Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг таклифига биноан мамлакатимизда расмий ташриф билан бўлиб турган Финляндия Республикаси Президенти Александр Стубб Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги ва “Ўзбекистон 24” телеканалига интервью берди. Унда Ўзбекистонда фин таълим тизимининг аҳамияти, сунъий интеллект йўналишидаги ўзаро ҳамкорлик истиқболлари ҳамда халқларимиз ўртасидаги маданий-гуманитар алоқалар хусусида сўз борди.

— Жаноб президент, Ўзбекистонга хуш келибсиз! Сизни бу ерда кўриб турганимиздан хурсандмиз. Жаноб президент, бу сизнинг мамлакатимизга биринчи расмий ташрифингиз ва Тошкентдаги кун тартибингиз жуда кенг. Ушбу ташриф давомида Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев билан учрашув ва музокаралардан қандай натижаларни кутяпсиз? 

— Аввало, бу ерда бўлиш жуда ёқимли. Бундай илиқ ва самимий қабул учун сизларга катта раҳмат! Мен президентингиз билан илгари ҳам бир неча марта учрашганман. Мени юртингизга таклиф қилганида, бажонидил розилик билдирдим. Ушбу ташрифдан асосий икки натижани кутяпман. Биринчиси – бизнес ва иқтисодиёт соҳасида. Мен билан бирга тадбиркорлар делегацияси ҳам келган. Ўзбекистон ва Финляндия компаниялари ўртасида кончилик ва бошқа бир қатор йўналишларда ҳамкорлик ўрнатилишига умид қиламан.

Иккинчи ва энг асосий жиҳат, албатта, Ўзбекистон президенти билан учрашиш ва муносабатларимиз истиқболлари юзасидан фикр алмашиш.

— Бугунги кунда Президент Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Ўзбекистонда таълим тизимини ривожлантириш энг устувор масала сифатида қаралмоқда, бунда айниқса Финляндия тажрибаси ва моделига катта урғу берилмоқда. Аввало, Финляндия таълим тизимининг муваффақияти, ўзига хос жиҳатлари ҳақида сўзлаб берсангиз. Бу борада қандай потенциалларни ва ўзаро ҳамкорлик имкониятларини кўрасиз?

— Биринчи кузатувим шуки, бугун Нордик халқаро мактаби ва университетига ташриф буюриш имкониятим бўлди ва мен у ердан жуда катта таассурот олдим. Бу таълим масканларининг Шимолий Европа билан боғлиқлиги учунгина эмас, балки у ерда биринчи синфдан олтинчи, еттинчи синфгача бўлган деярли 100 нафар ёш ўқувчи таҳсил олаётгани мени жуда хурсанд қилди. Улар турли миллат вакиллари ва барчаси инглиз тилида эркин сўзлашмоқда. Бу жуда ажойиб.

Иккинчидан, мен Нордик халқаро университетини кўриб ҳайратландим, чунки таълим даргоҳи жамоаси атиги уч йил ичида 6 минг нафар талаба ва 200 профессорни жалб қила олибди. Мен ўзим ҳам Италияда олийгоҳлар фаолиятини йўлга қўйганман, аммо биз ҳеч қачон шундай қисқа фурсатда буни уддалай олмаганмиз.

Энди иккинчи саволга келайлик: фин таълим моделидан қандай хулосалар чиқариш мумкин? Хўш, бунда бир нечта асосий жиҳатлар бор. Фикримча, эрта ёшдан бошлаб, таълим тизими барча учун тенг бўлиши керак, шунда ҳамма бир хил даражада шаклланади. Албатта, агар бирор талаба тезроқ ривожланишни истаса, унга имконият берилади.

Иккинчидан, барча фин ўқитувчилари педагогика бўйича магистрлик даражасига эга. Бу юқори малакали мутахассислик бўлиб, фақат талабгорларнинг 10 фоизигина мазкур мақомни қўлга кирита олади. Шубҳасиз, таълимда катта эркинлик мавжуд, шунинг учун сизга маълум бир ўқув дастурини ўқитиш шарт эмас. Охирги хулоса шуки, биз ўқитувчиларимизни жуда қадрлаймиз. Менимча, Арасту “Ёшларга таълим беришдан кўра олийжаноброқ иш йўқ”, – деб тўғри айтган. Булар фин тизими ҳақидаги асосий хулосалардир.

— Сизнингча, мамлакатларимиз ўртасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтириш учун қайси соҳалар энг катта салоҳиятга эга? Сизнинг ташрифингиз Финляндия, Скандинавия минтақаси ва Марказий Осиё ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлашга қандай янги туртки бериши мумкин?

