17-mart kúni Tashkent qalasında Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatınıń besinshi jalpı májilisi óz jumısın basladı.

Onda Senat, húkimet aǵzaları, ministrlikler hám uyımlardıń wákilleri, jergilikli Keńeslerdiń deputatları, Senat janındaǵı Jaslar parlamentiniń aǵzaları hám ǵalaba xabar qurallarınıń xızmetkerleri qatnastı.
Videokonferencbaylanıs tárizinde ótkerilgen jalpı májilisti Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatınıń Baslıǵı Tanzila Norboeva alıp bardı.
Jalpı májilis Senattıń YouTube tarmaǵındaǵı beti arqalı tikkeley sáwlelendirilip barıldı.
Senattıń besinshi jalpı májilisiniń birinshi kúninde dáslep Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev tárepinen Korrupciyaǵa qarsı gúresiw milliy keńesi májilisinde belgilep berilgen tiykarǵı baǵdarlardan kelip shıǵıp, Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatı hám xalıq deputatları jergilikli Keńesleri aldında turǵan wazıypalar kórip shıǵıldı.
Sońǵı jılları tarawdıń normativlik-huqıqıy tiykarları qáliplestirilgeni, institucionallıq ózgerisler ámelge asırılǵanı, korrupciyanıń aldın alıwǵa qaratılǵan bir qatar ámeliy ilajlar kórilgenligi atap ótildi.
Tarawǵa baylanıslı 10 ǵa shamalas nızam qabıl etildi. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 10 párman hám qararı, húkimettiń 2 qararı hám 20 dan aslam uyımlıq hújjet hám 2 mámleketlik baǵdarlama tastıyıqlandı.
Atap aytqanda, mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarların belgilep beretuǵın “Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında”ǵı nızam qabıl etildi.
“Mámleketlik puqaralıq xızmeti haqqında”ǵı nızam menen mámleketlik puqaralıq xızmeti reformalanıp, mámleketlik xızmette korrupciyanıń aldın alıwǵa qaratılǵan mexanizmler engizildi.
Sonday-aq, “Normativlik-huqıqıy hújjetlerdiń hám olardıń joybarlarınıń korrupciyaǵa qarsı ekspertizası haqqında”ǵı nızam qabıl etilip, normativlik-huqıqıy hújjetler hám olardıń joybarların korrupciyaǵa qarsı ekspertizadan ótkeriw sisteması jaratıldı.
Korrupciyaǵa qarsı gúresiw milliy keńesi hám onıń aymaqlıq keńesleri shólkemlestirildi.
Milliy keńes quramınan mámleketlik uyımlar hám shólkemlerdiń basshıları, puqaralıq jámiyeti institutları wákilleriniń orın alıwı arqalı barlıq mámleketlik hám mámleketlik emes shólkemlerdiń tarawdaǵı jumısın muwapıqlastırıw imkaniyatı jaratıldı.
Korrupciyanıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw tarawında mámleketlik siyasattı qáliplestiriw hám ámelge asırıw ushın juwapker bolǵan arnawlı wákillikli mámleketlik uyım – Korrupciyaǵa qarsı gúresiw agentligi dúzildi.
Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı hár jılǵı Milliy bayanat tayarlaw hám onı Oliy Majlis palatalarına kirgiziw ámeliyatı jolǵa qoyılıp, bul process Konstituciyamızda da óz kórinisin taptı.
Bunnan tısqarı, 117 mámleketlik uyımlar hám shólkemler, sonıń ishinde, banklerde korrupciyaǵa qarsı ishki qadaǵalaw (komplaens-qadaǵalaw) strukturalarınıń jumısı jolǵa qoyıldı.
Sonıń menen birge, bul tarawda bir qatar kemshiliklerdiń de bar ekenligi atap ótildi.
Qurılısqa ruqsat beriw, imarattı tapsırıwda órt qáwipsizligi boyınsha byurokratlıq hám nızam buzılıw jaǵdayları, huqıq qorǵaw uyımları tiykarınan korrupciyanı anıqlaw hám jazalaw menen shuǵıllanıp, korrupciyalıq faktorlardıń aldın alıwǵa, preventiv ilajlardı kóriwge itibar qaratılmaǵanı usılardıń qatarına kiredi.
Sonday-aq, korrupciyaǵa qarsı gúresiw hám onıń aldın alıwda mámleketlik uyımlar hám shólkemlerdegi korrupciyaǵa qarsı ishki qadaǵalaw (komplaens qadaǵalaw) bólimleriniń ornı hám juwapkershiligi sezilmey atır.
