Ǵawashanıń endi jetilisip, boy sozıp atırǵan házirgi dáwiri ǵawasha zıyankeslerine qarsı gúresiwdiń eń áhmiyeti dáwiri esaplanadı. Házirgi waqıttaǵı bul ósimlik zıyankesleriniń biri – bul gúzlik sovka bolıp, ol qabırshaq qanatlılar toparınıń sovkalar tuӯısına kiredi.

Ol tiykarınan ósimlik nálleriniń tamır moynın, japıraqlardı kemirip azıqlanıp, náller sanınıń azayıwına alıp keletuǵın zıyankes. Máyeklerin hár bir japıraqtıń astıńǵı táreplerine bir-bireӯden qoyadı. Reńi – aqshıl. Qaptalında anıq kórinbeytuǵın qaraltım reńli sızıqshaları bolıwı menen basqa zıyankeslerden ózgeshelenedi. Zıyankes tiykarǵı tarqalǵan aymaqlarında 3-4 márte áwlad beredi. Qurtları ǵawasha nálleri kógeriwden baslap, haqıyqıy 5-7 japıraq shıqqanǵa shekem tamırlardı moynınan qırqıp, paqal hám japıraqlardı kemirip jep zıyan keltiredi.
Ǵaӯasha sovkası – qabırshaq qanatlılar toparı sovkalar tuӯısına kirip, ósimliklerdiń miyӯelerin kemirip jep zıyan keltiredi. Reńi aqshıl sarıdan qońır-qaraltımǵa shekem boladı. Aldıńǵı qanatlarınıń ústinde bir dana dóńgelek qara daǵı, qanatlarınıń ushlarında kesesine tartılǵan qaraltım kórinistegi sızıqshalar menen basqa túrlerden ayırıladı. Ekinshi qanatı aqshıl rende, kózleri kógis reńde bolıp anıq kórinip turadı.
Taza qoyılǵan máyekleri ashıq-sarı, qurt shıǵarıӯ aldınan kókshil qaraltım túske ózgeredi. Máyeginiń gúmbez tárizli joqarı ushına jetip turǵan 14 dana qabırǵaları bar. Denesi boylap úsh dana sızıq ótip, ulıӯma denesi qara daqshalar, ústi mayda túkler menen qaplanǵan. Tiykarǵı zıyandı ǵaӯasha sovkasınıń ekinshi, úshinshi áӯladları keltiredi.
Ǵawasha shırınjası – teń kanatlılır toparı shırınjalar tuwısına kirip, tiykarınan jeke jasap zıyan keltiretuǵın zyankes. Shırınjalar toparı arasında ol denesiniń forması boyınsha iri esaplanıp, topar payda etpeydi. Jeke jasaydı. Paxtanıń tiykarǵı sorıwshı zıyankesi esaplanadı. Ol ǵawashalardıń paqalında hám jantaqlarda máyek fazasında qıslap báhárde, may ayınıń ekinshi yarımında ǵawashalardıń nállerinde payda bolıp, ǵumshalap, gúllengennen baslap tolıq piskenge shekem zıyan keltiredi. Ósimliklerdiń azıqların sorıp, bólip shıǵarǵan shireleri menen japıraklardıń talshıqların pataslap zıyan keltiredi.
Bul zıyankeslerge qarsı gúresiwdiń tiykarǵı usıllarınıń biri bul agrotexnikalıq ilajlardı óz waktında, sapalı ótkeriw bolıp esaplanadı. Atızlardı jabayı shóplerden tazalaӯ da áhmiyetli. Atızlarǵa 2-4 danadan sovka túrleriniń feromon tutqıshları qoyılıp, bir túnde 2-3 dana gúbelekleri túsip baslaǵannan máyeklerine qarsı gektarına 200 mıń dana trixogramma úsh márte (60,80,60 mıń dana) bólip jiberiledi. Altınkóz máyeklerine hám kishi jastaǵı qurtlarına gektarına 500-1000 dana esabında altınkóz tarqatıladı. Atızlarda ǵaӯasha sovkası qurtları payda bolıp, jası ortaǵa jetken bolsa 20=1; 10=1; 5=1; dana sxemada brakon paraziti tarqatıladı. Ǵawashada qollanılıwı ruxsat etilgen insektecidler suwǵa aralastırılıp arnawlı usılda paydalanıladı.

Ósimlikler karantini hám ilim-izertlew institutı
Qaraqalpaqstan Respublikası filialı.
Qaraqalpaqstan xabar agentligi.