Gúrriń

Sapuranıń Rossiya mámleketine kelgenine de eki ayǵa shamalastı. Omskiy kraydaǵı suwıqtıń sonshelli dárejede ekenliginen betińdi kesip keteyin deydi. Bir ayǵa shekem jasaw ornına esapqa alıw máseleleri menen birge jumıs tabıw mashqalası menen júrgen ol, dostım degen Aygúldiń qam gápine isenip kelgenligine pushayman bolıp, basın qay tasqa urarın bilmedi.

-Háyyy dostımaw. Búytip mekteptiń polın juwıp júrgeniń menen keseń aǵarmaydıǵo. Kúyewiń bolsa qamalıp ketti. Onıń qashan shıǵıp keleri nagúman. Ballarıń úlkeyip kiyatır. Olardı bul tabısıń menen baǵa almaysań. Sonıń ushın meniń menen júr. Ballarıńdı eneń baǵadı. Meni kórdińǵo úsh jılda jay alıp, mashın mindim,-degen Aygúldiń gápine mumday erip, oǵan erip baraǵoysa tez arada bayıp ketetuǵınday oyladı.
-Qáydem balam. Meniń mınaw otırısım. Bir ayaǵım tórde bolsa, bir ayaǵım górde. Ballarıń ele jas. Mektep oqıwshısı. Ya ákesi bolmasa bularǵa qaraytuǵın. Awqatı, kirine kim qaraydı. Qızlar ózleriniń bala-shaǵasınan awıspaydı. O nashardıń gápine erip barıp, jáne pushayman jep qalma. Ózi isenimli adamba?
Enesiniń bul gápinen soń Sapura eki oydıń ortasında qaldı. Aygúlge tolıq iseniw kerekpe, degen sorawǵa «hay, meni aldap ólippe. Meni aldaǵan menen oǵan ne máp. Qudaylıǵın oylaraw. Olda úyi -jayınan bezip bala-shaǵa dep júrǵo» degen oylar menen ózin jubattı. Barmawǵa da sharası bolmay tur. Kúyewi bilqastan adam óltirip qoyıp, on tórt jılǵa qamalıp ketti.
Mine, eki jıldan berli usı bir qız eki ulın baǵaman dep talay tarıǵıwdı basınan ótkerip kiyatır. Úlkeygen sayın olarǵa ketetuǵın shıǵın da kóbeyip atır. Onnan kiyim-kenshegi, tayarlıqqa aqsha, awırsa dári-dármaqqa pul. Mına úlken úydiń shaqırıǵıda tawsılar emes. Birine barsa, birinen qalıp eplep aǵayin-tuwǵannıń da kewlin alıp kiyatır. Enesiniń alatuǵın azıraq pensiyası óziniń dárisinen awıspaydı. Aǵayın menen tuwısqannıń barı jaqsı tek. Ózlerinen awıstırıp hesh nárse bere almaydı. Ári oylanıp, beri oylanıp aqırı soń usı tarıǵıwlar janına tiygenlikten ol Rossiyaǵa ketiwdi lazım taptı.
-Ene Aygúl mektepte birge oqıǵan dostım. Oǵan isensem boladı. Barıp jumıs islemesem mına kirttay aylıq hesh nársege jetpey atır. Táwekel Alla dep kete bereyin. Ózińiz qaraysızǵo ballarǵa. Sińlim Tazaxan menen Aqbiykeshte kelip qarasıp turar. Qudaqalese bári jaqsı boladı ene. Arzıgúl de bıyıl altınshı klass bolıp qaldı. Úy jumısları, qazan-tabaq juwıw bárin ózi isleydi. Men barıp jumıslarım júrisip ketse aqsha jiberip turaman sizlerge.
-Tap men usı máseleni namaqulıraq kórip turmanaw. Nashar adamǵa sırtta júriw, biytanıs jerlerde talap islew biziń shańaraǵımızǵa tuwra kelmeydi. Mına ballardıń qasında bolmasań tárbiyası buzılıp keteme deymendá. Balam Sultamurat bolǵanda bunday jaǵdaylarǵa túspes edikaw,-dep enesi Tájigúl kempir kózlerine jas alıp, oramalınıń ushı menen ájim basqan júzlerin sıpırdı.