Korrupciyaǵa qarsı gúresiw agentligi tárepinen tarawǵa baylanıslı sırt mámleketlerdiń tájiriybesi úyrenilmegen, tarawdı rawajlandırıw boyınsha usınıslar islep shıǵılmaǵan.
Densawlıqtı saqlaw, bántlik, bank tarawlarında korrupciya jaǵdayları joqarı. Densawlıqtı saqlaw tarawında – 527, bántlik boyınsha – 447, banklerde – 434 korrupciya jaǵdayları dizimge alınǵan.
Byudjetten eń kóp qarjı alatuǵın ministrliklerdegi korrupciyalıq faktorlar anıqlanbaǵan, úyrenilmegen hám tallanbaǵan.
Rayonlarda, máhállelerde infrastrukturaǵa jalǵanıw, licenziya alıw, jeńilletilgen kredit ajıratıw, jumısqa qabıl etiw, mamanlıǵın arttırıw sıyaqlı turmıslıq korrupciya jaǵdayları kóbeygen.
Tergewshi, prokuror hám sudyalar qolındaǵı is boyınsha tek ǵana uyımlarǵa usınısnama hám jeke ajırım kirgiziw menen sheklenbekte. Korrupciyaǵa qarsı gúresiw aymaqlıq keńesleriniń jumısı talapqa juwap bermeydi, olar máhálleler menen óz-ara birge islespegen.
Mámleketlik xızmetler boyınsha mámleketlik uyımlar hám xalıq arasındaǵı qatnasıqlardı bahalaytuǵın sistema jolǵa qoyılmaǵan. Prokuror, ishki isler hám salıq uyımları basshılarınıń korrupciyanıń aldın alıw baǵdarındaǵı jumısı talapqa juwap bermeydi.
Senatorlar Prezident tárepinen atap ótilgen joqarıdaǵı kemshiliklerdi saplastırıw boyınsha mápdar ministrlikler hám uyımlar menen birgelikte tómendegi máselelerge ayrıqsha itibar qaratıw zárúrligin atap ótti.
Atap aytqanda, korrupciyaǵa qarsı gúresiwdiń nızamshılıq tiykarların jetilistiriw, jınayatshılıqtıń aldın alıw boyınsha aymaqlardaǵı jumıslardıń nátiyjeliligin arttırıw, sonıń ishinde, orınlarda turmıslıq korrupciyanı saplastırıw, jınayat islegen shaxslar menen individual islesiw sistemasın jolǵa qoyıw, xalıqtıń huqıqıy sanası hám huqıqıy mádeniyatın arttırıw, korrupciyaǵa mawasasız qatnastı qáliplestiriwge baylanıslı keń kólemli ilajlardı ámelge asırıw hám Korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha aymaqlıq keńeslerdiń jumısın túp-tiykarınan jaqsılaw zárúr.
Dodalaw juwmaǵında jınayatshılıqqa qarsı gúresiw hám korrupciyanıń aldın alıw baǵdarında ámelge asırılatuǵın tiykarǵı wazıypalar boyınsha Senattıń qararı qabıl etildi.
Jalpı májiliste “Ózbekstan Respublikasınıń Suw kodeksin tastıyıqlaw haqqında”ǵı nızam dodalandı.
Elimizde suw resurslarınan nátiyjeli paydalanıw, suwdı únemleytuǵın texnologiyalardı engiziw, suwǵarılatuǵın jerlerdiń meliorativlik jaǵdayın jaqsılaw boyınsha sistemalı ilajlar ámelge asırılmaqta.
Tarawda alıp barılıp atırǵan reformalar nátiyjesinde ótken ásirdiń 90-jıllarına salıstırǵanda suwdıń jumsalıwı jılına 64 milliard metr kubtan házirgi kúnde ortasha 51 milliard metr kubqa shekem azayǵan.
Biraq izbe-iz reformalar hám júz bergen túpkilikli ózgerisler, jańa rawajlanıw strategiyasın qáliplestiriw hám suw qatnasıqlarınıń sociallıq-ekonomikalıq tiykarlarınıń ózgeriwi suwǵa baylanıslı nızamshılıqtı qayta kórip shıǵıw zárúrligin júzege keltirmekte.
Atap ótilgenindey, nızam menen tastıyıqlanıp atırǵan Suw kodeksinde suw qatnasıqları tarawındaǵı tiykarǵı huqıqıy hújjetler sistemalastırılǵan.
