Hár bir mámlekettiń rawajlanıwında mámleketlik byudjet dáramatları zárúr orın tutadı. Solay eken, mámleketlik bajını óndiriw máselesine ayrıqsha itibar qaratıp, usıǵan baylanıslı hújjetlerge qatań ámel etiw talap etiledi.

Usı mánisten alıp qaraǵanda Joqarǵı sud Plenumınıń
2019-jıl 25-oktyabrde qabıl etilgen «Hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqında»ǵı qararına Joqarǵı sud Plenumınıń 2024-jıl 16-dekabr kúngi 38-sanlı qararı menen tiyisli ózgeris hám qosımshalar kirgizilgeni júdá zárúr.
Usı jerde sud qárejetlerin óndiriw máselesine tiyisli nızamshılıqtıń hákimshilik sudları tárepinen durıs qollanılıwı hám birdey ámeliyattı támiyinlew maqsetinde, Plenum qararı zaman talapları hám ámeldegi nızamshılıqqa muwapıqlastırılǵanlıǵı haqqında sóz barmaqta.
Mámleketlik bajınıń óndiriliwine baylanıslı ámeliyat tallanǵanında bul máselede óz sheshimin kútip turǵan bir qatar mashqala hám túsinbewshilikler bar ekenligin kórsetti. Máseleniń saldamlılıǵı hám aktuallıǵınan kelip shıqqan halda, nızam normalarınıń sudlar tárepinen túrlishe talqılanıwın toqtatıw maqsetinde ámeldegi Plenum qararına tiyisli ózgeris hám qosımshalar kirgiziliwi esabınan, hújjet bir qatar jańa bántler menen tolıqtırıldı. Atap aytqanda, reviziya instanciyası engiziliwi múnásibeti menen Plenum qararına jańa eki bánt qosıldı. Sonı aytıp ótiw kerek áne, usı ózgerislerge bola, Joqarǵı sud sudyası reviziyalıq shaǵımdı úyrenedi.
Úyreniw dawamında yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan bir qatar háreketlerdi ámelge asıradı.
Soǵan bola, eger mámleketlik bajı aldınnan tólenbegenligi ushın reviziyalıq shaǵımı qaytarılmaǵan bolsa, shaǵımdı Joqarǵı sudtıń tiyisli sudlaw kollegiyalarına kórip shıǵıwı ushın ótkeriwden bas tartılǵanda, mámleketlik bajı ulıwmalıq tiykarlarda óndiriliwi zárúrligi túsindirildi. Bunday ilaj bolsa ámeldegi túsinbewshiliklerge orınlı sheshim boldı.
Hákimshilik sudqa múrájat etiwde isbilermenlik subyekti tárepinen belgilengen stavkanıń 50 procenti muǵdarında mámleketlik bajı tólengen bolıp, arza qanaatlandırılǵanda, eger juwapker mámleketlik bajını tólewden azat etilmegen bolsa, isti kóriw nátiyjesi boyınsha onnan óndiriletuǵın mámleketlik bajınıń muǵdarı arza beriwshi tárepinen tólengen summa menen shekleniwi kórsetildi. Sudlar arasında uzaq dawam etip atırǵan tartıslarǵa shek qoyılıp, ámeliyattı birdey etiwge imkan jaratıldı.
Bunnan tısqarı, Plenum qararında isbilermenlik subyektleri
hám fizikalıq tárepler «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı nızamnıń
10-statyası, birinshi bólimi 1 hám 11-bántlerinde názerde tutılǵan hákimshilik sudlarına beriletuǵın arza hám shaǵımlar boyınsha mámleketlik bajı tólewden azat etilgenligi sebepli istiń juwmaǵı boyınsha olardıń talapları qanaatlandırılmastan qaldırılǵan jaǵdayda olardan, qanaatlandırılǵan jaǵdayda, juwapkerden mámleketlik bajı óndiriliwi túsindirildi.
Sonday-aq, nızamnıń usı bánti menen isbilermenlik subyektleri hám yuridikalıq tárepler qaysı kategoriyadaǵı isler boyınsha sudlarǵa múrájat etkende mámleketlik bajı tólewden azat etiliw jaǵdayına anıqlıq kirgizildi.
Sonıń menen birge, «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı nızam talaplarınan kelip shıǵıp, bir neshe ǵárezsiz talaptan ibarat bolǵan arzalardan mámleketlik bajı hár bir talap boyınsha, usı talap ushın belgilengen tiyisli stavkalar boyınsha ayrıqsha óndiriliwi, onda sudlar, arzada juwapkerge minnetleme júklewdiń soralıwı ayrıqsha talap emes, al huqıqtı tiklew sharası esaplanıwına itibar qaratılıwı lazımlıǵı haqqında túsinikler berildi. Bul arza beriwshilerden tiykarsız túrde artıqsha mámleketlik bajı óndiriliwiniń aldın alıwǵa xızmet etedi.
Sonday-aq, Plenum qararında bir qansha zárúr kórsetpeler de qosımsha túrde belgilendi.
Atap aytqanda, fizikalıq tárepler notarial háreketti ámelge asırıw, puqaralıq halatı akti jazıwın dizimge alıwdan bas tartqanlıǵı yamasa

