Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoevtiń basshılıǵında 16-noyabr kúni Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń jetinshi Másláhát ushırasıwı bolıp ótti.

Sammitke Ázerbayjan Respublikası Prezidenti Ilham Áliev, Tájikstan Respublikası Prezidenti Emomali Rahmon, Túrkmenstan Prezidenti Serdar Berdimuhamedov, Qırǵız Respublikası Prezidenti Sadir Japarov, Qazaqstan Respublikası Prezidenti Qasım-Jomart Toqaev, sonday-aq, BMShtıń Oraylıq Aziya mámleketleri ushın preventiv diplomatiya boyınsha regionallıq orayınıń basshısı Kaxa Imnadze qatnastı.
Kún tártibine muwapıq, regionallıq birge islesiwdi jáne de bekkemlew hám tiykarǵı tarawlarda birgeliktegi joybarlar menen baslamalardı ámelge asırıw máseleleri kórip shıǵıldı.
Sammit aldında mámleketimiz basshısı Ázerbayjan Másláhát ushırasıwları formatına tolıq huqıqlı aǵza sıpatında qosılǵanın qanaatlanıwshılıq penen járiyaladı. Ózbekstan jetekshisiniń atap ótkenindey, bul qarar uqsas tariyx, tuwısqanlıq baylanısları, ruwxıy hám mádeniy jaqınlıq penen tıǵız baylanısqan xalıqlarımızdıń máplerine tolıq juwap beredi.
Sonday-aq, bul strategiyalıq qádem Másláhát ushırasıwlarına kúshli pát baǵıshlaytuǵınına, sawda-ekonomikalıq, investiciyalıq hám mádeniy-gumanitarlıq birge islesiwdi keńeytiw, turaqlı rawajlanıw máseleleri boyınsha birgelikte qararlar islep shıǵıw ushın jańa gorizontlar ashatuǵınına isenim bildirdi.
– Tiykarınan biz Oraylıq Aziya hám Qubla Kavkaz arasında bekkem kópir qurıp atırmız, birge islesiwdiń birden-bir mákanın qáliplestiriwge jol ashpaqtamız. Bul eki regionnıń strategiyalıq baylanıslılıǵı hám turaqlılıǵın kúsheytiwi sózsiz, – dedi Prezident Shavkat Mirziyoev.
Soń Ózbekstan jetekshisi keyingi jılları regionda ámelge asırılıp atırǵan integraciya processlerin qısqasha talladı. Ashıq sóylesiw hám birgeliktegi jedel háreketler sebepli region ushın áhmiyetli bolǵan bir qatar mashqalalarǵa nátiyjeli sheshimler tabılǵanı atap ótildi.
Aymaqlıq máseleler úzil-kesil sheshildi, shegara punktleri ashıldı, suw-energetika tarawında óz-ara paydalı birge islesiw jolǵa qoyıldı, transport baylanısları qayta tiklendi, jedel sawda-investiciyalıq hám gumanitarlıq baylanıslar ushın qolaylı sharayatlar jaratıldı.
– Búgingi kúnde Oraylıq Aziya – turaqlı ósiw hám abadanlıq ushın aldımızda jańa imkaniyatlar ashıp atırǵan jedel rawajlanıw hám nátiyjeli birge islesiw mákanı bolıp esaplanadı, – dedi mámleketimiz basshısı.
Region jáhán ekonomikasına jedel integraciyalanbaqta: investiciyalıq tartımlılıq artpaqta, úshinshi bazarlarǵa eksport imkaniyatları keńeymekte, tranzit potencialı óspekte. Ótken jılı region mámleketleri arasındaǵı óz-ara sawda kólemi 10,7 milliard dollarǵa jetti, Oraylıq Aziyaǵa kirgizilgen investiciyalardıń ulıwma kólemi 17 procentke kóbeydi.
Qáwipsizlik hám turaqlılıqtı támiyinlew, terrorizm hám ekstremizm, transshegaralıq jınayatshılıq qáwip-qáterlerine qarsı gúresiw máseleleri boyınsha sistemalı ilajlar kórilmekte.
Regionnıń xalıqaralıq qatnasıqlar subekti sıpatındaǵı ornı bekkemlenip, globallıq máselelerdegi roli artıp barmaqta, “Oraylıq Aziya plyus” formatındaǵı qatnasıqlar kúsheymekte, region abıraylı xalıqaralıq maydanlarda birden-bir poziciya menen ortaǵa shıqpaqta.