Sonıń ishinde, suwǵa baylanıslı qatnasıqlardı tártipke salıw tarawında Ministrler Kabineti, ministrlikler hám uyımlar, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń wákillikleri, wazıypaları menen funkciyalarına anıqlıq kirgizilmekte.
Sonday-aq, suw xojalıǵında mámleketlik-jeke menshik sheriklik mexanizmlerin engiziw shártleri, suw alıw tártibin buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik máseleleri, suwǵa baylanıslı qatnasıqlarda xalıqaralıq birge islesiwdiń tiykarǵı baǵdarları belgilep berilmekte.
Suw kodeksiniń qabıl etiliwi suwdan aqılǵa uǵras paydalanıw, suw resursların nátiyjeli basqarıw hám qorǵawdı támiyinleydi. Taraw boyınsha mámleketlik uyımlardıń bir-birin qaytalaytuǵın wákillikleri menen baylanıslı máseleler sheshiledi. Suw jetkerip beriwshiler hám tutınıwshılardıń juwapkershiligi artadı.
Sonday-aq, nızam mámlekettiń suw qáwipsizligine erisiwine xızmet etedi. Onda suw tamtarıslıǵı kúsheyip baratırǵan dáwirde barlıq ekonomika tarmaqları hám qorshaǵan ortalıqtıń suwǵa bolǵan talabın qanaatlandırıw, suw resurslarınan aqılǵa uǵras paydalanıw, suw infrastrukturası hám suwǵarılatuǵın jerlerdiń jaǵdayın jaqsılaw sıyaqlı máseleler qamtıp alınǵan.
Bunnan tısqarı, suw xojalıǵın uzaq múddetli rawajlandırıwdıń huqıqıy tiykarları jaratılıp, suw resurslarınan paydalanıw nátiyjeliligin arttırıw, tarawǵa investiciyalardı tartıw hám texnologiyalıq modernizaciyalaw xoshametlenedi.
Sonıń menen birge, nızam xalıqaralıq suw huqıqı normaların milliy suw nızamshılıǵına sińdiriw hám Ózbekstannıń xalıqaralıq maydandaǵı unamlı imidjin jaqsılawǵa xızmet etedi.
Dodalaw juwmaǵında nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Bunnan soń Senattıń gezektegi jalpı májilisinde “Awıl xojalıǵı qáwip-qáterlerin qamsızlandırıw haqqında”ǵı nızam dodalandı.
Keyingi jıllarda bul tarmaqta ekonomikalıq ósiw, azıq-awqat qáwipsizligi hám eksport potencialın arttırıwda úlken áhmiyetke iye.
Sonıń menen bir qatarda awıl xojalıǵı ekonomikanıń eń táwekelshi tarawlarınan biri bolıp, klimat ózgeriwi, tábiyǵıy apatshılıqlar, zıyankesler, bazar konyunkturasındaǵı ózgerisler hám basqa da qáwip-qáterler ónim jetistiriwshiler ushın úlken qarjılay shıǵınlarǵa alıp keliwi múmkin.
Tallawlar agrar sistemanıń óndirislik úzliksizligi hám qarjılay turaqlılıǵın támiyinlewde qáwip-qáterlerdi basqarıwdıń eń nátiyjeli usılı qamsızlandırıw ekenligin kórsetpekte.
Awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriwshiler zúráátine zıyan jetkeriwshi (tábiyǵıy apatshılıqlar aqıbeti) hám nabıt etiwshi (kúshli jawın, burshaq, suw tasqını, boran yamasa zıyankesler) faktorlar sebepli awır ekonomikalıq zıyan kórmekte.
Tarawda tiykarınan kreditti qaytarmaw qáwipin qamsızlandırıw ámeliyatı keńnen paydalanılıp atırǵan bolsa da, bunday qamsızlandırıw tek ǵana jeńilletilgen kreditlerdiń qaytarılıwına xızmet etip, jetistiriletuǵın ónim qamsızlandırıwsız qalıp ketpekte.
Bul nızamda awıl xojalıǵı táwekelshiliklerin qamsızlandırıwǵa baylanıslı barlıq máseleler hám tikkeley ámel etiwshi normalar qamtıp alınǵan.
Sonıń ishinde, islep shıǵarıwshılardı túrli táwekelshiliklerden qorǵaw hám turaqlı dáramat alıwdı kepillew ushın Awıl xojalıǵı qamsızlandırıw qorın shólkemlestiriw názerde tutılmaqta.
