǵı texnologlar haqqındaǵı analitikalıq maǵlıwmatlar eksportshı kárxanalarǵa jetkerilip barılmaqta.
Sonday-aq, eksport etiwshi kárxanalarǵa respublikamız qoymaxanalarında saqlanıp atırǵan ónimler, ishki hám sırtqı bazarlardaǵı ortasha bahalar, 20 kún aldın aymaqlarda ónimlerdiń pisiwi boyınsha maǵlıwmatlar, eksport etiwshi kárxanalardıń kommerciyalıq usınısları, ónimlerdiń foto hám videoları usınılmaqta.
– Sırt mámleketlerdiń bazarlarına miywe-ovoщ ónimlerin eksport etiwshi isbilermenler hám shólkemler menen birge islesiw nátiyjeleri qay dárejede?
– Olardıń sanı búgingi kúnge kelip 54 ke jetkerildi. Sonıń ishinde 32 si sırtqı bazarlarǵa miywe-ovoщ ónimlerin eksport etiwshi jańadan qosılǵan isbilermenler hám shólkemler bolıp esaplanadı.
Birinshi sherekte bir márte “Áhmiyetli 40 kúnlik” ilajları járiyalanıp, 83 gektarlıq ıssıxanalarda fitosanitariyalıq dala qadaǵalawı ótkerildi.
Jerden paydalanıwshılar hám isbilermenlerge qolaylıqlar jaratıw hám sırtqı bazarlarǵa básekige shıdamlı ónimlerdi jetkerip beriwdiń kólemin arttırıw maqsetinde 15 seminar ótkerildi. “Agrokómekshi” mobil qosımshasındaǵı 50 túrdegi eginler boyınsha qısqa formadaǵı ósimliklerdi úylesikli halda qorǵaw baǵdarlaması 120 jerde paydalanıwshılarǵa úyretildi.
Bıyılǵı jıldıń birinshi shereginde ǵálle maydanlarında jabayı shóp, qurt-qumırsqa hám shire jánliklerine, “tat” hám basqa da keselliklerge qarsı shólkemlesken túrde gúres sistemasın qollanıw úyrenilip, zıyanlı organizmlerge ximiyalıq usılda qarsı gúresiw 43 gektar maydanda ámelge asırıldı.
Jańa rezervler esabınan, yaǵnıy, fermer xojalıqlarınıń atız shetleri hám kanal jáne kollektor-drenaj jaǵalawlarındaǵı maydanlarda eksportqa jaramlı ónimlerdi jetistiriwge ámeliy járdem kórsetiw ushın 172 karantin xızmetkerleri biriktirip qoyıldı.
– Házirgi waqıtta biyday hám ǵawasha atızların hár qıylı kesellik hám zıyankeslerden qorǵaw ushın agrotexnikalıq ilajlardıń ámelge asırılatuǵın áhmiyetli dáwiri bolıp esaplanadı. Bul baǵdardaǵı jumıslar qalay shólkemlestirilmekte?
– 2025-jıl ushın belgilengen 80,0 mıń gektarlıq paxta maydanında ǵórek qurtına qarsı 1200 dana feromon tutqıshların ornatıw ushın rezervin qáliplestiriw rejelestirilmekte.
Jeke menshik sektor tárepinen ashılǵan 64 biolaboratoriya hám 41 ósimlikler klinikalarına (1 jańa) jaqınnan ámeliy járdem kórsetilip, jumısı muwapıqlastırılmaqta. Biologiyalıq usıl menen gúresiw ushın 59 million dana altınkóz, 58,0 kilogramm trixogramma, 47,0 million dana brakon ónimin jetistiriw rejelestirilip alınǵan.
Awıl xojalıǵın mámleket tárepinen qollap-quwatlaw qorı tárepinen paxta-ǵálle egislik maydanlarında biologiyalıq gúres ilajlarına 1,8 mlrd. sum qarjı ajıratılıwına járdem berildi.
Awıl xojalıǵı ónimlerin islep shıǵarıwshı 207 kárxana hám xojalıqlar menen dúzilgen shártnamaǵa tiykarlanıp, jámi 97700,0 gektar maydan ushın agroximiyalıq kartalar islep shıǵıldı. Ilimiy tiykarlanǵan halda topıraqtıń talabına tiykarlanıp, mineral tóginlerdi qollanıw sisteması jaratıldı.
1006 jeke menshik qıytaq jer iyeleriniń jámi 40,2 gektarlıq egislik maydanı agroximiyalıq analizden ótkerildi.
– Eksportqa shıǵarılıwshı ónimlerdi tiyisli tekseriwlerden ótkeriw, jaramlılıǵı boyınsha hújjetlerdi tayarlaw, realizaciyalaw jumısları qalay ámelge asırılmaqta?
– Úsh ayda awıl xojalıǵına mineral tógin jetkerip beriwshilerdiń múrájatları hám dúzilgen shártnamalarına tiykarlanıp 66 úlgi mámleketlik standartlarǵa muwapıqlıǵı boyınsha agroximiyalıq analizden ótkerildi.
Fumigaciya bólimi tárepinen de bir qatar jumıslar ámelge asırılıp, 32901 m.kub. (sonnan, transport qurallarında – 7670,00 metr kub, qoymaxanalarda – 24690,00 metr kub, hár qıylı ónimler (aǵash, azıq-awqat hám basqalar) – 541,00 metr kub) hám 151 dana zıyansızlandırıw (fumigaciya) aktleri rásmiylestirilip berildi.