Formatqa Ázerbayjannıń qosılıwı menen regionnıń dúnya jámiyetshiligindegi hawazı jáne de salmaqlı bolatuǵınına isenim bildirildi.
Ózbekstan basshılıǵı dáwirinde 20 dan aslam iri ilajlar ótkerilgeni atap ótildi. Bas ministrdiń orınbasarları dárejesinde Aymaqlararalıq birge islesiw forumınıń jumısı jolǵa qoyıldı, birinshi márte qorǵanıw uyımları, arnawlı xızmetlerdiń basshıları, sonday-aq, geologiya, sanaat, awıl xojalıǵı, ekologiya hám mádeniyat ministrleriniń májilisleri ótkerildi. Kúni keshe Tashkentte Oraylıq Aziya mámleketleri jetekshi hayal-qızlarınıń sóylesiwi tabıslı ótkerildi.
Bul ilajlardıń barlıǵı regionallıq sherikliktiń institucionallıq tiykarları hám mexanizmleri sistemalı túrde bekkemlenip atırǵanınan ayqın derek ekeni atap ótildi.
Mámleketimiz basshısı qıyın hám aldınnan boljap bolmaytuǵın xalıqaralıq siyasiy processler sharayatında region mámleketleriniń awızbirshiligin hám bir-birin qollap-quwatlawın bekkemlew ayrıqsha áhmiyetke iye ekenin atap ótti.
– Búgin biz regionımızdıń Jańa Oraylıq Aziya sıpatındaǵı tariyxıy oyanıw dáwiri bosaǵasında turǵanımızǵa isenemen. Biz birge islesiwimizdiń institucionallıq tiykarların jáne de bekkemlew, qáwipsizlik hám turaqlı rawajlanıwǵa qáwip-qáterlerge óz-ara muwapıqlastırılǵan juwaptı islep shıǵıwdı óz aldımızǵa wazıypa etip qoyǵanbız. Biz ushın házirdiń ózinde regionımızdı bunnan 10-20 jıldan keyin qanday kórmekshi ekenimiz boyınsha anıq túsinikke iye bolıw áhmiyetli, – dedi Prezident.
Mámleketimiz basshısı regionallıq birge islesiwdi bunnan bılay da bekkemlew boyınsha bir qatar baslamalardı alǵa qoydı.
Bárinen burın, búgingi ushırasıwlardı regionallıq qarım-qatnastıń másláhátlesiw túrinen “Oraylıq Aziya jámiyetshiligi” strategiyalıq formatına aylandırıw usınıs etildi. Másláhát ushırasıwları haqqındaǵı rejeni islep shıǵıw, gezekpe-gezek isleytuǵın Sekretariattı shólkemlestiriw, milliy muwapıqlastırıwshılar statusın Prezidentlerdiń arnawlı wákilleri dárejesine kóteriw bul baǵdardaǵı dáslepki qádemler bolıwı múmkin ekenligi atap ótildi.
Sonday-aq, Prezidentimiz bay turmıslıq tájiriybege iye, abıraylı jámiyetlik ǵayratkerlerden ibarat Aqsaqallar keńesin dúziw baslamasın alǵa qoydı, bul áwladlar arasındaǵı baylanıstı, sonday-aq, ulıwma regionallıq awızbirshilik hám ózine tánlikti bekkemlewge xızmet etedi.
Ózbekstan jetekshisi sawda-ekonomikalıq hám investiciyalıq birge islesiwdi sapa jaǵınan jańa dárejege alıp shıǵıw wazıypası tiykarǵı ekenin, bul orta múddetli keleshekte óz-ara sawda hám ulıwma sırtqı sawda aylanısınıń kólemin 1,5-2 esege arttırıw imkaniyatın beretuǵının kórsetip ótti.
Hákimshilik tosqınlıqlardı saplastırıw, salıq hám bajıxana tártip-qaǵıydaların ápiwayılastırıw, erkin ekonomikalıq hám sanaat zonalarınan birgelikte paydalanıw áhmiyetli ekenligi atap ótildi.
– Biziń kózqarasımız boyınsha, joqarıda kórsetip ótilgen barlıq máselelerdi qamtıp alatuǵın, sawda-ekonomikalıq birge islesiw boyınsha 2035-jılǵa shekemgi dáwirge mólsherlengen keń kólemli regionallıq baǵdarlamanı islep shıǵıw hám qabıl etiw sawda kólemlerin sezilerli dárejede arttırıw ushın qolaylı sharayat jaratıw imkaniyatın beredi, – dedi mámleketimiz basshısı.