Sonday-aq, tarawdıń qamsızlandırıwdaǵı shıǵınların bahalaw, qamsızlandırıw hádiyseleri boyınsha jetkerilgen zıyan muǵdarın anıqlaw biyǵárez ekspertler tárepinen ámelge asırılatuǵını belgilenbekte.
Awıl xojalıǵı táwekelshiliklerin qamsızlandırıwda mámleket tárepinen qollap-quwatlaw mexanizmi jaratılmaqta.
Atap aytqanda, qamsızlandırıw sıylıǵınıń 50 procenti mámleket tárepinen qaplap beriliwi, qamsızlandırılǵan tábiyǵıy apatshılıqlar hám basqa da qáwip-qáterlerden kóretuǵın zıyanlardı qaplaw ushın Awıl xojalıǵın qamsızlandırıw qorınıń qarjıları jeterli bolmaǵan jaǵdayda onıń qalǵan bólegi respublikalıq byudjet qarjıları esabınan qaplanıwı názerde tutılmaqta.
Qamsızlandırıw procesinde qatnasıwshı subektlerdiń huqıq hám minnetlemeleri belgilenbekte.
Atap ótilgenindey, nızamnıń qabıl etiliwi awıl xojalıǵı islep shıǵarıwshılarınıń qáwip-qáterler sebepli jetkerilgen zıyanlarınıń ornın qaplawda huqıqıy tiykar boladı. Bunnan tısqarı, Awıl xojalıǵı qamsızlandırıwınıń mámleket tárepinen qollap-quwatlanıwı jolǵa qoyıladı. Táwekelshiliklerdi qamsızlandırıwda qamsızlandırıw qatnasıqların tártipke salıw hám qadaǵalawdıń birden-bir sisteması jaratıladı. Usı tárizde islep shıǵarıwshılardıń ekonomikalıq turaqlılıǵı támiyinlenip, hár qıylı qáwip-qáterlerdiń qarjılay tásirin azaytıw imkaniyatı payda boladı hám investiciyalıq tartımlılıq artıp, mámlekettiń azıq-awqat qáwipsizligi bekkemlenedi.
Dodalaw juwmaǵında nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Senattıń besinshi jalpı májilisinde “Kreditorlardıń girew menen támiyinlengen talapların qanaatlandırıw sistemasınıń jáne de jetilistiriliwi múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı nızam kórip shıǵıldı.
Bul nızam menen kreditorlardıń girewdegi múlkke bolǵan huqıqlarınıń ústinligin támiyinlew hám girewdegi múlk esabınan kredit qarızdarlıǵın óndiriw processlerin ápiwayılastırıw názerde tutılmaqta.
Atap aytqanda, girewge qoyılǵan múlk iyesi jınayat yamasa basqa da huqıqbuzarlıq islegeni ushın onnan múlki alıp qoyılsa, banklerge óz talapların usı múlk esabınan ústin tárizde qanaatlandırıw huqıqı berilmekte.
Bunnan tısqarı, girewdegi múlkti bazar bahasında sawdaǵa shıǵarıw hám qaytarılmaǵan qarızdarlıq summası girew bahasınıń 15 procentinen az bolǵanda, óndiriwdi múlkke qaratpaw belgilenbekte.
Nızamda óndiriw girewge qoyılǵan múlkke qaratılǵanda bul múlktiń aukcion sawdasındaǵı baslanǵısh satıw bahası sud qararı menen belgilenetuǵını názerde tutılmaqta.
Nızamǵa bola girewdegi múlk qarızdı óndiriw haqqındaǵı orınlaw hújjetleri boyınsha satılmaǵan jaǵdayda, mámleketlik orınlawshı tárepinen óndiriwshige (bank yamasa basqa da qarız beriwshi shólkem) múlkti qayta aukcion sawdaları yamasa sawda shólkemleri tárepinen qayta realizaciyalaw waqtındaǵı baslanǵısh satıw bahasınan 25 procent az muǵdarda ózinde qaldırıw usınısın bildiriw tártibi belgilenbekte.
Nızamnıń qabıl etiliwi kreditorlardıń girewge qoyılǵan múlkke bolǵan huqıqlarınıń ústinligin támiyinlew, girew predmetin sudtan tısqarı tártipte realizaciyalaw sistemasın jetilistiriw, minnetlemelerdi girewge qoyılǵan múlk esabınan óndiriw processlerin ápiwayılastırıw hám kredit shólkemleriniń kredit portfelindegi mashqalalı aktivlerdiń úlesin azaytıwǵa xızmet etedi.
