Húrmetli delegaciyalar basshıları!

Áyyemnen Ullı jipek jolınıń áhmiyetli sawda hám mádeniyat oraylarınan biri bolǵan biytákirar Gabala qalasında siz, áziz tuwısqanlarım menen diydar kórisip turǵanımnan oǵada quwanıshlıman.
Bárinen burın, sammitti joqarı dárejede shólkemlestirgeni, dástúriy hám shın kewilden miymandoslıǵı ushın Ázerbayjan Respublikası Prezidenti, húrmetli Ullı Mártebeli Ilham Geydarovich Alievqa minnetdarshılıq bildiremen.
Siziń tikkeley baslamańız benen biz keyingi jılları zamanagóy Ázerbayjannıń kóplegen aymaqlarına bardıq. Gózzal Qarabaǵ kún sayın abat bolıp atırǵanına, Shusha, Xankendi, Aǵdam qalalarındaǵı úlken dóretiwshilik jumıslarına gúwa boldıq. Álbette, jaqın doslarıńız sıpatında bul unamlı processler bizlerdi oǵada quwandıradı.
Siziń isenimli siyasiy erk-ıqrarıńız sebepli Armeniya menen qol qoyılǵan Tınıshlıq deklaraciyası bolsa Túrkiy mámleketlerdiń de ulıwma jeńisi, desek, qáte bolmaydı. Bul tariyxıy kelisim ellerimiz ushın sawda, ekonomika, transport hám gumanitarlıq tarawlarda tıǵız birge islesiw baǵdarında keń imkaniyatlar esigin ashpaqta.
Húrmetli kásiplesler!
Jıl dawamında Shólkemimiz jumısında nátiyjeli basshılıq etkeni, birge islesiwimizdi jańa basqıshqa kóteriwge múnásip úles qosqanı ushın Qırǵız Respublikası Prezidenti húrmetli Mırza Sadir Nurǵojoevich Japarovqa minnetdarshılıq bildiremen.
“Regionallıq tınıshlıq hám qáwipsizlik” temasındaǵı búgingi ushırasıwımız dúnyada qıyın geosiyasiy ózgerisler júz berip atırǵan hám qáwipsizlikke qáwip-qáterler barǵan sayın artıp atırǵan bir sharayatta ótpekte. Házir shıǵıp sóylegen kásipleslerim bul mashqalalar boyınsha óz pikir hám usınısların bildirip ótti.
Jaqında Nyu-York qalasında bolıp ótken Birlesken Milletler Shólkemi Bas Assambleyasınıń yubiley sessiyasındaǵı dúnya jetekshileriniń shıǵıp sóylewleri hám kózqarasları da zamanagóy dúnyanıń siyasiy hám qáwipsizlik arxitekturası boyınsha birdey poziciya joq ekenligin jáne bir márte kórsetti.
Dáwirdiń ózi bizden global basqarıw sistemasın tereń reformalaw hám jetilistiriw, BMSh hám onıń Qáwipsizlik Keńesiniń rolin arttırıwdı talap etpekte. Sonıń ishinde, rawajlanıp atırǵan mámleketlerdiń ornın hám hawazın bekkemlewde tıǵız birge islesiwdi kúsheytiw áhmiyetli wazıypa bolıp esaplanadı.
Dúnyadaǵı eń awır mashqalalar, Evroaziya regionında háwij alıp atırǵan hám sońı kórinbey atırǵan kelispewshilikler menen urıslar, álbette, biziń mámleketlerimizge de óziniń unamsız tásirin kórsetpekte.
Gaza sektorındaǵı apatshılıq, Ukraina átirapındaǵı jaǵday, Irannıń yadro baǵdarlaması mashqalası, Awǵanstannıń turaqlılıǵı máseleleri bárshemizdi ayrıqsha táshwishke saladı.
Dúnyanıń qúdiretli mámleketleri tárepinen ádil dúnya tártibin qáliplestiriw, óz-ara isenim hám qáwipsizlikti támiyinlewge xızmet etetuǵın umtılıs hám jańa rejelerdi qollap-quwatlaymız.
Globallıq jaǵdaydı tereń tallaw hám zárúr qararlar qabıl etiw maqsetinde Túrkiy mámleketler shólkemi sırtqı isler ministrleri hám arnawlı xızmetler basshılarınıń birgeliktegi ushırasıwların turaqlı ótkerip barıwdı da zamannıń ózi talap etpekte, dep oylayman. Biz birinshi qospa ushırasıwdı kelesi jılı Samarqand qalasında ótkeriw baslaması menen shıǵamız.
