Jańa párman hám qarar

Mal baǵıp, xojalıǵına bereket kirgizetuǵınlar janlıqqa qaraydı. Jemi hám ornı jaqsı, biraq mal násilli bolmasa sharwanıń kóp waqıtı zaya ketedi. Qárejet boladı, biraq dáramat tabıw oǵan sáykes kelmeydi.
Sonıń ushın awıllarda kimnińdir sıyırı sútli bolsa, buzawı úlken bolmastan aldın iyesi tabıladı. Bazarlarda jaylawǵa baylansa tez et jıynaytuǵın ógizsheniń basqalarına qaraǵanda bir-eki sum qımbat satılıwınıń sebebi de usında.
Násili jaqsı mal bir shańaraq ushın qanshelli áhmiyetli ekenligin oylap, máseleniń mámleket kólemindegi áhmiyetiniń qanshelli aktuallıǵın kóz aldımızǵa keltiriw qıyın emes. Demek, tarmaqta azıq-awqat rezervi hám násilshiligi ekonomikalıq ósiw, el dasturxanınıń molshılıǵına baylanıslı nárse.
Usı jerde ayırım sanlarǵa toqtap ótiw orınlı. Mámleketimizde ótken jılı sharwashılıq hám onıń tarmaqların rawajlandırıw ushın ulıwma bahası 5 trillion 800 milliard sumlıq 1 mıń 300 den artıq joybar ámelge asırıldı. Onıń nátiyjesinde ónim islep shıǵarıw kólemi artıp, 240 mıńnan aslam turaqlı hám máwsimlik jumıs orınları jaratıldı.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2025-jıl 30-yanvarda «Jaylawlardı qorǵaw hám olardan aqılǵa uǵras paydalanıwdıń zamanagóy mexanizmlerin engiziw ilajları haqqında»ǵı pármanı hám «Sharwashılıq hám qusshılıqtı qollap-quwatlaw, tarawda joqarı qosımsha qun jaratıw boyınsha qosımsha ilajlar haqqında»ǵı qararı qabıl etildi.
Bul hújjetler mámlekette jaylaw xojalıǵın rawajlandırıwdı jańa basqıshqa alıp shıǵıw, tarawda basqarıwdıń ıqsham hám nátiyjeli sistemasın engiziw, sharwashılıq xojalıqlarınıń jer uchastkalarına bolǵan huqıqların kórsetip ótiw baǵdarındaǵı máselelerdi sheshiwde úlken áhmiyetke iye.
Sonday-aq, ishki bazarlarǵa sapalı, arzan sharwa hám qus ónimlerin úzliksiz jetkerip beriw, óndiris quwatlıqların keńeytiw hám usı baǵdarlardaǵı xojalıqlardı mámleket tárepinen qollap-quwatlaw nátiyjeliligin arttırıwda ózine tán baǵdarlama boladı.
– Párman menen usı jıldıń aqırına shekem jaylaw jerleri xatlawdan ótkerilip, olardıń ámeldegi hám mámleketlik dizimnen ótkerilgen maydanı óz-ara muwapıq bolıwın támiyinlew ilajları kóriledi,-deydi Veterinariya hám sharwashılıqtı rawajlandırıw komitetiniń baslıǵı Bahrom Norqobilov. – Jaylaw jerlerinen nátiyjeli paydalanıwdı shólkemlestiriw, olardı qorǵaw, qarakólshilik, teri hám jún sanaatı tarawların jáne de rawajlandırıw boyınsha respublikalıq komissiya shólkemlestiriletuǵını belgilendi. Bul komissiyaǵa bir qatar wazıypalar qoyılǵan. Bunnan tısqarı, tiyisli ministrlikler menen birgelikte usı jıldıń 1-dekabrine shekem jaylawlardan nátiyjeli paydalanıwdı názerde tutıwshı «E-yaylov» elektron platforması iske qosıladı. 2025-2027-jılları geobotanikalıq izertlewler ámelge asırılıp, qayta bahalaw hám jerlerdiń haqıyqıy normativlik bahası anıqlanadı. Onda jaylaw jerleriniń konturlar hám paydalanıwshılar kesimindegi elektron kartaları islep shıǵılıp, Awıl xojalıǵı ministrliginiń birden-bir geomálimleme sistemasın kirgiziledi.
Respublikalıq komissiya belgili bir jıllarǵa mólsherlengen jaylaw jerlerin degradaciyadan shıǵarıw hám olardan turaqlı paydalanıwdı támiyinlew boyınsha milliy baǵdarlamanı tastıyıqlaw ushın Ministrler Kabinetine kirgizedi. Onda jaylawlardan aqılǵa uǵras paydalanıw hám olardı qorǵaw, saqlaw hám tákirar kóbeytiw maqsetinde jaylaw almasıwın támiyinlew máselesi de názerde tutıladı. Sonday-aq, jer iyeleri tárepinen jaylawlarda bahalı azıqlıq ósimlik túrlerin egiwdi shólkemlestiriwge itibar qaratıladı.
Awıl xojalıǵına mólsherlengen jerlerdiń ijara huqıqın aukcion arqalı satıwdan túsken túsimniń bir bólegin ósimliklerdi ximiyalıq hám biologiyalıq qayta islew, ósimliklerdi qorǵaw, azıq-awqatqa qolaylı ósimliklerdi jetistiriw hám jaylaw degradaciyasınıń aldın alıw ilajlarına baǵdarlaw sisteması engiziledi.
Prezidenttiń jańa qararı menen tarawdıń rawajlanıwı ushın engizilip atırǵan ayırım imkaniyat hám qolaylıqlarǵa da toqtap ótemiz.

