Sońǵı jılları elimiz diyqanların suwdıń tam-tarıslıǵı menen baylanıslı jaǵday qáweterge salmaqta. Solardı esapqa alıp, sońǵı jılları mámleketimizde suw resurslarınan paydalanıw túp-tiykarınan reformalanbaqta. Tiykarǵı másele – suwdan aqılǵa uǵras hám nátiyjeli paydalanıw, suwǵarılatuǵın jerlerdiń meliorativlik jaǵdayın jaqsılawǵa qaratılǵan.

Suwǵarılıp diyqanshılıq etiletuǵın barlıq egislik maydanların tolıq suwdı únemleytuǵın texnologiyalarǵa ótkeriw, tarawǵa bazar mexanizmlerin keńnen engiziw, suwdı únemleytuǵın texnologiyalardı engizgen fermer hám diyqanlar ushın xoshametlew mexanizmlerin jáne de kóbeytiw ilajlarınıń kóriliwi reformalardıń tiykarǵı baǵdarı bolıp esaplanadı.
Bıyılǵı máwsimde respublikamızda 397 mıń gektar egislik jerde suwǵarıw jumısların alıp barıw rejelestirilgen bolıp, bul ushın derekten jámi 4 mlrd. 230 mln. m3 suw alıw limiti ajıratılǵan.
Biz Qaraqalpaqstan Respublikası Suw xojalıǵı ministri B.Yusupov penen sáwbetlesip, ministrlik tárepinen awıl xojalıǵında suw resurslarınan maqsetli paydalanıw, onıń ısırapgershiligin azaytıw hám suwdı únemlewge qaratılǵan ilajlar haqqında qızıqtırǵan sorawlarımızǵa juwap aldıq.
– Baxtiyar Abdullaevich, sońǵı jıllarda Prezidentimiz hám Ministrler Kabineti tárepinen qabıl etilgen qarar hám pármanlarǵa tiykarlanıp suwdı maqsetli jumsaw, únemli paydalanıw, ısırapkershiligine jol qoymaw baǵdarında bir qatar reformalar ámelge asırıldı. «Suw jetkerip beriw xızmeti» de shólkemlestirildi. Sáwbetlesiwimizde dáslep usı ilajlarǵa keńnen toqtap ótseńiz.
– Shınında da, sońǵı waqıtlarda dúnya júzi boyınsha klimattıń ózgerip atırǵanı, muzlıqlardıń azayıp, dáryalardaǵı suwlardıń kemeyip atırǵanı sebepli suw jetispewshiligi kóplegen ellerde baqlanbaqta. Klimatı qurǵaq regionda jaylasqan Oraylıq Aziyada, ásirese, Ózbekstanda bul nárse anıq sezilmekte. Suwdan maqsetli paydalanıw region ushın eń áhmiyetli máselelerden sanaladı.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2024-jıl 5-yanvardaǵı PQ-5-sanlı qararına tiykarlanıp Qaraqalpaqstan Respublikası suw xojalıǵı tarawında, atap aytqanda, tómengi sistemasında suwdı basqarıw hám esabın júrgiziw baǵdarında bir qatar reformalar ámelge asırıldı.
Prezidentimizdiń bul qararında suw resurslarınan paydalanıwdıń nátiyjeliligin arttırıw, suwdan paydalanıw mádeniyatın joqarılatıw arqalı xalıqtıń sanasında qáliplesken “suw – tegin” túsiniginen waz keshiw máselesi ayrıqsha keltirip ótilgen.
Usı qarar tiykarında barlıq rayonlarda “Suw jetkerip beriw xızmeti” mámleketlik mákemeleriniń jumısı shólkemlestirildi.
Qarardıń 14-bántine tiykarlanıp barlıq rayonlarda rayon hákimleriniń basshılıǵında xatlaw komissiyaları shólkemlestirilip, xatlaw nátiyjelerine bola rayonlarda 3771 kilometrlik xojalıqlararalıq hám 14 mıń 240 kilometrlik ishki suwǵarıw tarmaqları anıqlandı. Búgingi kúnde olardaǵı qurılmalardı iyeleri kesiminde klassifikaciyalaw hám identifikaciyalaw jumısları ámelge asırılmaqta.