Húrmetli delegaciyalar basshıları!
Tallawlar sonı kórsetpekte, Túrkiy mámleketler shólkemi qısqa waqıt ishinde jedel rawajlanıp atırǵan abıraylı xalıqaralıq strukturalar qatarına kirdi. Bárinen burın, mámleketlerimiz arasında joqarı dárejedegi siyasiy sóylesiwler jedelleskeni, óz-ara isenim bekkemlenip atırǵanı, ámeliy sheriklik joybarları hám gumanitarlıq baǵdarlamalar turmısqa jedel engizilip atırǵanı bunı ayqın tastıyıqlaydı.
Bir ǵana mısal keltirmekshimen. Búgingi kúnde Shólkemimiz sheńberinde otız besten aslam baǵdarlarda ámeliy birge islesiw alıp barılmaqta. Mámleketlerimiz arasında óz-ara sawda kólemi turaqlı ósip barmaqta hám bul kórsetkish 2030-jılǵa shekem eki esege artıwı kútilmekte.
Kún tártibinen kelip shıǵıp, bir qatar máselelerge ayrıqsha toqtap ótpekshimen.
Strukturamızdıń abırayı hám potencialın jáne de arttırıw, jaqın keleshekte onıń nátiyjeli birge islesiw maydanı sıpatındaǵı ornın bekkemlew aldımızda turǵan tiykarǵı wazıypa bolıp esaplanadı.
Bul baǵdarda Túrkiy mámleketler arasında strategiyalıq sheriklik, máńgi doslıq hám tuwısqanlıq haqqındaǵı shártnamanı tezirek kelisip, qabıl etiw tárepdarımız. Álbette, bul áhmiyetli kelisim birge islesiwimizdi rawajlandırıw jolında tiykarǵı siyasiy hújjet sıpatında tuwısqan xalıqlarımızdı jáne de jaqınlastırıw, ámeliy baylanıslardı jańa basqıshqa alıp shıǵıwda bekkem tiykar bolıp xızmet etedi.
Kóp tárepleme sherikligimizdi jáne de keńeytiw hám jedellestiriw maqsetinde Shólkemniń 2030-jılǵa shekemgi rawajlanıw strategiyası hám óz aldına “jol kartası”n islep shıǵıwdı usınıs etemiz. Onda tómendegi anıq baǵdarlar hám ilajlardı názerde tutıwdı maqsetke muwapıq, dep esaplaymız.
Birinshiden, mámleketlerimiz arasında sawda-ekonomikalıq baylanıslardı rawajlandırıw hám sanaat kooperaciyasın tereńlestiriwdi tiykarǵı baǵdar sıpatında kóremiz.
Jaqın keleshekte Shólkemimiz sheńberinde Jańa ekonomikalıq imkaniyatlar mákanın qáliplestiriw tárepdarımız. Sóz, birinshi gezekte, sawda, biznes hám óz-ara investiciyalar ushın eń qolaylı sharayatlardı, huqıqıy baza hám infrastrukturanı jaratıw haqqında barmaqta.
Ámeliy birge islesiwdi izbe-iz rawajlandırıw hám anıq joybarlardı islep shıǵıw, sonıń ishinde, Túrkiy investiciya qorı sheńberindegi rejelerdi kelisiw maqsetinde Túrkiy mámleketlerdiń ekonomikalıq sheriklik boyınsha turaqlı keńesin shólkemlestiriw waqtı keldi. Bul struktura mámleketlerimiz Bas ministrleriniń orınbasarları tárepinen basqarılıp, turaqlı jumıs alıp barıwı áhmiyetli. Keńestiń Joybarlaw ofisin bolsa Tashkentte jaylastırıwǵa tayarmız.