211 xalıqaralıq fitosanitariya sertifikatı, 870 ishki fitosanitariya sertifikatı, 1364 transport birligin ashıw hám karantin tekseriw akti, 8211 eksport hám import ushın zıyansızlandırıw akti rásmiylestirildi.
Nátiyjede, ósimlikler karantini qadaǵalawı astındaǵı ónimlerdiń eksportı 26797 tonna, importı 1386,58 tonna, 3286 dana, 9362,05 m.kub.tı quradı.
Sonday-aq, 115 gektar maydanda zıyanlı shegirtke oshaqlarına qarsı ximiyalıq qayta islew jumısları belgilep qoyıldı.
Awıl xojalıǵı eginleri atızlarındaǵı, elatlı punktlerdegi abadanlastırıw, jasıl zonalardaǵı terek, puta hám gúller egilgen maydanlardıń 47,76 mıń gektarında fitosanitariyalıq monitoring ótkerildi.
2025-jıldıń birinshi shereginde jergilikli awıl xojalıǵı ónimlerinen jıl dawamında fitosanitariya laboratoriyasına karantin astındaǵı ónimlerden jámi 1950 úlgi entomologiyalıq, fitopatologiyalıq, gerbologiyalıq ekspertizadan ótkerilip, sonnan 1 karantin obekt hám 1 zıyanlı organizm anıqlandı.
Bıyıl fermer xojalıqlarına tiyisli atızlardıń shetleri hám kollektor-drenaj átirapındaǵı jámi 1004 gektarlıq maydanda miyweli náller hám 688,5 gektarlıq maydanda bir jıllıq eginler egiliwi támiyinlendi. Sonıń ishinde, fermerlerdiń egislik maydanı átirapında 905 gektarda miyweli náller hám atız shetindegi 625 gektar maydanda bir jıllıq awıl xojalıǵı eginleri egildi, kanal-kollektor jaǵasındaǵı 99 gektar jer maydanlarında 108 mıń dana miyweli náller egiliwi támiyinlendi.
– Agentlik tárepinen zıyanlı shegirtkege qarsı járiyalanǵan “áhmiyetli” 20 kúnlik nátiyjeleri qanday bolmaqta?
– Bıyıl qánigelerdiń baqlawına bola, shegirtkelerdiń sanı ótken jılǵa salıstırǵanda kóp ekenligi baqlanǵan. Sol sebepli “oshaqlar” anıqlanǵan aymaqlarǵa kúshlerdi mobilizaciyalaw, zárúr texnika menen támiyinlew ilajları kórilmekte. Shegirtke tarqalǵan maydanlarda “shatırlar” shólkemlestirilip, kún dawamında 3 márte operativ maǵlıwmat berip barıw jolǵa qoyılǵan.
Zıyanlı shegirtkege qarsı gúresiw máwsimin zıyansız ótkeriw ushın materiallıq-texnikalıq baza jaratılǵan bolıp, janılǵı hám ximiyalıq qurallar rezervi toplanǵan. Sonıń ishinde, Qaraqalpaqstan Respublikasında ximiyalıq qayta islew rejelestirilip atırǵan maydan 112 000 gektar bolıp, 11 otryad shólkemlestirilgen. Qarsı gúreske tartılatuǵın texnikalardıń jámi sanı 115 dana.
Aymaqlarda shólkemlestirilgen operativ shtablar “áhmiyetli” 20 kúnlik sheńberinde 24/7 rejiminde jumıs alıp baradı. Sapalı baqlaw alıp barıw ushın aymaqlar aralıq monitoring kúsheytildi. Sonday-aq, qońsı mámleketler menen shegaralas aymaqlarda kúnlik maǵlıwmat almasıwdı jolǵa qoyıw belgilendi.
Qaraqalpaqstan Respublikasında zıyanlı shegirtkelerdiń rawajlanıwı hám tarqalıwına qolaylı 3 million gektardan aslam jer maydanı bolıp, ótken jılǵı gúzgi baqlaw nátiyjeleri boyınsha 112 mıń gektar jer maydanında zıyanlı shegirtkeler tárepinen máyek qoyılǵanı anıqlandı.
Ózbekstanda 200 túrdegi shegirtkelerdi ushıratıw múmkin, olardıń topar payda etiwshi 6-8 túrine qarsı hár jılı gúres ilajları alıp barıladı. Sebebi, bul jánlikler awıl xojalıǵı eginleri, seksewilzarlar hám jaylawlarǵa zıyan jetkeriw qáwpi bar.
Usı jerde puqaralardan, sociallıq tarmaqlarda tarqatılıp atırǵan hár túrli tiykarsız maǵlıwmatlarǵa isenbewin, isenimli maǵlıwmattı agentliktiń rásmiy sociallıq tarmaqlarınan alıwın sorap qalar edik. Bul boyınsha karantin agentligi ǵalaba xabar quralları hám blogerler menen birge islesiwge tayar ekenin málim etedi. Zıyanlı shegirtkeler tarqalǵan aymaq haqqında xabardar bolsańız qısqa 1288 hám (71) 202-28-88 nomerlerine xabarlasıwıńızdı soraymız.
Esletip ótemiz, ximiyalıq qayta islew ilajların ámelge asırıw pútkilley biypul esaplanadı.

Sáwbetlesken: Ádilbay Jiyemuratov,
Qaraqalpaqstan xabar agentligi