Usı jıldıń 1-aprelinen 2028-jıldıń 1-yanvarına shekem sharwashılıq hám qusshılıq xojalıqları tárepinen Mámleketlik byudjetke tólengen qosımsha qun salıǵınıń 50 procentin hár aydıń 25-sánesine shekem qaytarıw tártibi engiziledi. Onda bul tártip islep shıǵarılǵan gósh, sút, qus góshi hám máyekti realizaciyalawdan túsken ulıwma túsim jámi tovarlardı realizaciyalawdan alǵan dáramatınıń keminde 90 procentin quraytuǵın sharwashılıq hám qusshılıq xojalıqlarına qollanıladı.
Qarar menen jıldıń aqırına shekem 3 million 200 tonna tiri salmaqtaǵı gósh, 13 million 200 tonna sút ónimlerin alıw rejesi belgilendi. Sonday-aq, qus góshin 1 million tonnaǵa, máyekti bolsa 10 milliard 500 million danaǵa jetkeriw wazıypası qoyıldı.
Endi qusshılıq tarawında xalıqtıń shańaraqları menen kooperaciya tiykarında islesiw sisteması qarjılandırıladı. Onıń ushın Tikleniw hám rawajlanıw qorınıń 50 million dollar muǵdarındaǵı qarjıları tiyisli banktiń ustav kapitalın arttırıwǵa baǵdarlanadı. Usı qarjılar esabınan respublikanıń barlıq aymaqlarında qusshılıqtıń gósh hám máyek baǵdarında kooperaciya sisteması tiykarında 1 million xalıqtı jumıs penen támiyinlew boyınsha «Qus baǵıw-dáramat tabıw» joybarı ámelge asırıladı.
Taraw jáne de rawajlanıwı ushın qosımsha qollap-quwatlaw kerek boladı. Usı ózgeshelik inabatqa alınıp, qararda násilshilik kárxanaları ushın olardıń tiykarǵı jumıs túri boyınsha payda salıǵı, múlk salıǵı, jer salıǵı hám suw resurslarınan paydalanǵanı ushın salıqlardı 50 procent azaytılǵan stavkada tólew túrindegi salıq jeńillikleriniń ámel etiw múddeti 2028-jıl 1-yanvarǵa shekem sozdırıldı.
Ótken jılı sharwashılıq hám onıń tarmaqların rawajlandırıwǵa baylanıslı joybarlar sheńberinde sırt elden násilli 296 mıń bas qaramal, 333 mıń 500 bas qoy-eshki alıp kelingen. Bunday ilajlar tarmaqta gósh hám sút ónimlerin islep shıǵarıw kólemin arttırıwǵa xızmet etedi.
Qararda bul tárepi ayrıqsha inabatqa alınıp, sharwashılıq haywanları, sonıń ishinde, qaramal, qoy-eshkiler hám násilli atlardıń embrionların tayarlaw ushın veterinariya dári quralların, veterinariya laboratoriya tekseriwlerinde qollanatuǵın diagnoz test sistemaların alıp kiriwde jeńillikler berilmekte. Atap aytqanda, bunday qurallardı dizimnen ótkeriw hám dizimnen ótkergenlik gúwalıǵın beriwde kórsetiletuǵın tólemli xızmet ushın haqı óndiriw biykar etildi.
Násilshilik xojalıqlarına jeńillikler beriw boyınsha anıq ilajlar belgilep berildi. Házirgi kúnde mámleketimizde 1 mıń 900 sharwashılıq-násilshilik xojalıqları jumıs alıp barıp atırǵan bolsa, jıldıń aqırına shekem olardıń sanın 3 mıńǵa jetkeriw rejelestirilgen.
Alıp barılıp atırǵan bunday jumıslar sebepli respublikamızda násili jaqsılanǵan qaramallardıń salmaǵı jetpis eki procentke jetti. Onıń nátiyjesi orınlarda tez salmaq alatuǵın hám sútli sharwa malları kóbeyip atırǵanında kórinedi.

Ikrom AVVALBOEV,
ÓzAnıń xabarshısı