Insan qalay pikirleydi, qalay háreket etedi hám basqalar menen qanday múnásibette boladı? Usı sorawlar áyyemnen psixologiya pániniń orayında bolıp kelgen. Shaxs tiplerin anıqlaw arqalı insannıń ózin-ózi ańlaw dárejesi artadı, jámiyettegi ornın anıqlaw ańsatlasadı. Ásirler dawamında insan shaxsı eki tiykarǵı túrge bólip úyrenilip kelindi – ekstrovert hám introvert. Biraq sońǵı on jıllıqlar dawamında bul ekilik klassifikaciyaǵa juwap bermeytuǵın, ózine tán úshinshi tip – ambivert shaxsı da ilimiy sheńberlerde ayrıqsha orınǵa iye bola basladı.

Kópshilikke belgili, ekstrovertler tábiyatınan ashıq hám tez qarım-qatnasqa kirisetuǵın adamlar bolıp esaplanadı. Olar ushın energiya deregi tiykarınan sırtqı ortalıq, yaǵnıy adamlar, waqıyalar, belsendilik bolıp tabıladı. Ekstrovertler tez pikirlew hám qarar qabıl etiw, sezimlerin ashıq bildiriw qásiyetine iye. Olar háreketsheń, baslamashı hám kópshilik arasında ózin erkin sezedi. Bunday shaxs iyeleri liderlik, sawda, bilimlendiriw, xızmet kórsetiw sıyaqlı tarawlarda tabısqa erisedi.
Introvertler bolsa óziniń ishki dúnyasına tereń súńgiwshi shaxslar bolıp tabıladı. Olar kóbirek jalǵızlıqtı hám tınısh turmıstı abzal kóredi. Sóylesiwde abaylı, tańlap alınǵan sáwbetlesler menen tereń baylanıstı jaqlaydı. Introvertler sezimlerin jasırıwǵa beyim. Bunday insanlar kóbirek jazıwshılıq, ilimiy izleniw, dizayn, analitikalıq kásiplerde tabısqa erisedi.
Ambivert tiptegi insanlar bolsa joqarıdaǵı eki dúnya ortasında jaylasqan. Zamanagóy psixologiyada úyrenilip atırǵan eń áhmiyetli túsiniklerden biri ambivertlik. Ambivert – bul ekstrovert hám introvert belgilerin ózinde úylesimli saqlaytuǵin, jaǵdaylarǵa qarap ózin beyimlestire alatuǵın shaxs túri. Olar sırtqı hám ishki ortalıqtan birdey energiya aladı. Sóylesiwden zawıq aladı. Biraq hádden tıs shawqımnan sharshaydı. Jalǵızlıqtı qádirleydi hám sonıń menen birge, jámiyet penen baylanıslardı da umıtıp qoymaydı. Sóylesiwshige qarap ashıladı yamasa tartınadı. Qarar qabıl etiwde sezim de, pikir de teń salmaqlıqta boladı. Sonday-aq, ambivertler stressti basqarıw, jámáátte islew hám jetekshilikte nátiyjelirek bolıwı anıqlanǵan. Bul sonı kórsetedi, zamanagóy jámiyette absolyut ekstrovertlik yamasa introvertlik jeterli emes, beyimlesiwsheńlik – tabıs girewi.
Házirgi sociallıq-ekonomikalıq ortalıq – jedel, shawqımlı hám ózgermeli. Hár kúni adamlar onlaǵan shaxslar menen baylanısta boladı. Lekin, sonıń menen birge ishki teń salmaqlıqqa da mútáj. Mine usınday jaǵdayda ambivertler tómendegi sebeplerge bola ústinlik etedi: hár qanday jámáátke sińip kete aladı hám sırtqı basımǵa berilmesten, ishki sezim menen durıs jol tańlaydı. Ambivert tiptegi insanlar hár bir insan menen ózine tán tárizde baylanıs ornata aladı.
Ulıwma alǵanda, jeke tiplerdi bir-birine tolıq qarama-qarsı emes, al tolıqtırıwshı dep túsiniwimiz múmkin. Kóbinese adamlar ózin tek bir tipke tiyisli dep esaplaydı. Biraq zamanagóy psixologiyalıq jaqınlasıwlar sonı kórsetedi, shaxslar turaqlı hám qatań qáliplerde emes. Insan ózin-ózi tárbiyalaw, tájiriybe arttırıw hám turmıslıq ortalıq tásirinde óziniń shaxslıq qásiyetlerin ózgertiwi múmkin. Usı kózqarastan qaraǵanda ambivertlik – bul tek ǵana úshinshi tip emes, psixologiyalıq rawajlanıw basqıshı, yaǵnıy teń salmaqlı, sanalı hám beyimlese alatuǵın shaxs dárejesi bolıp tabıladı.
Ekstrovert, introvert hám ambivert – bul insan shaxsınıń tábiyǵıy kórinisleri. Hár biriniń ózine tán ústin hám ázzi tárepleri bar. Biraq búgingi ózgeriwsheń dáwirde, hár qıylı ortalıq hám jaǵdaylarǵa beyimlesiw – tiykarǵı psixologiyalıq kónlikpe bolıp barmaqta. Sonıń ushın ambivertlik tek ǵana jeke ústinlik emes, al sociallıq tabıs girewi bolıp xızmet etedi.

Dildora DWSMATOVA.
ÓzA