Paytaxtımızdaǵı Milliy baspasóz orayında jaqında ótkerilgen Túrk dúnyası hújjetli filmler festivalında sıylı orınǵa ılayıq kórilgen “Túrkstan qayǵısı” filminiń prezentaciyası ótkerildi.

Film ullı ilimpaz Álixantóre Saǵuniydiń dańqlı ómir jolına baǵıshlanǵanı menen áhmiyetli.
Ózbekstan Jurnalistler awqamı tárepinen shólkemlestirilgen bul prezentaciya ilajına media tarawınıń wákilleri, ilimpazlar, dóretiwshiler mirát etildi.
Ilajda millet táǵdiri, onıń azatlıǵı hám erkinligi ushın ómirin baǵıshlaǵan pidayı babalarımızdıń atı tariyxta máńgi qalıwı, olardıń iygilikli isleri, teberik ideyaları xalqımızdıń qálbinde máńgi jasap qalatuǵını ayrıqsha atap ótildi.
Prezentaciyada sheber dóretiwshi, avtor, belgili telejurnalist Ruziboy Qwldoshev hám film rejissyorı Sharofiddin Tojiboev bul tariyxıy temadaǵı hújjetli kartinanı jaratıwda úlken juwapkershilik penen qatnas jasaǵanı ayrıqsha atap ótildi.
Haqıyqatında da, hár bir xalıqtıń dúnya xalqına maqtanıp kórsetiwge arzıytuǵın perzentleri boladı. Bul baǵdarda túrk dúnyası haqılı túrde ózin baxıtlı sanawǵa arzıydı. Túrkiy dúnyada jetilisip shıqqan hám túrli xalıqlar húrmetine erisken ulamalarımızdıń ibratlı jumısı pikirimizdiń ayqın dálili.
Mine, usınday tulǵalardıń biri XX ásirdiń jetik tulǵaları qatarınan orın alǵan aǵartıwshı babamız, enciklopediyalıq bilim iyesi, mámleketlik hám jámiyetlik ǵayratker, ózbek marshalı Álixantóre Saǵuniy bolıp esaplanadı.
Álixantóre Shokirxontora ulı Saǵuniy 1885-jılı Túrkstannıń áyyemgi mákanlarınan biri Balasaǵunda tuwılǵan edi. (Házir bul aymaq Qırǵızstanda jaylasqan Toqmaq qalası.) Haslı ata-babaları ándijanlı bolǵan bul shańaraqtıń perzentleri ilim-aǵartıwshılıq penen shuǵıllanǵan.
Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, Álixantóre Saǵuniy kolonizator hákimiyattıń jergilikli xalıqtı márdikarlıqqa alıw siyasatına qarsı shıqqanı ushın patshanıń jasırın policiyası tárepinen quwdalanǵan. 1916-jılǵı kóterilis ayawsız bastırılǵannan keyin, siyasiy emigrant sıpatında Qashqar (Qıtay)ǵa ketti, keyin Shıǵıs Túrkstan (Gulja qalası) ǵa bardı.
Kópshilik arasında erkinlik ideyaların úgit-násiyatlaǵanı ushın 1937-jılı Qıtay hákimshiligi tárepinen qamaqqa alınıp, ómirlik qamaq jazasına húkim etildi. 1941-jılı ádillik tekseriwleriniń nátiyjesinde azat etildi. 1944-jıl 12-noyabrde Shıǵıs Túrkstan respublikası járiyalandı hám Álixantóre Waqıtsha revolyuciyalıq húkimettiń baslıǵı etip saylandı. Milliy armiya baslamashısı boldı hám oǵan komandir etip tayınlandı. 1946-jılı iyunde sovet tıńshıları tárepinen jasırın túrde kúsh penen Ǵuljadan alıp shıǵılǵan. Álixantóre ómiriniń aqırına shekem Tashkentte, úy qamaǵında jasadı. Hár qádemi qadaǵalaw astında bolıwına qaramastan, yarım aqshamları, uyqılamay shıǵarmalar jazdı. Nátiyjede búgin de biybaha shıǵarma bolıp qalǵan “Túrkstan qayǵısı”, “Tarixi Muhammadiy” shıǵarmaları dúnyaǵa keldi.
Bunnan tısqarı, ullı alım Ahmad Donishtiń “Navodir-ul vaqoe”, Dorvish Ali CHangiydiń “Muzıka kitabı”, sonday-aq, “Temur tuzuklari” sıyaqlı shıǵarmalardı awdarmaladı. Álixantóreniń “Devoni Soǵuniy” qosıqlar toplamı, “Tarixi Muhammadiy”, “Shifo ul-ilal” (“Keselliklerdiń dawası”) hám basqa da shıǵarmaları kitapqumarlar arasında belgili. Álixantóre tariyxıy arxitekturalıq estelikler hám áyyemgi qoljazbalardı saqlap qalıwda jankúyerlik kórsetken. Ómiriniń úlken bólimin Shıǵıs Túrkstanda milliy azatlıq háreketin basqarıw isine sarpladı, Túrkstan qayǵısı hám millet dárti menen jasadı.
Filmde Álixantóre Saǵuniydiń Túrkstan qayǵısı jolındaǵı xızmetine ayrıqsha itibar qaratılǵan. Sonday-aq, Álixantóre Saǵuniy túrk dúnyasında birden-bir marshal áskeriy ataǵına iye bolǵan shaxs.
Hújjetli film alımnıń usı táreplerin ilimpazlar, onıń perzentleriniń turmıslıq gúrrińleri arqalı ashıp bergeni menen dıqqatqa ılayıq. 148 hújjetli film usınıs etilgen festivalda “Túrkstan qayǵısı” filminiń avtorı Rwziboy Qwldoshev “Túrk dúnyası arnawlı sıylıǵı”na miyasar bolǵan edi.
Bıyıl bolıp ótken “Túrk dúnyası hújjetli filmler” festivalında jeńimpaz bolǵan kinofilmlerdiń prezentaciyası hár bir Túrkiy mámlekette bolıp ótip atırǵanın atap ótiw kerek. Sonıń ishinde, Ázerbayjan, Qırǵızstan, Makedoniya hám Qazaqstan Respublikalarında ótkerildi. Endi bolsa festivaldıń “Túrk dúnyası arnawlı sıylıǵı” menen sıylıqlanǵan “Túrkstan qayǵısı” hújjetli filminiń prezentaciyası Tashkentte de ótkerildi.
Paytaxtımızda bolıp ótken prezentaciya ilajında film dóretiwshilerine Túrk dúnyası Jurnalistler federaciyasınıń baslıǵı Menderes Demir tárepinen “Túrk dúnyası arnawlı sıylıǵı” tapsırıldı.

Nazokat Usmonova, ÓzAnıń xabarshısı