Sultamurat penen Sapura bir-birin unatıp, kewil qoyıp turmıs qurdı. Olardıń tuńǵısh qızı tuwılǵanda shańaraǵında shashıwlar shashılıp, baxıtlı kúnler onnan sońǵı eki ulı tuwılıwı menen dawam etti. Úshinshi ulı dúnyaǵa kelgen waqıtları qayın atası qan basımı keselliginen nawqaslanıp, dúnyadan kóz jumdı. Aradan kóp waqıt ótpey bir baxıtsız hádiyse sebepli Sultamurat jazalanıp, jıl kesilip ketti. Úyine santexnik shaqırıp, kranların ońlatıp, azı-kem jumıslardı isletip alayın degen onıń oyı kewilsiz hádiyse menen juwmaqlandı. «Júz gramm» nıń izi kóbeyip, santexnik penen sen-menge kelip, ayqasıp, aqırı qolaysız jıǵılǵanlıǵı sebepli kelgen miymanınıń bası armaturaǵa tiyedi. Kóp qan joǵaltıp, emlewxanada kóz jumǵan santexniktiń ólim jaǵdayı Sultamurattıń moynına túsedi…
Mine, shańaraqtıń awır júgi eńsesine túsken Sapura endi eki joldıń ortasında ya arı, ya beri bararın bilmey aqıldan sasqalaqlap turǵanı. Aqırı soń, enesine bar jaǵdaydı túsindirip, dostım degen Aygúldiń izine erip, Rossiyaǵa qaray jol aldı.
Aygúldiń awzınıń suwın qurtıp maqtaǵanı «Sheshemniń may degeni, toraq shıqtı» degenindey boldı. Kishkene ǵana bólmede jigirma adam turadı eken. Kirey pulda ońbaǵanday qımbat. Tap-tar bólmede neshshe adam tıǵılısıp jatıp, azanda shala-sharpı iship jep, jumıslarına qaray asıǵatuǵın olar keshte qarańǵı túskennen soń jıynaladı. Hár qaysısı hár jaqta isleytuǵın adamlar, túrli millet wákilleri. Aygúl bolsa bunı jaylastırdı da «meniń basqa jaqta jumısım bar. Saǵan qolaylı jumıs bolsa izlestiremen. Soǵan shekem usı jerde bolıp tur. Házirshe propiska máselesin jumıslap beremen» dep ketkenine bir hápte boldı. Hámme jumısqa dep ketedi, bul bolsa qolańsanıń iyisi menen chesnoktıń sasıq iyisi sińip qalǵan xanada azanlı-kesh bir ózi qaladı. Xananı samallatadı, tazalaydı, qazan-tabaqların juwıp, keshke awqat asıp qoyadı. Usı xızmetleri ushın ol biypul awqat jeydi. Toǵız kún degende Aygúldiń qarası kórindi.
-Waybuw dostımaw. Saǵan jumıs tabıw qıyın boldıǵo. Ana kúni zanitlep ketken jumısıma basqa birewdi alıp qoyıptı,-dedi kúte-kúte shıdamı tawsılǵan Sapuranıń aldında ózin aqlap.
-Sende hújdan, wádege opalıq barma ózi. Meni aldap alıp kelip, keyninde ne qıldıń. Bul sasıq xananıń boq-sidigin tazalaw ushın kelgen joq edimǵo. Bir fabrikada jumıs bar, tek qadaqlap otırsań boldı, jeńil jumıs. Aylıǵı jaqsı degeniń qáne. Ya berip ketken telefon nomeriń de islemeydi. Mına qırǵızdan, ózbekten, qazaqtan kelgen doslarımız saw bolsın. Solar járdem berip qarasıp keldi neshshe kúnnen berli,-dep Sapura Aygúlge ǵázep penen sóyledi.
-Yaqshı dostım. Sen haqsań. Telefonımdı joytıp qoydımǵo. Mende bir adamnıń úyinde isleymen. Hesh bılay-bılay shıǵa almadım,-dedi jaltaq-jaltaq qarap, hiylekerlik penen sóylep. Qullası dostım, saǵan xosh xabarım bar. Jumıs taptım.
-Qanday jumıs?
-Bir kempir bar seksenge shıqqan. Jalǵız baslı. Qızı sırt elde jasaydı eken. Kempirge qaraytuǵın hayal eline qaytıp ketipti. Domda turadı. Razı bolsań házirshe sonı baǵıp turasań.
-Aygúl ne dep tursań. Kelisim onday emes ediǵo. Men ne elimnen, úyimnen keship endi usı jaqta kempir baǵamanba?
-Ilaj ne. Basqa shara joq. Bul jaqta hámme sonday. Puldı jaqsı tólese, qanday jumıs bolsa da isley bereseń.
Olardıń baqırıs-shaqırısı uzaqqa sozıldı. Sapura ashıwǵa buwlıǵıp bir jılap aldı. Aqırı soń náilaj sol jumıstı islewge kóndi.