Bunnan tısqarı, regionda birden-bir investiciyalıq ortalıqtı qáliplestiriw ushın Ulıwma investiciyalıq mákan haqqındaǵı deklaraciyanı qabıl etiw zárúr ekenligi atap ótildi. Tarawdaǵı kózqaraslardı úylestiriw, virtual sawda maydanları hám isenimli sanlı tólem sistemaların jaratıwǵa qaratılǵan Elektron kommerciyanı rawajlandırıw boyınsha birgeliktegi ilajlar baǵdarlamasın islep shıǵıw zárúr ekenligi atap ótildi.
Regionnıń joqarı texnologiyalıq infrastrukturası hám transport-logistika potencialın birgelikte rawajlandırıw regionnıń keleshegi ushın úlken áhmiyetke iye ekeni ayrıqsha atap ótildi.
– Elektr stanciyaları hám uzatıw tarmaqları, avtomobil hám temir jollar, shegara arqalı ótkeriw punktleri, “jasıl koridorlar”, optikalıq talshıqlı liniyalar hám basqa da obektlerdi qurıw hám modernizaciyalaw boyınsha strategiyalıq áhmiyetke iye bolǵan ulıwma regionallıq joybarlardı ámelge asırıw ushın háreketlerimizdi birlestiriwdi usınıs etemiz, – dedi mámleketimiz jetekshisi.
“Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan” temir jolı hám Transawǵan transport koridorınıń qurılısı regionlararalıq transport baylanıslılıǵınıń tiykarǵı joybarları sıpatında atap ótildi. Aymaqtı Evropa mámleketleri menen baylanıstıratuǵın Transkaspiy jónelisleri úlken imkaniyatlarǵa iye ekenine itibar qaratıldı.
Bul baǵdarlardaǵı jumıslardı muwapıqlastırıw ushın Bas ministrdiń orınbasarları dárejesinde Infrastrukturanı rawajlandırıw keńesin dúziw usınıs etildi.
Regionallıq qáwipsizlik hám turaqlılıqtı támiyinlew kózqarasınan sammitte qabıl etilip atırǵan hújjetler – Regionallıq qáwipsizlik hám turaqlılıq koncepciyası jáne Qáwip-qáterler katalogı joqarı bahalandı.
Awǵanstandaǵı jaǵdaydıń qáwipsizlikke tásirin esapqa alǵan halda hám pútkil regionnıń turaqlı rawajlanıwı ushın bul mámleketti regionallıq infrastruktura, energetika hám transport joybarlarına integraciyalaw áhmiyetli ekenligi atap ótildi.
Mámleketimiz basshısı jaqında ótkerilgen “Ferǵana tınıshlıq forumı”n dástúriy xalıqaralıq forumǵa aylandırıw zárúr ekenligin bildirdi.
Region mámleketleri ushın ekologiya, klimat hám suw resurslarınıń jetispewshiligi máseleleri barǵan sayın áhmiyetli bolıp atırǵan sharayatta Oraylıq Aziyanıń “jasıl” rawajlanıw koncepciyasın tez pursatta qabıl etiw áhmiyetli ekenligi atap ótildi.
Regionda suw jetispewshiligi artıp baratırǵanın esapqa alıp, 2026-2036-jıllardı “Oraylıq Aziyada suwdan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha ámeliy háreketler on jıllıǵı” dep járiyalaw usınıs etildi.
Qońsı Awǵanstandı Ámiwdárya basseyni suw resurslarınan birgelikte paydalanıw boyınsha regionallıq sóylesiwge jedel tartıw maqsetke muwapıq ekeni atap ótildi.
Suw xojalıǵı tarawında kadrlardı professional tayarlawǵa investiciya kirgiziw maqsetinde Ózbekstan Prezidenti Tashkent irrigaciya hám awıl xojalıǵın mexanizaciyalaw injenerleri institutı negizinde Suw xojalıǵı tarawındaǵı regionallıq wákillikler orayın shólkemlestiriw baslamasın alǵa qoydı.
Mámleketimiz basshısı kelesi jılı elimizde ótkeriliwi rejelestirilgen suwdı únemlew boyınsha Pútkil jer júzilik forumǵa belsene qatnasıwǵa shaqırdı.
Mádeniy-gumanitarlıq birge islesiwdi keńeytiw máselelerine ayrıqsha itibar qaratıldı. Usı mánide, Islam civilizaciyası orayı jaslar, olardıń ilimiy hám ruwxıy aǵartıwshılıǵı ushın tartımlı orınǵa aylanatuǵınına úmit bildirildi.