Keńes sheńberinde bir qatar jańa baslamalardı ámelge asırıwımız múmkin. Sonıń ishinde, Túrkiy mámleketlerdiń Sanaat alyansın dúziw hám bul arqalı mashina qurılısı, taw-kán sanaatı, elektrotexnika, neft-ximiya, farmacevtika, jeńil sanaat, azıq-awqat, qurılıs materialların islep shıǵarıw tarawlarında jetekshi kompaniyalarımızdıń kooperaciya joybarların alǵa qoyıw; óz-ara sawda kólemlerin keskin arttırıw hám texnikalıq reglamentlerdi jaqınlastırıw maqsetinde “Túrkiy jasıl koridorlar” elektron sistemasın engiziw zárúr; “jasıl energetika”, “jasıl vodorod hám ammiak” joybarların birgelikte ámelge asırıw, aldınǵı texnologiyalar, standartlar hám kompetenciyalardı tartıw, mámleketlik hám jeke menshik sheriklik mexanizmlerin keńnen engiziw ushın “Jasıl transformaciya” konsorciumın shólkemlestiriw; strategiyalıq minerallar bazasın ózlestiriw hám qosımsha qunlı ónimlerdi islep shıǵarıw sıyaqlı máseleler Keńestiń turaqlı itibarında bolıwı kerek.
Onda “shiyki zat – qayta islew – ilim hám texnologiyalar – tayar ónim” principi tiykarında ámeliy Birge islesiw baǵdarlamasın qabıl etiw úlken áhmiyetke iye.
Ekinshiden, azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlewde organikalıq awıl xojalıǵı ónimlerin islep shıǵarıw hám jetkerip beriwde mámleketlerimiz dúnya jetekshilerinen bolıwı múmkin.
FAOnıń tallawlarına bola, búgingi kúnde organikalıq ónimlerdiń dúnya bazarındaǵı kólemi 225 milliard dollardan aslamdı quraydı hám bul sanlar keleshekte hár jılı 10 procentke ósiwi kútilmekte.
Mámleketlerimizdiń bul baǵdardaǵı potencialınan kelip shıǵıp, sapalı hám talap joqarı bolǵan organikalıq ónimlerdi islep shıǵarıwda ilimiy izleniwler hám selekciya, sanaat kooperaciyası hám logistika baylanısların kúsheytiwimiz zárúr.
Keleshekte organikalıq ónimlerimiz dúnya bazarına birden-bir brend penen shıǵıwı múmkin. Bul baǵdarda awıl xojalıǵı ministrlerimiz qadaǵalawında Ekspertlik jumısshı topardı shólkemlestirip, dáslepki “pilot” joybarlardı tańlap alıw hám mámleketlerimizde ámelge asırıwdı usınıs etemiz.
Úshinshiden, túrkiy mámleketlerdiń transport tarawındaǵı óz-ara baylanıslılıǵın kúsheytiw hám xalıqaralıq tranzit koridorların rawajlandırıwda muwapıqlastırılǵan siyasat alıp barıw zárúr ekenligin hámmemiz tereń ańlap turmız.
Orta koridordı izbe-iz rawajlandırıw baǵdarındaǵı aytıp ótilgen barlıq rejelerdi tolıq qollap-quwatlaymız. Eń tiykarǵısı, bul koridor básekige shıdamlılıǵı menen ajıralıp turıwı kerek. Ol biznes jámiyetshiligi ushın eń qolaylı sharayatlardı támiyinlep beriwi kerek.
Bul baǵdarda qolaylı tranzit tariflerin qollanıw, zamanagóy transport infrastrukturasın rawajlandırıw hám sanlastırılǵan bajıxana tártibin engiziw boyınsha joybarlarǵa úlken áhmiyet beremiz.
Sonı ayrıqsha atap ótiw kerek, Orta koridor házirgi waqıtta qurılıp atırǵan Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan temir jolı hám perspektivalı Transawǵan koridorı menen baylanıssa, keń regionımızda kóp tarmaqlı, strategiyalıq magistrallar sistemasın jaratıwǵa erisemiz.
Transport tarawına baylanıslı barlıq baslamalarımız 12-noyabr kúni Tashkent qalasında bolıp ótetuǵın Multimodal tasıwlar boyınsha xalıqaralıq forum sheńberinde tolıq dodalanatuǵınına isenemen. Bul ilajda transport ministrleri, iri logistika kompaniyaları hám associaciyalarınıń basshıları, ilimpaz hám ekspertlerden ibarat milliy delegaciyalardıń belsene qatnasatuǵınına isenemiz.
Tórtinshiden, iri sanaat hám infrastruktura joybarları haqqında aytqanda, nátiyjeli finanslıq instrumentlerdi engiziw ayrıqsha áhmietke iye.
