Prezident Shavkat Mirziyoevtiń basshılıǵında 30-iyul kúni miywe-ovoщ hám azıq-awqat eksportın kóbeytiw máselelerin dodalaw boyınsha videoselektor májilisi ótkerildi.

Mámleketimizdiń awıl xojalıǵı tarawınıń potencialı joqarı. Keyingi úsh jılda 250 mıń gektar paxta hám ǵálle jerleri qısqartılıp, azıq-awqat ónimleri ushın ajıratıldı. 160 mıń gektar jańa baǵ hám júzim atızları jaratıldı, gónergen 107 mıń gektarı jańalandı. 1 milliard dollarlıq 1 mıń 500 azıq-awqat joybarı iske qosıldı.

Awıl xojalıǵındaǵı reformalar xalıqaralıq kólemde tán alınbaqta. Usı ayda Ózbekstan BMShtıń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkemi – FAO Keńesiniń aǵzalıǵına saylandı. Bul – milliy hám regionallıq baslamalardı alǵa qoyıw, jańa joybarlarǵa qarjı tartıw ushın úlken imkaniyat.

Ónimlerimiz tábiyǵıy hám mazalı bolǵanı ushın sırt ellerde oǵada qádirlenedi. Sırtqı bazarlarda “Ózbekstanda jetistirilgen” degen brend qáliplesken. Ásirese, keptirilgen qáreli hám erik, shabdal, kishmish, chereshnya, sobıqlı ónimlerdiń eksportı boyınsha elimiz dúnyada joqarı orınlarda turadı.

Usı jıldıń 6 ayında azıq-awqat eksportı 44 procentke ósip, 1 milliard 326 million dollardı quradı. Eksport geografiyası 16 mámleketke kóbeydi.

Sonıń menen birge, dúnyadaǵı jaǵday qáwipli bolıp barmaqta. Hawa-rayınıń qolaysızlıkları kóbeyip, ádettegi jaǵdayǵa aylanıp atır. Bunday sharayatta hár bir eksport bazarı oǵada áhmiyetli.

Biraq hámme jerde de imkaniyatlardan tolıq paydalanılmay atır. Máselen, Surxandárya hám Tashkent wálayatları jáne Qaraqalpaqstan azıq-awqat ónimleri eksportınıń páti boyınsha basqa aymaqlardan artta qalǵan. Nawayı wálayatı bolsa ótken jılǵı kórsetkishlerge de jetpegen. 21 rayonda eksport ótken jılǵa salıstırǵanda 70 procentke de barmaǵan.

Yamasa, bıyılǵı miywe-ovoщ eksportınıń 80 procenti tek ǵana 5 mámleketke bolǵan. Ullı Britaniya, Italiya, Shveciya, Yaponiya, Hindstan, Qatar sıyaqlı talap joqarı mámleketlerge eksportımız az. Sırt eldegi elshixana hám konsullıqlardıń bul baǵdardaǵı ornı sezilmey atırǵanı, sawda keńesgóyleriniń jumısı tómen ekeni atap ótildi.

Májiliste usınday kemshilikler tallanıp, awıl xojalıǵında nátiyjelilikti hám eksporttı arttırıw ilajları belgilendi. Bul ekonomikalıq qáwipsizliktiń tiykarǵı baǵdarı ekeni atap ótildi. Sol sebepli hawa-rayı hám sharayatqa beyimlesip, ıssı hám suwıqqa, suwsızlıqqa shıdamlı ónimler jetistiriwge ótiw zárúr ekenligi aytıldı.

Aymaqlar kesimindegi tallawlar tiykarında eksport boyınsha jańa rezerv hám imkaniyatlar kórsetip ótildi.

Taraw juwapkerleri elege shekem eski usılda islep atırǵanı aqıbetinde ótken jılı miywe-ovoщ eksportınıń 75 procenti may-oktyabrge, yaǵnıy, jáhán bazarı ónimge toyınǵan dáwirge tuwra kelgen. Qımbatıraq satıw hám turaqlı jetkerip beriw ushın bolsa qayta islewdi rawajlandırıw kerek.

Máselen, aldınǵı isbilermenler chereshnyanı “shok” usılında muzlatıp, qısta satıwdı baslaǵan. Elimizde jetispegenligi ushın qońsı mámleketlerden alıp kelip, reeksportqa da shıǵarǵan. Usılardan kelip shıǵıp, atız shetinde eksportqa jaramlı ónimler, atap aytqanda, chereshnyanı kóbeytiw zárúr ekenligi aytıldı.

Bıyıl aymaqlarda 16 zamanagóy qadaqlaw kárxanası iske qosıldı. Biraq bul ele jeterli emes. Eksportqa ketip atırǵan miywe-ovoщlardıń tek ǵana 18 procenti zamanagóy qadaqlanbaqta. Sonıń ushın jıldıń aqırına shekem jáne 15 kárxananı iske qosıw wazıypası qoyıldı.

Eń úlken eksport rezervlerimizden biri – sobıqlı ónimler. Hár jılı 450 million dollarlıq lobiya, másh, tarı hám noqat eksport etilmekte. Biraq, jumısshı kúshiniń jetispewshiligi sebepli zúrááttiń 30 procenti tógilip, zaya bolmaqta, úlken muǵdarda eksport imkaniyatı qoldan shıǵarılmaqta.

Rawajlanǵan mámleketlerde fermerler sobıqlı eginlerdi arnawlı kombaynlarda jıynaydı. Sol sebepli Awıl xojalıǵı qorınan bunday texnikalarǵa 15 procentke shekem subsidiya beriw belgilendi. Kredit stavkasınıń 10 procentten artqan bólegi de qaplap beriledi.

