Jurnalistlik jumısımdı baslaǵanıma jigirma jıldan aslam waqıt bolǵan bolsa, usı jıllar ishinde kásibim sebepli túrli waqıyalardı, hár qıylı táǵdirlerdi, túrli adamlardı ushıratqan ekenmen. Talayıma jazılǵan usı kásipten nan jegizgenine sheksiz shúkirligim bar. Sebebi, usı jıllar ishinde qolımda gúwalıǵım, «men redakciyadanman»,-dep neshshe esiklerdi qaǵıppan. Álbette, hámme esikler de ashıq bolmaǵan. Biraq «bir qapı jabıq bolsa, qalǵan mıń qapı ashıq»,-dep jolımızdı arı qaray dawam etip kete bergenbiz. Kóplep insanlardıń sáwbetin alıwım, búgin tájiriybeli jurnalistlerdiń qatarına eristirdi.
Adamdı turmıs biyleydi eken. Waqıt óte kele on jıl aldınǵı pikiriń ózgeriwi múmkin. Sebebi, ya ózińniń pikirlewiń keńeyedi, yamasa sol jaǵday basqa tárepke burılıs alǵan boladı. Eger óziniń ústinde islep, izlense ol jurnalisttiń pikirlewi ótkirlesedi, waqıyanı tereńirek talqılawdı úyrenedi, hár qıylı rakurstan qaraw kerekligin túsinip jetedi. Usı kásipte islep meniń de úyrengenlerim kóp boldı. Túrli basshılar menen islestik, bazıda «qoy bul temanı qozǵama, jatqan jılannıń ayaǵın basasań»,-dese, gey birewi seniń tárepińde turıp, qaynap atırǵan «intriga»nıń ishinen qızǵıshtay qorǵap alıp shıqqanında arqańda úlken taw turǵanday, isenim payda boladı.
Kóp waqıyalar gazetada islegen jıllarım menen baylanıslı. Bir kúni qızıq waqıyaǵa jolıqtım. Qońırat rayonına dóretiwshilik sapar menen «komandirovka»ǵa bardım. Meniń tiykarǵı «obektlerim» bilimlendiriw mákemeleri. Bir balalar baqshasına kirip barıp ózimdi tanıstırsam: «Háy sizler neshe adam kelesiz, «Ustaz»dan keshe kelip ketti-ǵo, maqsetińiz ne ózi?»-dep baslıǵı alıp topıldı. Sonda oǵan gúwalıǵım menen «komandirovochnıy»ımdı kórsetken gezimde ǵana pásine qaytıp, bir kún burın úlkenirek jastaǵı er adam kelip, pul dámetip: «siziń mákemeńizdi jaqsılap maqtap, gazetaǵa shıǵarıp beremen»,-dep azın-awlaq ǵárejet berip jibergenin de jasırmadı. Sonda onnan «gúwalıǵın soramadıńız ba?»-desem «hesh oyımızǵa kelmepti»,-dep ózleriniń ayıbın tán alǵan edi. Házirgi ayırım blogerlerge qusap, mákemelerdi shantaj etiw qıyalımızǵa da kelmegen, biraq biziń gazetamızdıń atın «satıp» pul óndirgenler sol jılları da tabılar edi. Bul jaǵdaylar waqıttıń ótiwi menen áste saplastırıla basladı, sebebi, bunday jaǵdaylardıń aldın alıwshı huqıqıy hújjetler islep shıǵıldı, jurnalistlik xızmettiń de, puqaralardıń da huqıqları kepillenip, nızamlar qayta islenip, jetilistirildi…
Hár qanday jaman zattıń jaqsı tárepi bolǵanınday, jaqsı zattıń da jaman tárepleri boladı. Internettiń ǵalaba en jayıwı gazetalardıń «nanın yarım etti». Májbúriy jazılıwǵa tıyım salınǵan jılları óz arbamızdı ózimiz tartıwǵa májbúr bolıp, gazetaǵa jazılıwdı úgit-násiyatlaw ushın mektep, balalar baqshalarına esikpe-esik tentiregenimiz kúni keshegidey esimde. Umıtıp jiberiwim de múmkin emes, sebebi, barǵan jerimizde muǵallimlerdiń qanday sózler menen «shıǵarıp salǵanı»n bir ómir umıtpasam kerek. Hár kim ózinshe haq. Gazetaǵa jazılıw máselesi elege shekem óz sheshimin tappay atırǵanı oylandıradı. Turmısqa shıǵıp ketken qızdıń tórkinin oylaǵanınday, hár saparı usı máselege kelgende ańsarım awıp, qolımnan bir is kelmegenine ishimnen ınjılaman. «Qaǵaz gazetalar bizge endi kerek emes dewshiler basım kópshilikti quraǵanı bir qıynasa, gazeta redakciyasında jıllap miynet etip, kóz nurın, ómirin pidá etken, aylap aylıq almay, islep atırǵan kásipleslerimniń táǵdiri ekinshi tárepten oyǵa taldıradı. Britaniyalı jurnalist Malkolm Maggeridj: «Baspa – bul qaǵazdaǵı hújdanımız»-dep gazetaǵa baha bergen edi. Al búgin sol hújdan umıtılıp baratırǵan sıyaqlı, hesh kimniń onıń menen isi joq…
Jurnalist, jazıwshı adam romantik bolıp keledi: waqtı kelip, kúshli, talantlı jurnalistler saylap alınıp, bir komandada «tórtinshi hákimiyat»tıń rawajlanıwın 180 gradusqa ózgerte aladı, radio-televidenie-gazetaǵa tek uqıplı, talantlı jurnalistler qabıl etilip, jumısqa kiriwinde insan faktorı rol oynamay qaladı, sol gezleri kúshli jurnalistler jasalma intellekt penen básekiles bolıp, tiri sózdiń «iyisi» shıǵıp turǵan janlı maqalalar jazatuǵın boladı,-dep men de qıyaldıń qurdımına túsip kettim. Usı jerde bir nársege itibarıńızdı qaratpaqshı edim, «alfa áwladı» atamasın jaratqan sociallıq izertlewshi hám futurolog Mark Makkindldiń pikirinshe, hár bir áwlad dáwiri 15 jıl dawam etedi – dúnyadaǵı sezilerli ózgerislerdi hám xalıqtıń ulıwma qádiriyatların kórsetedi. Maǵlıwmat ushın sonı aytıwımız kerek «alfa áwladı»na 2010-2024-jıllar aralıǵında tuwılǵan balalar kiredi.
Al bıyıl, yaǵnıy 2025-jıldan 2039-jılǵa shekemgi aralıqta tuwılǵan balalar «beta áwlad»qa tiyisli boladı – olar texnologiya menen ájayıp integraciyanı hám úlken mádeniy ózgerislerdi kóredi,-degen edi ilimpaz.
Biz beta áwladqa: «bayaǵı ótken zamanda»,-dep usı ótken waqıyalardı sóylep bergenimizde jańa zaman wákilleri qalayınsha qabıl etetuǵınlıǵı bizge házirshe námálim. Biraq bir nárseni isenim menen ayta alıwım múmkin, qanday rawajlanǵan civilizaciya bolmasın, jurnalist qudiretli sózdiń iyesi bolıp qala beredi. Onıń bilimin, talantın hesh bir jasalma intellekt ózlestire almasa kerek?!

Qundız Jumaǵalieva, jurnalist
Qaraqalpaqstan xabar agentligi