Biz birewden tayar texnologiyanı satıp alıp yamasa onı basqalarǵa jáne satıp júretuǵın bolsaq hesh qashan kútilgenindey rawajlanbaymız. Eger onı ózimiz islep shıǵara baslasaq dáramatımız da joqarı boladı, dúnyada bizdi húrmet etetuǵınlar da kóbeyedi. Házir bul baǵdarda qaysı joldamız?

Kásibimizdiń talabı menen Yashnabad rayonındaǵı elektrotexnika texnoparkinde bir neshe márte bolǵanman. Ol jerde islep shıǵarılıp atırǵan keń túrdegi joqarı texnologiyalıq ónimler, sonıń ishinde, xalıqaralıq dárejedegi brend kompaniyalar texnologiyası tiykarında tayarlanıp atırǵan texnika úlgilerin kórdik.
Sózimizdiń basındaǵı pikirler de usı texnoparkte islep atırǵan jas qánigeler menen sáwbetimiz procesinde tuwılǵan edi.
Bir qaraǵanda bul pikirler ápiwayı turmıslıq baqlaw tiykarında tuwılǵan sıyaqlı kórinedi. Biraq bul kórinis artında pútkil mámleket ekonomikasındaǵı úlken ózgerisler sáwlelenedi. Jańa sanaat basqıshı, júzlegen zavod hám mıńlaǵan jumıs orınları ashılmaqta. Elektrotexnika sanaatınıń rawajlanıwı bul sapalı ónim, joqarı eksport kórsetkishi degeni. Bul jáne jańa qánigeler áwladı, jańa óndiris mádeniyatı, jańa bazarlar hám jańa imkaniyatlar degeni.
Álbette, Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan sanaat siyasatı búgin jańa basqıshqa kirdi. Mámleket óz tariyxında birinshi márte shiyki zatqa emes, joqarı texnologiyalı ónimlerge tayanatuǵın turaqlı ekonomikalıq modelge qádem qoymaqta. Bul processtiń eń áhmiyetli tarmaqlarınan biri elektrotexnika sanaatı esaplanadı. Búgingi kúnde ol tek ǵana óndiris kólemi emes, al eksport, investiciya hám texnologiyalıq rawajlanıw dárejesi boyınsha mámleket ekonomikasınıń lokomotivine aylanıp barmaqta.
Qurılmalar, komplektlewshi bólekler, elektr úskeneleri, elektronika, avtomatika qurallarınıń barlıǵı dúnya bazarında eń joqarı talapqa iye ónimler bolıp esaplanadı. Bul ónimlerdegi qosımsha qun dárejesi 5-10 esege shekem joqarı boladı. Házirgi waqıtta Ózbekstan da mine usı bekkem shınjırǵa qosılıp, óz sanaatında mashqalalardı emes, al imkaniyatlardı kórip atırǵan mámleketke aylanbaqta.
Bunı sanlar da tastıyıqlaydı. Usı jıldıń toǵız ayı dawamında elektrotexnika sanaatında óndiris kólemi 16,3 procentke artıp, 34 trillion sumǵa jetti. Bul tarmaqtaǵı túp burılıs bolıp esaplanadı. Process zavod hám fabrikalardıń iske qosılıwı, jańa ónim túrleriniń ózlestiriliwi, eń áhmiyetlisi, bazarda básekige shıdamlı milliy brendlerdiń payda bolıwınan derek beredi. Eksport ta joqarı pátlerde óspekte. 970 million dollarlıq sırtqı bazar jumısı bul tarawdıń eksport potencialı joqarı ekenin kórsetedi.
– Mámleketimiz basshısı Shavkat Mirziyoev 8-oktyabr kúni elektrotexnika sanaatın bunnan bılay da rawajlandırıw hám eksport potencialın arttırıw boyınsha prezentaciya menen tanısqan edi, – deydi “Wzeltexsanoat” associaciyasınıń baslıǵı Mirziyod Yunusov, – Prezidentimiz barlıq tarawlarda báseki kúsheyip atırǵan bir dáwirde, dúnya ekonomikasında ózgerisler baqlanıp atırǵan sharayatta bul tarawdı rawajlandırıw boyınsha anıq tapsırmalar berdi. Erisilgen jetiskenlikler ele tiykarǵı basqıshtıń baslanıwı ekenin jaqsı ańlap turmız. Tarmaqtaǵı eń úlken imkaniyatlar tereń qayta islew, joqarı qosımsha qunlı ónimler islep shıǵarıw, elektronika hám yarım ótkizgishler tarawına kirip barıw sıyaqlı baǵdarlarda ayqın kórinedi.