Sonday-aq, sammit aldınan paytaxtımızda birinshi márte ótkerilgen Ruwxıy miyras hám aǵartıwshılıq máseleleri boyınsha xalıqaralıq kongressti turaqlı ótkerip barıw usınıs etildi.
Bul temanı rawajlandırıw maqsetinde Ózbekstan Prezidenti regionımızdıń belgili ilimpaz hám oyshıllarınıń global aǵartıwshılıqtıń rawajlanıwına qosqan úlesine baǵıshlanǵan BMSh Bas Assambleyasınıń arnawlı rezolyuciyasın qabıl etiw baslamasın alǵa qoydı.
Ilimiy-bilimlendiriw kooperaciyası sheńberinde mámleketleraralıq joybarlardı qarjılandırıw, akademiyalıq jámiyetshilikti xoshametlew hám jasalma intellekt texnologiyaların engiziw imkaniyatların keńeytiw ushın Ilimiy izertlewler fondın shólkemlestiriw usınıs etildi.
Ózbekstan jetekshisi sóziniń juwmaǵında qabıl etilip atırǵan hújjetler hám alǵa qoyılıp atırǵan baslamalarda turaqlı, qáwipsiz hám abadan Oraylıq Aziyanı qurıwday ulıwma maqset jámlengenin atap ótti.
– Ayrıqsha atap ótpekshimen: biziń kúshimiz – birlikte, tabısqa qaray jolımız – doslıq hám birge islesiwde. Tek awızbirshilikli bolıp, óz-ara húrmet, tilekleslik hám strategiyalıq kózqaraslarǵa súyenip, iygilikli maqsetlerimizge erise alamız, – dedi Prezident Shavkat Mirziyoev.
Mámleketimiz basshısı, sonday-aq, Túrkmenstan Prezidentin 2026-jılı mámleket basshılarınıń “Oraylıq Aziya hám Ázerbayjan” jańa formatta bolıp ótetuǵın Másláhát ushırasıwına basshılıqtı qabıl etip alǵanı menen qutlıqladı.
Bunnan soń Oraylıq Aziya mámleketleri hám Ázerbayjan jetekshileri shıǵıp sóyledi. BMShtıń Oraylıq Aziya mámleketleri ushın preventiv diplomatiya boyınsha regionallıq orayınıń basshısı Kaxa Imnadze BMSh Bas xatkeri Antoniu Guterrishtiń múrájatın oqıp esittirdi.
Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń jetinshi Másláhát ushırasıwınıń juwmaqları boyınsha Birgeliktegi bildiriw qabıl etildi.
Bunnan tısqarı, Prezidentler tómendegi áhmiyetli hújjetlerdi qabıl etti:
– Qırǵız Respublikasınıń 2027-2028-jıllarda BMSh Qáwipsizlik Keńesiniń waqıtsha aǵzalıǵına talabanlıǵı boyınsha BMShǵa aǵza mámleketlerge múrájatı;
– Ázerbayjan Respublikasınıń Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwında tolıq huqıqlı aǵza sıpatında qatnasıwı haqqındaǵı qarar;
– Oraylıq Aziyada regionallıq qáwipsizlik hám turaqlılıq koncepciyası;
– Oraylıq Aziya qáwipsizligine qáwip-qáterler katalogı hám olardıń aldın alıw boyınsha 2026-2028-jıllarǵa mólsherlengen ilajlar.
Oraylıq Aziya mámleket basshılarınıń Másláhát ushırasıwında búgin sapa jaǵınan jańa dáwir baslandı. Sóylesiwlerdi ashıq hám júzbe-júz alıp barıw dástúri qońsı mámleketler arasında isenimdi kúsheytiwge tiykar jaratpaqta.
Tashkenttegi ushırasıw mine usı unamlı dinamikanıń úzliksiz dawamı sıpatında Oraylıq Aziyanıń jańa burılıs noqatına aylanǵanın jáne bir márte tastıyıqladı.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń tariyxıy sammiti baǵdarlamasındaǵı ilajlar juwmaqlanǵannan soń, “Tashkent-Xumo” xalıqaralıq aeroportında mámleketimiz basshısı Qazaqstan, Tájikstan, Qırǵızstan hám Ázerbayjan Prezidentlerin shın júrekten shıǵarıp saldı.
17-noyabr kúni Túrkmenstan Prezidenti Serdar Berdimuhamedovtıń mámleketimizge mámleketlik saparınıń tiykarǵı ilajları bolıp ótedi.

ÓzA