Dodalawdan soń nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Sonday-aq, jalpı májiliste “Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine zergerlik sanaatın bunnan bılay da rawajlandırıwǵa qaratılǵan ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı nızam kórip shıǵıldı.
Mámleketimizde zergerlik sanaatın qollap-quwatlaw, islep shıǵarılıp atırǵan zergerlik buyımlarınıń ishki hám sırtqı bazarlarda básekige shıdamlılıǵın támiyinlew, sonday-aq, zergerlik tarawın jergilikli sanaattıń tiykarǵı drayverlerinen birine aylandırıw baǵdarında islengen jumıslar nátiyjesinde bul tarawdaǵı kárxanalardıń sanı 3 esege artıp, 627 ge jetti. Házirgi waqıtta olardaǵı jumısshı xızmetkerlerdiń sanı 3 000 ǵa shamalas.
Elimizde zergerlik ónimlerin islep shıǵarıw hám eksport kólemin arttırıw ushın úlken potencial bar ekenligin atap ótiw kerek. Bunı ótken waqıt dawamındaǵı nátiyjeler arqalı da kóriwimiz múmkin.
Sonıń ishinde, 2024-jılı zergerlik tarawında óndiris kólemi 2,5 trillion sumdı qurap, 2023-jılǵa salıstırǵanda 15 procentke ósken. Ónimlerdiń eksportı bolsa 20 procentke artqan.
Biraq zergerlik buyımların islep shıǵarıwshılardıń qımbat bahalı metallarǵa bolǵan talabın qanaatlandırıw, olardıń rawajlanıwı ushın qolaylı biznes ortalıǵın jaratıw hám nızamshılıqtaǵı byurokratlıq tosqınlıqlardı saplastırıw zárúrligi júzege kelmekte.
Zergerlik tarawında bahalı metallar hám taslar, olardan tayarlanǵan zergerlik buyımlarınıń nızamsız aylanısınıń bar ekenligi, isbilermenlik subektlerine múlk hám jer salıǵı boyınsha jeńilliklerdiń jeterli emesligi hám jáne bir qatar mashqalalar tarawdaǵı potencialdan tolıq paydalanıw imkaniyatın bermey atır.
Usı faktorlar esapqa alınǵan halda nızam menen Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekske hám Salıq kodeksine, “Licenziyalaw, ruqsat beriw hám xabardar etiw tártip-qaǵıydaları haqqında”ǵı hám “Bahalı metallar hám bahalı taslar haqqında”ǵı nızamlarǵa tiyisli ózgerisler hám qosımshalar kirgizilmekte.
Atap aytqanda, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekste bahalı metallar hám bahalı taslardıń aylanısı tarawındaǵı huqıqbuzarlıqlar ushın járiyma muǵdarları keskin arttırılmaqta.
Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekste bahalı metallar hám taslardan tayarlanǵan zergerlik buyımlarınıń nızamsız aylanısın azaytıw, sonday-aq, qálbeki, tiykarlanǵan dárejesine muwapıq bolmaǵan zergerlik buyımların satıwdı saplastırıw maqsetinde usı tarawdaǵı huqıqbuzarlıqtı islegenlik ushın bazalıq esaplaw muǵdarınıń otız esesinen eliw esesine shekemgi járiymalar názerde tutılmaqta.
Salıq kodeksine kirgizilip atırǵan ózgerislerge tiykarlanıp “Ózbekzergersanaatı” associaciyasınıń aǵzaları bolǵan zergerlik buyımların islep shıǵarıwshı jeke tártiptegi isbilermenlerge 2027-jıl 1-sentyabrge shekem salıq jeńillikleri qollanılmaqta.
Áne, usı múddetke shekem bul isbilermenlerge óndiriste paydalanılatuǵın jer uchastkaları hám kóshpes múlk obektleri múlk salıǵı hám jer salıǵın tólewden azat etiliwi názerde tutılmaqta.
Bul nızamnıń qabıl etiliwi zergerlik buyımların islep shıǵarıwshılardı shiyki zat penen támiyinlewdi jaqsılawǵa, olardıń eksport potencialın arttırıwǵa, taraw kárxanalarınıń óndirislik quwatlılıqlardan nátiyjeli paydalanıwın támiyinlewge, sonday-aq, xalıqtıń sapalı zergerlik ónimlerine bolǵan talabın qanaatlandırıwǵa jáne respublikalıq byudjetke sırt el valyutası hám salıq túsimleriniń kóbeyiwine xızmet etedi.