Búgin mıstıń eksport kólemi úlken bolsa da, onıń tek ǵana 60 procenti qosımsha qunǵa iye tayar ónimler kórinisinde satılmaqta. Demek, tarmaqta júzlegen million dollarlıq qosımsha potencial ele ashılmaǵan halda turıptı.
Usı maqsette mámlekette bir qatar qollap-quwatlaw mexanizmleri engizilmekte. Jergilikli islep shıǵarıwshılar ushın salıq hám bajıxana jeńillikleri, kredit procentleriniń bir bólegi mámleket tárepinen qaplanıwı, mıstı satıp alıwda shegirmeler beriliwi itibarǵa ılayıq. Bul tarmaqqa jańa quwat, jańa imkaniyat, jańa bazar esiklerin ashpaqta. Endi islep shıǵarıwshı kárxana tek ǵana shiyki zat satıp emes, al joqarı texnologiyalı ónim islep shıǵarıp atırǵan mámleket penen básekige kirispekte.
Elimizdegi sanaat platformaları esaplanǵan texnoparkler bul processte ayrıqsha orın iyeleydi. Aymaqlardaǵı arnawlı elektrotexnika texnoparkleri óndiris, izertlew hám tájiriybe sınaqların bir jerde birlestiredi. Innovaciyalıq ekosistema jaratpaqta. Bul jerde házirshe orta dárejedegi ónimler islep shıǵarılıp atırǵan bolsa da, keyingi basqıshta serverler, sanaat robototexnikası, kondicionerler, quyash panelleri, qadaǵalaw-ólshew úskeneleri, smart-kartalar hám basqa da joqarı texnologiyalı tovarlardı islep shıǵarıw rejelestirilgen. Ulıwma alǵanda, bul baǵdardaǵı 157 iri joybardıń bahası 2,1 milliard dollarǵa teń bolıp, olar arqalı 14,5 mıń jańa jumıs ornı jaratıladı.
Jáhán tájiriybesine názer taslasaq, rawajlanǵan mámleketler elektrotexnika sanaatı arqalı ekonomikalıq ájayıbatqa eriskenin kóremiz. Qubla Koreya óz rawajlanıwın áyne usı tarmaqtan baslaǵan. Malayziyada elektrotexnika hám elektronika sanaatı bir neshe júz mıńlap jumıs ornın jaratqan. Túrkiya elektr turmıslıq texnika boyınsha Evropadaǵı jetekshi támiynatshılardan birine aylanǵan. Olardıń ulıwma ózgesheligi shiyki zat emes, joqarı texnologiyalarǵa tiykarlanǵan sanaatqa súyeniw bolıp tabıladı. Ózbekstan da tap usı joldan barmaqta.
Bul processte eksport infrastrukturası da ayrıqsha áhmiyetke iye. Ózbekstan standartlar institutınıń Xalıqaralıq elektrotexnika komissiyasına tolıq aǵza uyım sıpatında qabıl etiliwi milliy sertifikatlarımız 53 mámlekette tán alınıwın támiyinledi. Bul eksport ushın misli kórilmegen dárwaza ashılǵanı degeni. Sonday-aq, ónimlerimizge Evropa standartlarına sáykes “CE” belgisi beriliwi de shólkemlestirilmekte. Bul bolsa Ózbekstanda islep shıǵarılǵan elektrotexnika tovarlarınıń Evropaǵa eksport kólemin keminde eki esege arttırıw imkaniyatın jaratadı.
Bir qaraǵanda bul ideyalar úlken millionlar, milliardlar haqqındaǵı ápiwayı esaplaw sıyaqlı kóriniwi múmkin. Biraq bul sanlardıń hár biriniń artında mıńlaǵan jumıs orınları, jergilikli qánigelerdiń mamanlıǵı artıwı, jańa kásipler, jańa texnologiyalar, perzentlerimiz ushın jańa imkaniyatlar jatadı. Elektrotexnika sanaatı rawajlansa, oqıwshılar injener bolıwǵa umtıladı, Studentler innovaciya menen shuǵıllanıwdı baslaydı, Isbilermenler startap ashadı, aymaqlardaǵı texnoparkler isleydi, Eksport siyasatı túp-tiykarınan jańalanadı. Yaǵnıy bul tarmaqtıń tásiri tek ǵana ekonomika emes, al pútkil jámiyettiń keleshek potencialın belgileydi.
Sanaattıń bul baǵdarın rawajlandırıw tek ǵana bizge ekonomikalıq ósiw bermesten, al mámlekettiń dúnyaǵa integraciyasın da jedellestiredi. Ózbekstandı Oraylıq Aziyanıń elektrotexnika hám elektronika orayına aylandırıw ushın barlıq tiykarlar bar.

Ikrom AVVALBOEV,
WzA sharhlovchisi