– Suwdan paydalanıwshılarǵa suwdı jetkerip beriw jumısları qalay ámelge asırılmaqta?
– Ótken 2024-jıl dawamında suwdan paydalanıwshılarǵa, jámi 3 mlrd. 104 mln. 901 mıń m3 suw jetkerip berilgen bolsa, sonnan 583 mln. 969 mıń m3 suw shor juwıw, 1 mlrd. 414 mln. 751 mıń m3 suw xalıqqa qıytaq jerlerin suwǵarıw ushın berilgen. Rayonlıq “Suw jetkerip beriw xızmeti” mámleketlik mákemeleri tárepinen 1 mlrd. 106 mln. 180 mıń m3 suw muǵdarları salıq uyımlarına usınılǵan.
Sonday-aq, 2024-2025-jıllarda suwǵarılmaytuǵın máwsimde 6238 tutınıwshı menen shártnamalar rásmiylestirilgen.
2025-jıl yanvar-may aylarında jámi 1 mlrd. 351 mln. m3 suw jumsalıp, sonnan 466 mln m3 suw shor juwıw, 653 mln. m3 suw xalıqtıń qıytaq jerlerine hám 230 mln m3 suw suwǵarıw jumıslarına jumsalǵan hám bul boyınsha salıq uyımlarına maǵlıwmatlar usınılǵan.
2025-jılǵı vegetaciya dáwiri ushın aqırǵı tutınıwshılar kesiminde eginlerdi suwǵarıw ushın suw alıw limitleri islep shıǵıldı hám xalıq deputatları rayonlıq Keńesleriniń qararları qabıl etildi.
Usı jılı respublikada 49 suw támiynatı awır aymaqlar anıqlanıp, jámi 37 mıń 178 gektar maydan, sonnan 5 mıń 393 gektarın xalıq qıytaq jer maydanları quraydı. Búgingi kúnde 49 aymaqtaǵı 118 awılǵa jámi 37 mıń 191 gektar jer maydanlarına suw jetkerip berilip, sonnan 31 mıń 798 gektar fermer xojalıǵı jerlerine hám 5 mıń 393 gektar xalıqtıń qıytaq jerlerine suw jetkerip berildi.
– Suw xojalıǵı tarawına sanlı texnologiyalardı engiziw, energiya únemlew boyınsha ámelge asırılıp atırǵan jumıslarǵa toqtap ótseńiz.
– Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2020-jıl 10-iyuldegi PF-6024-sanlı pármanına tiykarlanıp, respublikamızda 2024-jılı irrigaciya tarmaqlarında 28 “Aqıllı suw,” 2 iri suw xojalıǵı obektin basqarıwdı avtomatlastırıw, 150 dana meliorativlik baqlaw qudıqları, “Dayver” qurılmaları ornatılıp, ministrliktiń serverine integraciyalandı.
Sonday-aq, tarawdı sanlastırıw sheńberinde 2025-jılı “Xalimbek” nasos stanciyasında 3 nasos agregatına 3 “GIDROMER” AKN-X markalı “onlayn” esaplaw qurılmaları ornatılıp, juwmaqlawshı sınaq nátiyjeleri boyınsha ministrliktiń serverine integraciyalanadı.
Prezidentimizdiń basshılıǵında 2024-jıl 7-noyabr kúni ótkerilgen videoselektor májilisinde 2025-jıldan jańa sistema – suwdı hám elektr energiyasın únemlew boyınsha ayrıqsha jumıs tártibin engiziw boyınsha áhmiyetli wazıypalar belgilenip, 2025-jıl suw xojalıǵında – “Nasoslar nátiyjeliligin arttırıw jılı” dep belgilep berilgen edi.
