10-noyabr – Kóship júriwshi haywanlar kúni

Jer planetasındaǵı hár bir janzat, ósimlik hám haywanat dúnyası ana tábiyattıń, ekosistema pútinligin quraydı. Sonıń ishinde, haywanlardıń kóship júriwshi túrleri planetamız ekosistemalarınıń ajıralmas bólegi bolıp esaplanadı. Biraq sońǵı waqıtları Jer sharında júz berip atırǵan ekologiyalıq mashqalalar – klimattıń ózgeriwi, toǵaylardıń, jaylawlardıń qısqarıwı, suw tamtarıslıǵı, shólleniw sıyaqlı mashqalalar bul túrdegi haywanlarǵa qáwip tuwdırmaqta.
Kóship júriwshi haywanlar kúni bolsa insaniyattı Jer júzinde erkin sayaxat etip atırǵan, biraq insan iskerligi sebepli barǵan sayın qáwip astında qalıp atırǵan haywanlar haqqında oylawǵa shaqıradı.
1979-jılı Germaniyanıń Bonn qalasında Birlesken Milletler Shólkeminiń Jabayı haywanlardıń kóship júriwshi túrlerin saqlaw boyınsha Konvenciyasına qol qoyılǵan hám 1983-jılı kúshke kirgen. Bul Konvenciyaǵa 133 mámleket aǵza. Sonıń ishinde, Ózbekstan da 1998-jılı usı Konvenciyaǵa qosılǵan.
BMShtıń bul hújjeti kóship júriwshi haywanlar ótetuǵın mámleketlerdi, poligon shtatların birlestiredi, xalıqaralıq kólemde kelisilgen tábiyattı qorǵaw ilajları ushın huqıqıy tiykar jaratadı.
Kóship júriwshi haywanlar máwsimlerge, azıqlıq yamasa kóbeyiw orınlarına qarap mıńlap kilometr jol basıp ótetuǵın jánlikler bolıp tabıladı. Olar arasında quslar, kitler, delfinler, kiyikler, antilopalar hám hátte, gúbelekler de bar. Hár bir sayaxat ómir ushın gúres.
Tilekke qarsı, maǵlıwmatlarǵa bola, búgin mıńnan aslam kóship júriwshi túr joǵalıp ketiw qáwpi astında. Oǵan tábiyǵıy jasaw orınlarınıń qısqarıwı, klimat ózgeriwi, jollar, elektr tarmaqları hám urbanizaciya, plastikalıq shıǵındılar hám suwdıń pataslanıwı sıyaqlı faktorlar sebep bolmaqta.
Ózbekstanda da hár jılı tırnalar, flamingolar, láylekler uzaq aralıqlardı basıp ótedi. Biraq olardıń sanı kem-kemnen azaymaqta. Bul bolsa eskertiw bolıwı múmkin.
Kóship júriwshi haywanlar tuqımlardı tarqatadı, jánlikler sanın normada uslap turadı, suw hám jer ekosistemaların baylanıstıradı, bir sóz benen aytqanda, biologiyalıq hár túrlilikti saqlawda áhmiyetli orın iyeleydi. Olardıń azayıwı yamasa joq bolıp ketiwi tábiyattaǵı teń salmaqlılıqtıń buzılıwına, biokóptúrliliktiń joǵalıwına alıp keledi. Solay eken, tábiyattıń áhmiyetli bólegi bolǵan haywanlardı saqlaw, olarǵa zıyan jetkermew insaniyattıń tábiyat hám haywanat dúnyası aldındaǵı áhmiyetli wazıypası bolıwı lazım.

Muhtarama Komilova, ÓzA