9-aprel – Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası qabıl etilgen kún

Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası 1993-jılı 9-aprel kúni qabıl etilgeni bárshemizge belgili. Biraq bul Konstituciyanıń joybarı onnan 2-3 jıl aldın, yaǵnıy 1990-jıldan baslap islengeni haqqqında kópshiliktiń xabarı bolmasa kerek.
1991-jılı 31-avgustta Ózbekstan Respublikası óziniń ǵárezsizligin járiyalaǵanlıǵı, 1992-jıl 8-dekabrde onıń jańa Konstituciyası qabıl etilgeni hámmemizge málim. Mine, usı tariyxıy waqıyalardan keyin Qaraqalpaqstanda da jańa Konstituciyanıń joybarı ústinde islew ádewir kóterińkilik penen háwij aldı. Nátiyjede 1993-jılı fevral ayında bolıp ótken Konstituciyalıq komissiyanıń gezektegi májilisinde konstituciyanıń joybarı kórip shıǵıldı hám joybar Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Soveti Prezidiumına usınıldı. Prezidium Konstituciyanıń joybarı boyınsha 1993-jıl 1-martta qarar qabıl etti hám oǵan muwapıq joybar ǵalaba xabar qurallarında 1993-jıl 7-martta járiyalandı.
Konstituciyanıń joybarı ǵalaba xabar qurallarında járiyalanǵan kúnnen baslap onı ulıwma xalıqlıq dodalaw baslanıp ketti. Joybardı dodalawǵa puqaralar, jámiyetlik birlespeler hám mámleketlik uyımlar belsene qatnastı. Bunıń nátiyjesinde Konstituciyanıń joybarı boyınsha konstituciyalıq komissiyaǵa 450 den aslam, al ǵalaba xabar qurallarına 1000 nan aslam pikirler hám hár túrli usınıslar kelip tústi.
Solay etip, 1993-jılı 9-aprelde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Sovetiniń XII-shaqırıq 12-sessiyasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyası qabıl etildi. Konstituciya jámiyetimizde júz berip atırǵan ózgerisler hám zaman talapların itibarǵa alǵan halda rawajlanıp, jetilisip barmaqta.
Atap aytqanda, Konstituciyaǵa 1994-jıl 26-fevraldaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Sovetiniń XII-shaqırıq 15-sessiyasında, 1995-jıl 31-oktyabrdegi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń I-shaqırıq 4-sessiyasında, 1997-jıl 15-dekabrdegi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń I-shaqırıq 13-sessiyasında, 2003-jıl 12-noyabrdegi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń II-shaqırıq 12-sessiyasında, 2014-jıl 27-iyundegi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń IV-shaqırıq 15-sessiyasında, 2019-jıl 29-iyundegi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń V-shaqırıq 26-sessiyasında, 2019-jıl 16-dekabrdegi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń V-shaqırıq 29-sessiyasında, 2021-jıl 12-fevralda Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń VI-shaqırıq 15-sessiyasında qosımshalar hám ózgerisler kirgizilgen.
1993-jıl 9-aprelde qabıl etilgen Konstituciyamız 6 bólim, 25 bap, 116 statyadan ibarat bolǵan bolsa, házirgi waqıtta ol 6 bólim, 26 bap, 121 statyadan ibarat.
Solardan 1997-jıl 15-dekabrdegi nızam menen Konstituciyaǵa Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Prezidiumınıń wákilliklerin belgilep beriwshi 19-bap (84, 85-statyalar), Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi Baslıǵınıń wákillikleri haqqındaǵı 88-statya qosımsha etip kirgizilgenin, al 2003-jıl 12-noyabrdegi nızam menen ulıwma yurisdikciya sudlarınıń qánigelisiwine baylanıslı Qaraqalpaqstan Respublikası sudlarınıń wákilliklerine, olardıń baslıqları hám sudyaların saylaw, tayınlaw hám lawazımınan bosatıwǵa baylanıslı Konstituciyanıń 68, 75, 81, 101-105-statyalarına ózgeris hám qosımshalar kirgizilgenin, 2014-jıl 17-iyundegi nızam menen Joqarǵı Keńes Baslıǵınıń wákilliklerine, 2021-jıl 12-fevraldaǵı nızam menen sud sistemasına baylanıslı ózgeris hám qosımshalar kirgizilgenin ayrıqsha atap ótiw orınlı.
Atap aytqanda, 2021-jıl 12-fevraldaǵı nızam menen kirgizilgen ózgerislerge bola, Konstituciyamızdıń 101-statyası tómendegi redakciyada bayan etildi: «Qaraqalpaqstan Respublikasınıń sud sisteması Qaraqalpaqstan Respublikası sudı, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı, puqaralıq isleri boyınsha rayonlararalıq, rayonlıq (qalalıq) sudları, jınayat isleri boyınsha rayonlıq hám qalalıq sudları, rayonlararalıq, rayonlıq (qalalıq) ekonomikalıq sudları hám rayonlararalıq hákimshilik sudlarınan ibarat».
Sonday-aq, Konstituciyamızdıń 102-statyasına ózgeris kirgizilip, onda Qaraqalpaqstan Respublikası sudı puqaralıq, jınayat hám ekonomikalıq sudlaw islerin júrgiziw salasında joqarı sud hákimiyatı uyımı bolıp tabılatuǵını belgilengen bolsa, Konstituciyanıń 103 hám 104-statyalarında orın alǵan Qaraqalpaqstan Respublikası Jınayat isleri boyınsha sudı hám Qaraqalpaqstan Respublikası Ekonomikalıq sudına tiyisli normalar shıǵarıp taslandı.
Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası joqarı dárejedegi nızam sıpatında mámleketimiz kelbetin, onıń sociallıq, ekonomikalık, siyasiy dúzilisin, basqarıwdıń demokratiyalıq principlerin, jámiyettiń rawajlanıwınıń strategiyalıq baǵdarların, puqaralardıń huqıq hám erkinlikleri kepillengenligin hám ruwxıy qádiriyatlarımız tiykarların bekkemlep berdi.
Usı pursattan paydalanıp xalqımızdı «9-aprel – Qaraqalpaqstan Respublikası Konstitutuciyası kúni» bayramı menen qutlıqlayman hám aldaǵı jumıslarıńızda tasqın tabıslar tileymen.

S.Kaipnazarova,
Qaraqalpakstan Respublikası sudı sudyası.

Qaraqalpaqstan xabar agentligi