Dodalaw juwmaǵında nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Sonıń menen birge, “Jańa redakciyadaǵı Ózbekstan Respublikası Konstituciyası qabıl etilgenligi múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sudlar jumısınıń hám puqaralardıń huqıqları menen erkinlikleriniń kepilliklerin kúsheytiwge qaratılǵan ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı nızam senatorlar tárepinen dodalandı.
Keyingi jıllarda mámleketimizde huqıqıy sistemanı túp-tiykarınan jetilistiriw hám sud hákimiyatınıń erkinligin támiyinlewge qaratılǵan keń kólemli hám úlken áhmiyetke iye bolǵan reformalar ámelge asırıldı.
Bul reformalar sud jumısların jetilistiriw, sud qararlarınıń ashıq-aydınlıǵın hám qalıslıǵın arttırıw, sonday-aq, puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıqları menen erkinliklerin qorǵaw kepilliklerin kúsheytiw sıyaqlı keń kólemli baǵdarlardı qamtıp aladı.
Dodalanǵan nızam da áne usı sistemalı reformalardıń logikalıq dawamı bolıp esaplanadı.
Sonıń ishinde, Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat-processuallıq kodeksi hám “Sudlar haqqında”ǵı nızamǵa gúman etiliwshi, ayıplanıwshı yamasa sudlanıwshı óziniń ayıpsızlıǵın dálillew shárt emes ekenligi hám qálegen waqıtta úndemew huqıqınan paydalanıwı múmkin ekenligi belgilenbekte.
Sonıń menen birge, shaxstıń óz ayıbın tán alǵanlıǵı oǵan qarsı birden-bir dálil bolsa, ol ayıplı dep tabılıwı yamasa jazaǵa tartılıwı múmkin emes ekenligi názerde tutılmaqta. Sud procesinde qatnasıp atırǵan gúwa ózine hám jaqın tuwısqanlarına qarsı kórsetpe beriw huqıqı engizilmekte.
Nızam menen sudyanı belgili bir isti dodalawdan shetletiwge yamasa onıń wákilliklerin toqtatıp turıwǵa, basqa lawazımǵa ótkeriwge tek ǵana nızamda belgilengen tártipte hám tiykarlarǵa bola jol qoyılatuǵını engizilmekte. Sonday-aq, sudyanıń wákilligine hám ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa baylanıslı jumısına hár qanday tárizde aralasıwǵa jol qoyılmaytuǵını hám olardıń esap bermeytuǵını belgilenbekte.
Joqarǵı sudtıń nızamshılıq baslaması huqıqın ámelge asırıw sheńberi ayqınlastırılıp, tek ǵana óz wákillikleri sheńberinde máseleler kirgizetuǵını kórsetilmekte.
Bul nızam puqaralardıń huqıqları menen erkinliklerin isenimli qorǵawdı támiyinlew, ádil sudlawdıń sapasın bunnan bılay da arttırıwǵa qaratılǵanı menen áhmiyetli bolıp esaplanadı.
Nızamnıń qabıl etiliwi ádil sudlawdı ámelge asırıwda sudyalar tárepinen Konstituciya normaların tikkeley qollanıw hám Konstituciyalıq ústinlikti qáliplestiriw boyınsha zárúr huqıqıy kepillikler jaratılıwı, shaxstıń huqıqları menen erkinlikleriniń sud arqalı qorǵalıwın bunnan bılay da bekkemlewge xızmet etedi.
Dodalaw juwmaǵında nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Bunnan keyin jalpı májiliste “Ózbekstan Respublikasınıń Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine jollarda háreketleniw qáwipsizligin támiyinlewge hám jámiyetlik transporttan paydalanıw nátiyjeliligin arttırıwǵa qaratılǵan ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı nızam kórip shıǵıldı.
Mámleketimizde tıǵılıslıq mashqalası xalıq ushın, ásirese, paytaxtımızda eń áhmiyetli mashqalaǵa aylanbaqta. Sońǵı 2-3 jılda Tashkent qalasında 7-9 ballıq tıǵılıslar hár kúni baqlanıp atırǵan bolsa, ayırım waqıtları bul jaǵday 10 ballǵa shekem kóterilmekte. Bul bolsa jollarda ashıwshaqlıq hám kelispewshilik jaǵdaylarına, jolawshı hám aydawshılardıń saatlap waqıt jumsawına sebep bolmaqta.