Usı wazıypalardan kelip shıqqan halda Suw xojalıǵı ministrligi quramındaǵı mámleketlik nasoslar hám klaster, fermer xojalıqları esabındaǵı nasos agregatların energiya únemleytuǵınlarına almastırıw hám nasos agregatlarına quyash panellerin ornatıw boyınsha da bir qatar jumıslar ámelge asırılmaqta.
«Qaraqalpaqstan» hám «Beruniy» nasos stanciyaları hám energetika basqarmalarınıń 28 SNPE-500/10 nasos agregatları ornına (hár birine) 2 den jámi 56 energiya únemlewshi “SHIMGE”, “ShNEK” nasosların ornatıw, 9 (40 kVt) quyash panellerin ornatıw belgilengen.
Búgingi kúnde 36 dana “SHIMGE” nasosı ornatılıp, qalǵan nasoslardı birja arqalı satıp alıw jumısları dawam etpekte.
Sonday-aq, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Prezidiumınıń 2025-jıl 7-fevraldaǵı arnawlı qararına tiykarlanıp ajıratılǵan 1,5 mlrd. sumlıq qarjı esabınan 5 dana gónergen SNPE-500/10 markalı nasos agregatlarınıń ornına Ellikqala, Kegeyli, Qaraózek, Qanlıkól hám Nókis rayonlarınıń hár birinde 2 danadan jámi 10 dana “SHIMGE” (quwatlılıǵı 277 l/s) markalı nasos agregatların hám 5 dana Fotoelektrik panelin (kuyash panelin) qurıw belgilengen.
Búgingi kúnde 10 dana “SHIMGE” markalı nasos agregatları hám jámi quwatlılıǵı 200 kVt bolǵan (hár biri 40 kVt) 5 dana quyash fotoelektr panelleri ornatıldı.
Sonday-aq, respublikadaǵı klaster, fermer hám diyqan xojalıqları esabındaǵı gónergen ishki nasoslardı energiya únemleytuǵınlarına almastırıw boyınsha Ministrler Keńesi tárepinen 2025-jılǵı Reje tastıyıqlandı.
Oǵan muwapıq klaster, fermer hám diyqan xojalıqları tárepinen 975 gónergen nasoslardı “SHIMGE”, “ShNEK” energiya únemlewshi nasos agregatlarına almastırıw belgilengen.
Búgingi kúnde 958 dana energiya únemlewshi nasoslar ornatılıp, reje 98,3 procentke orınlanıp, bul jumıslar dawam etpekte.
Respublikamızdaǵı paxta hám ǵálle jetistiriwshi 713 klaster, fermer xojalıqlarınıń 886 nasos agregatları mútájlikleri ushın quyash panellerin ornatıw boyınsha “Agrobank” AKB menen birgelikte jeńilletilgen kreditler ajıratıw jumısları dawam ettirilmekte. Búgingi kúnde 97 dana quyash panelleri ornatıldı.
– Suw shıǵınların azaytıw, máselen, ishki jap hám salmalardı betonlaw, suwdı únemlew baǵdarındaǵı jumıslardıń nátiyjeleri qay dárejede?
– Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2024-jıl 24-dekabrdegi PQ-454-sanlı qararına tiykarlanıp, Qaraqalpaqstan Respublikasında 68 mlrd. 230 mln. sumlıq 39,8 kilometrlik xojalıqlar aralıq kanallardı betonlaw hám rekonstrukciyalaw, betonlaw jumısları rejelestirilgen.
2025-jıldıń 6 ayında xojalıqlar aralıq kanallarda 15,56 kilometrlik betonlaw jumısları hám 59,48 kilometrlik “Suw jetkerip beriw” mámleketlik mákemesi esabındaǵı kanallarda betonlaw jumısları ámelge asırıldı.