Bul baǵdarda biz álbette Túrkiy investiciya qorınıń jumısın keńeytiw tárepdarımız. Sonıń menen birge, tiykarǵı joybarlarǵa qosımsha qarjılardı tartıw maqsetinde Islam rawajlanıw banki, Evropa tikleniw hám rawajlanıw banki, basqa da xalıqaralıq finans hám milliy rawajlanıw institutları menen Strategiyalıq birge islesiw baǵdarlamasın qabıl etiwdi usınıs etemiz.
Besinshiden, jasalma intellekt, sanlastırıw hám kreativ ekonomika tarawları mámleketlerimizdiń turaqlı rawajlanıwında áhmiyetli drayverlerge aylanbaqta. Bul tarawlardaǵı háreketlerimizdi birlestiriw ushın “Jasalma intellekt hám kreativ ekonomika joybarların ámelge asırıw boyınsha “jol kartası”n qabıl etiwdi usınıs etemiz.
Sonıń menen birge, Túrkiy dúnya xalıqaralıq kórgizbesin mámleketimizde ótkeriw baslamasın bildiremiz.
Altınshıdan, “Jawızlıqqa qarsı – aǵartıwshılıq” principi tiykarında ilim hám bilimlendiriw tarawlarında birge islesiwimizdi jańa basqıshqa kóteriw áhmiyetli.
Ózbekstan 2025-2026-jıllarda 100den aslam universitetlerdi óz ishine alǵan Túrkiy universitetler awqamına basshılıq etedi. Kelesi háptede Awqam Bas Assambleyası Tashkent qalasında bolıp ótedi.
Basshılıǵımız dáwirinde “Túrkiy ilim hám innovaciyalar kúnleri”n ótkeriw baslaması menen shıǵamız.
Tarawdaǵı birge islesiwdi bekkemlew, qábiletli ilimpazlardıń izlenislerin xoshametlew maqsetinde Ózbekstanda Túrkiy mámleketler xalıqaralıq universiteti óz jumısın baslamaqta. Usı joqarı oqıw ornı negizinde Birgeliktegi izertlewlerdi qollap-quwatlaw baǵdarlamasın islep shıqsaq, áyne maqsetke muwapıq bolar edi.
Jetinshiden, jaslarımız arasında jat hám buzǵınshı ideyalardıń tarqalıwınıń aldın alıw maqsetinde túrkiy mámleketler mákanında ekstremistlik hám radikal ideologiyaǵa qarsı gúresiwge qaratılǵan Háreketler rejesin qabıl etiwdi usınıs etemen.
Házirgi waqıtta biz islomofobiyanıń hár qanday kórinislerine qarsı gúresiw baǵdarında da tıǵız sóylesiwlerdi dawam ettiremiz.
Bunnan tısqarı, Shólkemimiz sheńberinde Jaslar arasında ekologiyalıq bilimler boyınsha qospa ilajlardı islep shıǵıw bul jolda áhmiyetli qádem bolatuǵını sózsiz.
Jáne bir máselege ayrıqsha toqtap ótpekshimen. Biz kelesi jılı ullı shayır hám oyshıl Áliysher Nawayınıń 585 jıllıǵı jáne ullı ázerbayjan shayırı Nizamiy Gánjawiy tuwılǵan kúniniń 885 jıllıǵın keńnen belgileymiz.
Mine, usı klassikalıq tulǵalardıń adamgershilik, óz-ara doslıq hám awızbirshilik haqqındaǵı ideyaları, biybaha ádebiy miyrasın keńnen úgit-násiyatlaw maqsetinde “Nizamiy Gánjawiy hám Áliysher Nawayı dóretiwshiligi – Túrkiy dúnyanıń ruwxıy turmısında” atamasında xalıqaralıq ilimiy konferenciya ótkeriwdi usınıs etemiz.
Húrmetli delegaciyalar basshıları!
Sózimniń juwmaǵında Shólkemimizde basshılıqtı qabıl etip alıp atırǵan Ázerbayjan Respublikası Prezidenti, húrmetli Ilham Geydarovich Alievke úlken áwmetler tileymen.
Búgin qabıl etiletuǵın Gabala deklaraciyası birgelikte alǵa qoyıp atırǵan iygilikli baslama hám rejelerimizdi jáne de bekkemlep, mámleketlerimizdiń ulıwma rawajlanıwına, tuwısqan xalıqlarımızdıń abadanlıǵına múnásip úles qosadı, dep isenemen.
Itibarıńız ushın raxmet.