Sol sebepli jollarda tıǵılıstı azaytıw hám xalıqqa qolaylıqlar jaratıw maqsetinde jámiyetlik transportqa ústinlik beriw baǵdarında ámeliy ilajlar kórilmekte.
Atap aytqanda, Tashkent qalasında avtobuslar sanı sońǵı 2 jılda 2 esege arttı. Olar ushın óz aldına jollardıń shólkemlestiriliwi nátiyjesinde avtobuslardıń qatnawdaǵı aralıq intervalı 2 esege qısqardı. Jolawshılar sanı 2 esege ósip, kúnlik paydalanıwshılar sanı 1 million jolawshıǵa jetti.
Biraq nızamshılıqtaǵı boslıqlar jámiyetlik transporttan paydalanıw nátiyjeliliginiń sezilerli tómenlewi, qatnawdıń turaqlılıǵı hám jámiyetlik transporttıń erkin háreketleniwine unamsız tásir kórsetpekte.
Qalalıq avtomobil jollarında jámiyetlik transport ushın óz aldına jollar ajıratılıp, basqa transport qurallarınıń háreketi qadaǵan etilgen bolsa da, olardıń usı jollarda háreketleniwi dawam etpekte.
Ámeldegi nızamshılıqta jámiyetlik transport ushın óz aldına ajıratılǵan jollarda háreketlengen transport qurallarınıń aydawshıları ushın juwapkershilik ilajları názerde tutılmaǵan.
Sonıń menen birge, aydawshılardıń transport quralların velosiped jolları, trotuarlar hám jasıl aymaq maydanlarında basqarıwı kóplep baqlanbaqta hám bul aymaqlarda háreket qatnasıwshılarınıń qáwipsizligin isenimli támiyinlewge unamsız tásir kórsetpekte.
Jollarda háreketleniw qáwipsizligin támiyinlewge unamsız tásir kórsetiwshi faktorlardan jáne biri jasalma tosqınlıqlar ornatıw, joldı tosıp qoyıw jaǵdayları bolıp esaplanadı.
Puqaralar ózi jasawtuǵın aymaqlardaǵı kóshelerde nızamsız túrde jasalma tosqınlıqlar ornatıwı, joldı tosıp qoyıw arqalı háreketti sheklegen halda xalıqqa qıstawlı xızmet kórsetiwshi hám arnawlı transport qurallarınıń háreketine tosqınlıq etpekte.
Bul baǵdardaǵı mashqalalardı sheshiw maqsetinde islep shıǵılǵan bul nızam menen Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekske jańa 1287-statya kirgizilip, jámiyetlik transport ushın ayrıqsha ajıratılǵan jollarda háreketleniw qaǵıydaların buzǵanı ushın juwapkershilik belgilenbekte.
Sonıń ishinde, jónelisli transport quralları ushın óz aldına ajıratılǵan tasması bar joldan transport qurallarınıń háreketleniwi – bazalıq esaplaw muǵdarınıń bir esesi muǵdarında, tap usınday huqıqbuzarlıqtı hákimshilik jaza qollanılǵannan keyin bir jıl dawamında qaytadan islese – bazalıq esaplaw muǵdarınıń úsh esesi muǵdarında járiyma salıwǵa sebep bolatuǵını belgilenbekte.
Sonıń menen birge, nızam menen Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 128-statyasınıń ataması hám birinshi bóliminiń dispoziciyası jańa redakciyada berilmekte.
Endigiden bılay aydawshılardıń transport quralların trotuarlardan, piyadalar hám velosiped jollarınan, jasıl maydanlardan háreketlendirgeni, jol belgileri hám jol háreketiniń basqa da qaǵıydaları talaplarına ámel etpegeni ushın juwapkershilik belgilenbekte.
Senatorlardıń atap ótkenindey, nızamnıń qabıl etiliwi jol háreketi qáwipsizligin támiyinlewge, jol-transport hádiyseleriniń aldın alıwǵa, jollarda jámiyetlik transporttıń háreketleniwi ushın qosımsha qolaylıqlar jaratılıwına xızmet etedi.
Dodalawdan soń nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Senattıń jalpı májilisinde “Jınayat isin júrgiziw waqtında qamaqta saqlaw haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamına qamaqqa alınǵanlarǵa qıynaw jaǵdaylarınıń aldın alıwǵa qaratılǵan qosımsha kirgiziw haqqında”ǵı nızam kórip shıǵıldı.