Sonday-aq, 2025-jıldıń 6 ayı dawamında ekspluataciya qarjıları esabınan 315,3 kilometrlik xojalıqlar aralıq kanallardı tazalaw, 193 dana gidrotexnikalıq qurılmalardı ońlaw, 103 dana gidropostlardı ońlaw jumısları alıp barıldı. Sonday-aq, klaster hám fermer xojalıqlarınıń 2264 kilometrlik ishki suwǵarıw tarmaqları, sonıń ishinde, 1151,6 kilometrlik bólegin mexanizm járdeminde, 1113,1 kilometrlik bólegin qol kúshi járdeminde tazalaw, 801 dana gidrotexnikalıq imaratlar, 621 dana suw ólshew postları ońlanıp, 890 fermer xojalıqlarınıń suw alıw qulaǵın úskenelew jumısları alıp barıldı.
Shınında da, dáryalarda suw muǵdarlarınıń jıldan-jılǵa azayıp baratırǵanı bar suw resurslarınan aqılǵa uǵras paydalanıw, awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriwde suwdı únemleytuǵın suwǵarıw texnologiyalarınan paydalanıwdı keńnen engiziwdi talap etpekte.
2025-jılı jámi 74 mıń 890 gektar maydanda suwdı únemlewshi texnologiyalar, sonıń ishinde, 3900 gektarda tamshılatıp, 1900 gektarda jawınlatıp, 600 gektarda diskret suwǵarıw texnologiyaların engiziw, 6090 gektarda iyiliwsheń qubır hám 400 gektarda qarıqqa plyonka tósep suwǵarıw hám 62 mıń gektar maydandı lazer úskenesi járdeminde tegislew boyınsha prognoz kórsetkishler tastıyıqlanıp, awıl xojalıǵı islep shıǵarıwshıları kesiminde mánzilli baǵdarlamalar islep shıǵılıp, tastıyıqlandı.
Bul ilajlardı ámelge asırıw nátiyjesinde bıyıl 356 mln. m3 suw muǵdarlarınıń únemleniwi kútilmekte. Búgingi kúnde “suvkredit.uz” platforması arqalı 2025-jıldıń ónimi ushın 107 intakerdiń 2282 gektarlıq ǵálle maydanlarında jawınlatıp suwǵarıw texnologiyasın engiziw boyınsha jumıstı bólip alıp islew shártnamaları rásmiylestirildi.
Sonday-aq, 78 intakerge 1 mıń 662 gektar jeri ushın jeńilletilgen kredit qarjıları ajıratılǵan bolsa, 17 intakerdiń 422 gektar maydanı óz qarjısı esabınan qarjılandırıldı. Qarjılandırılǵan 1 mıń 960 gektar maydanda qurılıs jumısları baslandı hám 1 mıń 803 gektarda qurılıs jumısları juwmaqlandı.
Bunnan tısqarı, paxta maydanlarında tamshılatıp suwǵarıw texnologiyasın engiziwdi qálegen intakerlerden “suvkredit.uz” platforması arqalı arzalar qabıl etilmekte.
Biz suwshılardıń xalıqtıń qıytaq jerlerine suw jetkeriw máselesi bárqulla tiykarǵı wazıypalarımızdan biri bolıp kelgen. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2024-jıl 23-sentyabrdegi PQ-330-sanlı qararı menen “Kámbaǵallıqtan abadanlıqqa qaray” baǵdarlaması qabıl etilgennen soń bul baǵdardaǵı jumıslar boyınsha anıq ilajlar belgilendi.
Usı baǵdarlama sheńberinde puqaralar jıyınlarında xalıqtıń qıytaq jerlerin kepillikli suw menen támiyinlewge qaratılǵan 89 joybar tiykarında keń kólemli jumıslar ámelge asırıldı. Nókis qalası hám rayonlarda bir neshe obektlerde qurılıs jumısları juwmaqlanıp, xalıqtıń qıytaq jerleriniń suw támiynatınıń jaqsılanıwına erisildi.
Bul baǵdardaǵı jumıslar nátiyjeli dawam etpekte.

Sáwbetlesken: Á.Jiyemuratov,
Qaraqalpaqstan xabar agentligi