—Хўш, бир нечта жиҳатларни санаб ўтишим мумкин. Сиёсий жиҳатдан, Финляндия тажрибасидан олинадиган сабоқ шуки, кўпроқ дўстлар орттириш ва халқаро ташкилотларга аъзо бўлиш керак. Масалан, Финляндия Шимолий кенгаш, Европа Иттифоқи ва бошқа бир қатор халқаро ташкилотларга аъзо. Ташқи сиёсатда турли йўналишларни танлаш доимо фойдали.

Иқтисодий жиҳатдан эса, бизнинг иқтисодиётларимиз турли ривожланиш босқичларида. Сиз жуда тез, йилига 7 фоиз ўсяпсиз. Биз эса секинроқ, йилига 1-2 фоиз атрофида ўсмоқдамиз. Шу сабабли, ҳамкорлик қилишимиз мумкин бўлган кўплаб соҳалар мавжуд. Бу кончилик, технология, энергетика, озиқ-овқат ёки қишлоқ хўжалиги. Буларда мен катта салоҳиятни кўряпман. Ўз навбатида, эркин бозор тарафдори эканлигимни ҳам айтмоқчиман, яъни ҳамкорликнинг энг самарали йўлларини танлаш компанияларнинг ўзига боғлиқ. Мен уларни бу борада мажбурламайман.

Менимча, буни амалга оширишнинг бир неча йўли бор. Биринчидан, мен умуман Марказий Осиё мамлакатлари, яъни C5 ҳақида кўп маълумот оляпман. Албатта, буни доимо таҳлил қиламан. Масалан, Н5, яъни Шимолий бешлик билан ҳамкорликдаги ўхшашликларни ўрганаман. Яқинда Қозоғистонда бўлдим, ҳозир эса Ўзбекистонга ташриф буюрдим. Олган тажрибаларимни ўз юртимга олиб кетаман. Иккинчидан, иқтисодий жиҳатдан, давлатларимиз тараққиёт моделларини таққослаб, бир-биримиздан ўрганишимиз мумкин бўлган жиҳатларни ҳам таҳлил қиламан.

— Албатта, икки томонлама муносабатларда сиёсий мулоқот, иқтисодий ҳамкорликнинг ўрни ниҳоятда катта. Лекин давлатлар, халқларни янада яқинлаштирадиган муҳим бир омил борки, бу аввало халқ дипломатиясида, гуманитар ҳамкорликда намоён бўлади. Масалан, таълим, туризм, маданий алоқалар ёки виза енгилликлари… Бугун Ўзбекистон ва Финляндия халқларини янада яқинлаштирадиган қандай жиҳатларга эътибор қаратиш керак, деб ўйлайсиз? 

— Менимча, бу жараён энг қуйи поғонадан, яъни одамлар ўртасидаги муносабатлардан бошланади. 70-80-йилларда, ёшлигимда Тошкент қаерда жойлашганини билмасдим. Аммо бугунги кунда фарзандларимиз, ёшларимиз қўлларида бутун дунё бор, чунки улар смартфонлари орқали кўплаб маълумотларга эга бўлмоқда.

Кейин, маълум бир босқичда, улар қайси мамлакатга қизиқадилар. Масалан, улар: “О, Финляндия дунёдаги энг бахтли мамлакат экан, бу жуда қизиқ”, – деган гапларни эшитиб қолишлари мумкин. Ёки “Формула-1” пойгачиси ҳақида маълумотга эга бўлишади. Ёки менимча, “Расмус” номли фин гуруҳи яқинда бу ерда гастрол сафари билан бўлганлиги ҳақидаги янгиликка дуч келади ва ҳоказо. Шу тарзда қизиқиш шаклланади.

Кейин эса таълим масаласига. Агар улар Нордик Халқаро Университети билан алоқа ўрнатишса, балки алмашинув дастурида қатнашиш имкониятига эга бўлишади, фин тилини ўрганишга қизиқишади, финлар ўзбек тилини ўрганишга қизиқади. Мана шундай жараёнлар муҳим. Мен халқларимиз ўртасида шу каби алоқалар ривожланишига ишонаман. Масалан, Тошкентда Финляндиянинг жуда фаол консуллиги бор. Улар ҳам ўзаро муносабатларга кучли импульс бермоқда.

Кейин эса, икки халқ ўртасида мунтазам алоқалар ўрнатилганини кўрасиз. Албатта, менинг ташрифим ҳам бу жараёнга озгина бўлса-да ҳисса қўшади, деб умид қиламан.

—Яқинда Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи Брюсселда Кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битимни имзолади. Сизнингча, ушбу келишув Ўзбекистон – Финляндия муносабатларининг келажагига қандай таъсир қилади ва қайси соҳаларда ҳамкорлик учун истиқболлар мавжуд, деб ўйлайсиз?