usı uyım lawazımlı shaxslarınıń háreketi (háreketsizligi) boyınsha, sonday-aq, mámleketlik dizimnen ótkeriwden bas tartqanlıǵı yamasa belgilengen múddette mámleketlik dizimnen ótkeriwden bas tartqanlıǵı ústinen dawlasıw haqqında arza yaki shaǵım menen sudqa múrájat etiwde mámleketlik bajı pul tólewden azat etilmegenligi sebepli, mámleketlik bajı stavkalarına tiykarlanıp, bazalıq esaplaw muǵdarınıń 1 esesi muǵdarında mámleketlik bajı tólewi lazım.
Sonday-aq, Ózbekstan fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri keńesi tárepinen fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri máplerin gózlep bergen arzalar qanaatlandırılmastan qalǵan jaǵdayda, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń tiyisli qararı tiykarında, mápin gózlep arza kirgizilgen mápdar shaxslardan mámleketlik bajı óndirilmeydi. Usı qaǵıyda arza kórmesten qaldırılǵan yamasa is júrgiziwden tamamlanǵan jaǵdayda da qollanıladı.
Plenum qararında Еkonomika hám qarjı ministrligi janındaǵı byudjetten tısqarı Pensiya qorı qarjı uyımları quramına kirgenligi sebepli «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı nızamnıń 10-statyası, birinshi bólimi 6-bántine tiykarlanıp, barlıq isler hám hújjetler boyınsha mámleketlik bajıdan azat etilgenligi boyınsha tiyisli túsinikler berildi.
Plenum qararında óz sáwleleniwin tapqan túsinikler ámeliyatta óz sheshimin kútip turǵan mashqalalardı saplastırıwda zárúr huqıqıy tiykar boladı.
Jáne de itibarǵa ılayıq tárepi sonda, apellyaciya, kassaciya hám reviziyalıq protestler boyınsha tóleniwi zárúr bolǵan pochta qárejetleri istiń nátiyjesine bola, tiyisli tárepten óndiriliwi lazımlıǵı haqqında túsindiriw protestlerin tiykarsız qaytarıw jaǵdayların úzil-kesil toqtatıwǵa xızmet etedi.
Juwmaqlap aytqanda, Joqarǵı sud Plenumınıń «Hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqında»ǵı qararına kirgizilgen ózgeris hám qosımshalar sudlar ushın oǵada zárúr. Bul jańalanıwlar ádil sudlawdı nátiyjeli ámelge asırıw hám sud qárejetlerin durıs bólistiriwde zárúr huqıqıy tiykar sıpatında xızmet etedi.

A. Nurlipesov
Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı baslıǵı.
Qaraqalpaqstan xabar agentligi