Orıs kempir júdá ınjıq edi. Awıra berip, shırtıldaq bolıp qalǵan kempir menen Sapuranıń til tabısıwı qıyın boldı. Bir jerde iship-jep, háreketsiz jatırǵan kempirdiń semizliginen onı otırıp, turǵızıw, shomıldırıw jumıslarında Sapura qattı qıynaldı. Russhanı da shala biletuǵın oǵan aytqanına túsinbese kempir qolındaǵı zatın da ılaqtırıp jiberetuǵın edi. Hásseniy, dep tislenip turadı da anası menen enesi yadına túsip, onıń barlıq ınjıqlıǵına kónedi.
-Kempirdiń barlıq aytqanın tıńlap, jaqsılap qara. Sırt elde jasaytuǵın qızına shaǵım etse awhalımız shataq boladı. Ol sudqa berip, jazalawdan da qaytpaydı. Aygúldiń qorqıtıp sóylegenine ol oylanıp qaldı. Bul qalay boldı. Ózi qartayıp otırǵan kempir bolsa, bir jazatayım is bolıp ólip-pólip qalsa ne qılaman. Mańlayım, bul jaqlarda awırıw kempir baǵıp júrgenshe, óz elimde pol juwıp, Allanıń bergen nesiybesine kónip, eneme xızmet etip júre bergenim jaqsı ediǵo, degen oylar onı qıynar edi.
Aradan ótken bes ay ishinde Sapura kempir menen táwiraq til tabısıp aldı. Oǵan hár qıylı qaraqalpaqsha awqatlar pisirip berip, kewlinen shıqqanlıqtan «Day Bog moey docheri Sapure dolgix let jizni i zdorovya. Ya im ochen blagodaren,- dep oǵan raxmet aytıp otıratuǵın kempirge de úyrenisip qaldı. Hár ayda úyine pul jiberip turǵanlıǵına kewli de toq. Kishkene balasınıń telefonnan «apa qashan qaytasań» dep jılaǵanın, qızınıń buǵan bildirmese de qamsıǵıp telefonnan sóylegenlerinen kewli óksip, olardı saǵınıp jılap aladı.
Aygúldiń oyı basqa edi. Onı jarılqap, tap aqshaǵa mıyıǵınan bataǵoysın dep alıp kelgen joq edi. Sapuraǵa kempirdi baqtırtıw onıń ázelden rejedegi hiylesi edi. Ol kempirdiń sırt eldegi qızı menen sóylesip, kempir ólgennen soń jaydı óziniń atına ótkerip beriw shártine kelisken edi. Soǵan shekem isenimli adamǵa baqtırtıp, jaqsılap qarawdı wáde berdi. Biraq, Aygúldiń hiylesi iske aspay qaldı. Kempir óziniń jaǵdayın bildime, ózine jaqsılap qaraǵan Sapuraǵa jaydı atına ótkerip beriwdi maqul kórdi.
Kempir birden eki kún qattı awırda da, kóz jumdı. Qońsıları onıń Angliyada jasap atırǵan qızına xabar berdi. Oksana jetip keldi de anasın jerlew ushın tiyisli orınlarǵa xabarlasıp, soǵan shekem saqlap beriw ushın morgka tapsırdı. Sol aralıqta ol Sapuradan anası ne ushın ólgenin, jaǵday qalay bolǵanlıǵın soradı. Ol da bolǵan jaǵdaydı túsindirip, kempirdiń jazıp ketken bir bet qaǵazın oǵan tapsırdı. Oksana qaǵazdı ashıp oqıdı da;
-Spasibo, spasibo vam bolshoe. Ya tebe ochen blogadaryu,-dep Oksana kózlerine jas alıp, Sapuranı qushaqlap aldı. Xatta Sapura kempirge óz anasına qaraǵanday etip qaraǵanlıǵın, oǵan ózi jasap atırǵan kvartiranı atına ótkerip beriwin hám qolınan kelgeninshe járdemin ayamaslıǵın aytıp, qızına wásiyat etken eken.
Bul jaǵdaylardan xabar tapqan Aygúl sharbayalanıp urısıp kelgeni menen Oksana onı tıńlamadı.
Kempirdiń jerlew máresiminen soń Oksana barlıq hújjetlerdi nızamlı túrde ámelge asırıp, kvartiranı anası aytqanınday etip Sapuranıń atına ótkerip beredi hám keterinde bir qısım dollardı onıń qolına uslatadı. Hár kúni mańlay teri menen alǵıs alıp, tuwrı jol menen perzentlerine hadal ırısqı jegizgen Sapura Allanıń márhamatı menen Aygúldiń hiylesinen aman qalıp, elge quwanıshlı túrde qayttı. Ol samolyotqa otırǵan waqıtta, Aygúl tawlamashılıq hám adam sawdası jınayatı menen qolǵa alınıp atırǵan edi…

G.Turdıshova, Qaraqalpaqstan xabar agentligi