Májiliste sońǵı jılları elimizde puqaralardıń huqıqları menen erkinlikleriniń kepilliklerin bunnan bılay da kúsheytiw, sonıń ishinde, qıynawǵa salıw hám basqa da ayawsız, adamgershilikke jat yaki qádir-qımbatın kemsitetuǵın qatnas jáne jaza túrlerin qollanıw jaǵdaylarına pútkilley jol qoymaw maqsetinde keń kólemli jumıslar ámelge asırılıp atırǵanı atap ótildi.
Sonday-aq, hesh kim qıynawǵa salınıwı, zorlıqqa, basqa da ayawsız, adamgershilikke jat yaki insannıń qádir-qımbatın kemsitetuǵın qatnasqa yaki jazaǵa ushırawı múmkin emes ekenligi atap ótildi.
Dodalanǵan bul nızam da usı reformalardıń logikalıq dawamı bolıp, onda qamaqqa alınǵanlar tergew qamaqxanasına jaylastırılıwınan aldın sol jerdiń ózinde májbúriy medicinalıq tekseriwden ótkeriliwi názerde tutılmaqta.
Bul nızamnıń qabıl etiliwi insannıń abırayı hám qádir-qımbatına qol qatılmaslıǵı kepillikleriniń jáne de bekkemleniwine, mámleketimizdiń insan huqıqların támiyinlew boyınsha xalıqaralıq jámiyetshilik aldındaǵı abırayınıń artıwına xızmet etedi.
Nızamnıń turmısqa engiziliwi puqaralardıń ádil sudlawǵa erisiw dárejesin bunnan bılay da arttırıwdı, olardıń buzılǵan huqıqları menen erkinlikleri, sonday-aq, nızamlı mápleriniń isenimli qorǵalıwın támiyinleydi.
Dodalaw juwmaǵında nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Bunnan keyin “Nızam joybarların Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń Nızamshılıq palatasına kirgiziw hám kórip shıǵıw tártibiniń jetilistiriliwi múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine qosımshalar hám ózgerisler kirgiziw haqqında”ǵı nızam dodalandı.
Nızam dóretiwshiligi jumısınıń sapası jańa nızamlardıń mámleketimiz Bas nızamına, milliy nızamshılıqqa, xalıqaralıq huqıqtıń ulıwma tán alınǵan principleri hám normalarına, sonday-aq, Ózbekstan Respublikasınıń xalıqaralıq minnetlemelerine muwapıqlıǵın támiyinleytuǵın tártip-qaǵıydalar hám mexanizmlerdiń nátiyjeliligine kóp tárepleme baylanıslı.
Ásirese, nızam joybarların islep shıǵıw hám qabıl etiwde xalıq hám keń jámiyetshilik bildirgen pikirler menen poziciyalardı úyreniw jáne olardı esapqa alıw jámiyetlik hám mámleketlik turmısqa baylanıslı strategiyalıq qararlar qabıl etiwde oǵada úlken áhmiyetke iye.
Bul baǵdarda dodalawdaǵı nızam menen nızam joybarın parlamentke kirgiziwde nızam joybarınıń hám xalıqaralıq shártnama joybarınıń (tekstiniń) ótkerilgen huqıqıy ekspertizası nátiyjelerin, sonday-aq, nızam joybarınıń korrupciyaǵa qarsı ekspertizası hám ol boyınsha ótkerilgen jámiyetlik dodalaw nátiyjelerin usınıw máseleleri sáwlelendirilmekte.

Bunnan tısqarı, nızam joybarın kirgizgen nızamshılıq baslaması huqıqı subekti ózi kirgizgen nızam joybarın Nızamshılıq palatası tárepinen ekinshi oqıwda qabıl etilgenge shekem shaqırıp alıwı haqqındaǵı norma bekkemlenbekte.
Senatorlar bul nızamnıń turmısqa engiziliwi nızamshılıq baslaması huqıqına iye bolǵan subektlerdiń nızam dóretiwshiligi tarawındaǵı jumısınıń sapasın arttırıw, nızamlardıń jámiyetlik qatnasıqlardı tártipke salıwdaǵı rolin bekkemlew, xalıqshıl hám tikkeley isleytuǵın nızamlar qabıl etiliwine xızmet etetuǵının atap ótti.
Dodalaw juwmaǵında nızam senatorlar tárepinen maqullandı.
Usınıń menen Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatınıń besinshi jalpı májilisiniń birinshi jumıs kúni juwmaqlandı.

Ózbekstan Respublikası
Oliy Majlis Senatınıń
Málimleme xızmeti