— Умуман олганда, ижобий. Биласизми, мен минтақавий интеграциянинг қатъий тарафдориман. Аслида, ҳозирги кунда дунёда тартиб-таомиллар ўзгариб боряпти.

Кўплаб йирик халқаро институтлар кўп томонлама муносабатларга нисбатан турли қарашлар шаклланган.  Шу боис, биз кўпроқ минтақавий интеграцияга эътибор қаратиб, биргаликда ривожланиш ҳақида ўйлашимиз керак. Одатда бу жараён кичикроқ тузилмалардан бошланади: Сизнинг вазиятингизда C5, менинг мисолимда эса Н5 каби форматлар. Аста-секин унинг сафи кенгайиб боради. Шунинг учун мен, масалан, Ўзбекистондек давлатнинг C5 да фаол иштирок этиши жуда фойдали, деб ҳисоблайман.

Бу орқали Ўзбекистон бир томондан Европа Иттифоқи билан икки томонлама стратегик ҳамкорликни ўрнатиши мумкин. Бошқа томондан, C5 доирасида улар Доналд Трамп билан учрашиш имкониятига эга бўлади. Шунингдек, C5 орқали яна Хитой билан ҳам, Россия билан ҳам ҳамкорлик ривожланади. Гап бирлашиш ҳақида кетмоқда. Мен Европа интеграциясининг қатъий тарафдориман. Албатта, Ўзбекистон Европага қанчалик яқинлашса, менимча, шунча самарали бўлади.

— Менинг охирги саволим сунъий интеллект ҳақида. Биламизки, Финляндия инновациялар ва ахборот технологиялари йўналишида илғор тажрибага эга. Ўзбекистонда ҳам бу йўналишда катта сакраш бўляпти. Жумладан, куни кеча Президент қарори асосида сунъий интеллект технологияларини ривожлантиришга оид катта дастур тасдиқланди. Нима деб ўйлайсиз, сунъий интеллектнинг шиддатли ривожланиши меҳнат бозори ва инсон ресурслари учун инқилоб ясайдими? Ўзи, умуман, бу соҳада Ўзбекистон ва Финляндия қандай ҳамкорликни йўлга қўйиши мумкин, деб ҳисоблайсиз?

— Шуни таъкидламоқчиманки, кечаги куннинг янгилиги бугун эскириб қоляпти. Менимча, бу инқилоб иқтисодиётни, сиёсатни ҳам тубдан ўзгартиради. Бундан ташқари, у илм-фанни ва инсоният моҳиятини ҳам ўзгартириб юбормоқда. Сунъий интеллектнинг ривожланиши бунга яққол мисол бўла олади.

Ўн йил олдин биз болаларга алгоритм кодлашни ўрганиш кераклигини уқтирар эдик. Энди эса сунъий интеллект туфайли бунга ҳожат йўқ – у ўзи кодлашни амалга оширади. Сунъий интеллектнинг хавфли томони шундаки, у мустақил ҳаракат қила оладиган биринчи технологиядир. Агар унга эркинлик берилса, масалан, генератив сунъий тил пайдо бўлса, биз инсонлар назоратни йўқотиб қўйишимиз мумкин. Шунинг учун инсонлар назоратни ўз қўлида сақлаб қолиши ва бунинг моҳиятини тушуниши жуда муҳим. Биз алгоритмларни ўзимиз яратишимиз керак.

Агар сиз ижтимоий тармоқларда, масалан Facebook, Instagram ёки Х каби платформаларда янгиликлар кўраётганингизда, доим бир хил турдаги маълумотларни тақдим этадиган алгоритмга дуч келсангиз, ўз фикрингиз эркинлиги йўқолганини ҳис қиласиз. Сунъий интеллектнинг мана шундай ҳам фойдали, ҳам зарарли жиҳатлари борлигини унутмаслигимиз керак. Шунга қарамай, мен ўзимни технологик реалист деб ҳисоблайман. Технология фойдали, аммо у ҳеч қачон бетараф бўлмайди. Биз унга янги куч воситаси сифатида қарашимиз ва у билан ҳамкорликда ишлашимиз, лекин ундан бутунлай воз кечмаслигимиз лозим.

— Дунёнинг энг бахтли давлати Президенти сифатида Ўзбекистонга қисқача қандай таъриф берган бўлардингиз?

— Бу – буюк мамлакат!

— Биз учун вақт ажратганингиздан миннатдормиз, жаноб президент!

Хушнудбек Худойбердиев ва Мадина Қодирова суҳбатлашди