Sonday-aq, eksportshılarǵa tasıw qárejetlerin qısqartıw ushın bajıxana rejiminde qayta islengen ónimdi qálegen posttan eksport etiw imkaniyatı beriledi.

Házirgi kúnde jańa baǵlar jaratıw hám eskilerin jańalaw ushın 350 million túp zúráátli hám eksportqa jaramlı miywe nállerine talap bar. 16 rayonda shólkemlestirilgen “Agrostar” kompaniyaları usı maqsetke qaratılǵan. Olar jumıstı, bárinen burın, usıdan – tuqım, nál hám tóginnen baslawı kerek ekenligi atap ótildi.

Sol sebepli “Agrostar” kompaniyaları ushın “in vitro” laboratoriyaları, bul rayonlarda saqlaw, qadaqlaw, saylap alıw hám qayta islewdi óz ishine alǵan zamanagóy agrokompleksler qurıw boyınsha tapsırma berildi.

Elimizde 5 mıń 100 gektar ıssıxanalar bolıp, sońǵı jeti jılda olarda jetistiriletuǵın ónimniń kólemi 110 mıń tonnadan 546 mıń tonnaǵa kóbeygen.

Biraq isbilermenler kredit júginiń awırlıǵı, tógin bahasınıń qımbatlıǵı, úzliksiz gaz támiynatınıń joqlıǵı sebepli qıyınshılıqqa ushıramaqta. Atap aytqanda, 600 gektardan aslam maydandaǵı ıssıxana jumısın toqtatqan, 128 gektarı qarızdarlıq sebepli banktiń ıqtıyarına ótken.

Sonlıqtan ıssıxana xojalıqların qollap-quwatlaw ilajları belgilendi. Endi ishki bazar menen birge eksportqa da ónim jetistiriw minnetlemesin alǵan, tábiyǵıy gazde isleytuǵın ıssıxanalarǵa qısqı máwsimde gaz kepillikli kólemde beriledi. Kómir yamasa basqa da alternativ janılǵıǵa ótken hám eksport minnetlemesin alǵan ıssıxanalarǵa da tábiyǵıy gazge qaytıw imkaniyatı jaratıladı.

Aylanıs qarjı jeterli bolıwı ushın aldın ala tólem oktyabr-mart aylarına 50 procent etip belgilenedi. Onda ıssıxanalar gaz kárxanaları menen 1-oktyabrge shekem shártnama dúzedi.

Kómir yamasa basqa alternativ ısıtıw sistemasına ótken ıssıxanalarǵa ajıratılǵan kredit múddeti sozdırıladı. Íssılıq nasosları texnologiyası tiykarında ıssıxana shólkemlestirgenlerge qárejetleriniń 20 procentke shekemgi bólegi, bul jumıslar kredit esabınan bolsa, kredit stavkasınıń 4 procenti qaplap beriledi.

Jáne bir jańalıq – bunnan bılay ıssıxanalar, kategoriyasına qaramastan, jer salıǵın awıl xojalıǵı jerleri stavkasında tóleydi. 2028-jılǵa shekem ıssıxana jumısshıları ushın sociallıq salıq stavkası 12 procentten 1 procentke túsiriledi.

Salıq komitetine ıssıxanalardan qısqartılǵan gaz qaysı tarawlarǵa baǵdarlanǵanı hám olardıń nátiyjeliligin tallaw wazıypası tapsırıldı. Eger ol tarmaqta qosımsha qun az bolsa, gaz ıssıxanalarǵa baǵdarlanadı.

Ekologiyalıq jaǵdaydı esapqa alǵan halda, Tashkent wálayatındaǵı ıssıxanalardıń jumısınıń hawanıń sapasına unamsız tásiri menen baylanıslı mashqalalardı úzil-kesil sheshiw wazıypası qoyıldı.

Házirgi waqıtqa shekem 224 mıń gektarda suwdı únemleytuǵın texnologiyalar engizilgeni jaqsı nátiyje berdi. Bunıń nátiyjesinde 420 million kub metr suw únemlenip, qosımsha 65 mıń gektarda miywe-ovoщ jetistiriw imkaniyatı jaratıldı. Onıń ushın ótken jılı 2,6 trillion sum, bıyıl bolsa 1,2 trillion sum jumsaldı.

Jıldıń aqırına shekem jáne 10 mıń gektarda tamshılatıp hám jawınlatıp suwǵarıwdı jolǵa qoyıw, 200 mıń gektardı lazerli tegislew rejelestirilgen. Ekonomika hám qarjı ministrligine bul ushın 500 milliard sum qarjı ajıratıw, kelesi jıldıń baǵdarlaması ushın 2 trillion sum resurs qáliplestiriw tapsırıldı.

Bizge belgili, jaqında atız shetine egin egiw, kooperaciyalar boyınsha nızamlar qabıl etildi. Sonday-aq, Suw kodeksiniń qabıl etilgeni suw tamtarıslıǵı sharayatında azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlewge xızmet etedi. Bul jumıslardı dawam ettirip, awıl xojalıǵında dáramattı arttırıw, eksporttı xoshametlew, aldınǵı standartlardı engiziw boyınsha da nızamshılıqtı bekkemlew maqsetke muwapıq ekeni atap ótildi.

Húkimetke eksportshı, ıssıxana hám miywe-ovoщ jetistiriwshiler menen turaqlı baylanıstı jolǵa qoyıp, mámleketlik uyımlarǵa baylanıslı barlıq mashqalalardı anıqlaw, olardı ornında sheship barıw wazıypası qoyıldı.

Májiliste isbilermenlerdiń úlgili tájiriybeleri kórip shıǵıldı, juwapkerlerdiń málimlemesi tıńlandı.

ÓzA