Usı kúnlerde kóplegen watanlaslarımızdıń, sonıń ishinde, qaraqalpaqstanlılardıń dıqqat- itibarı “Ózbekstan – 2030” strategiyasın “Qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám “jasıl ekonomika” jılında ámelge asırıwǵa baylanıslı mámleketlik baǵdarlamaǵa qaratılǵan.

Bunday bolıwı da tábiyiy, álbette. Bul hújjetten 2025-jıl dawamında mámleketimizdi sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw, xalıqtıń abadanlıǵın arttırıw, ekologiyalıq turaqlılıqqa erisiw sıyaqlı tiykarǵı maqset hám baǵdarlarǵa baylanıslı áhmiyetli wazıypalar, kórsetkishler orın alǵan.

Mámleketlik baǵdarlama menen tanısar ekenbiz, onda belgilengen wazıypalardıń ámelge asırılıwı watanlaslarımız ushın qanshelli abadanlıq alıp keletuǵının, qolaylıq jaratatuǵının oylap quwanamız. Bir juwapker basshı sıpatında wazıypalardıń óz waqtında hám sapalı orınlanıwı, demek, xalıqtıń abadanlıǵın jáne de arttırıw baǵdarında tereń juwapkershilikti sezemen. Basqa tárepten bolsa bul quwanısh, úlken hám maqtanıshlı wazıypa jaqın ótmishti eske saladı, ótken jıllardı esapqa alıwǵa shaqıradı.

Ótken jıllarda erisilgen áhmiyetli jetiskenlikler haqqında pikir júrgiziwden aldın 2024-jılı qaraqalpaqstanlılar turmısında áhmiyetli iz qaldırǵan, aymaqtıń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwında ózgerislerge tiykar jaratqan tariyxıy waqıyalarǵa toqtap ótsek, maqsetke muwapıq boladı, dep oylayman.

Nege anıq waqıya emes, haqıyqatlıqlar dep atırmız? Sebebi ótken jılımız iri dóretiwshilik jumıslarına bay hám nátiyjeli boldı. Olardıń hár biri xalıqtıń abadanlıǵın arttırıw, qolaylıq jaratıw, aymaq ekonomikasınıń turaqlılıǵın támiyinlew kózqarasınan úlken áhmiyetke iye.

Máselen, Ámiwdárya ústinen ótetuǵın temir jol hám avtomobil jolı qospa kópiriniń qurılıs joybarın alayıq. Bir ǵana mine, usı qospa kópir qurılıp, paydalanıwǵa tapsırılıwı artınan qanshadan-qansha xorezmli hám qaraqalpaqstanlı jerleslerimizdiń múshkili jeńil, uzaǵı jaqın boldı. Nátiyjede, jańa kópir esabınan joldıń ótkeriwsheńlik imkaniyatı tórt esege arttı, kúnine 12 mıń avtomobil ótiwi ushın sharayat jaratıldı. Tiykarǵısı, bul arqalı 48 mıń jolawshınıń ortasha eki saattan waqtın únemlew, dáryadan qáwipsiz ótiwin támiyinlew imkaniyatı payda boldı.

Sebebi, kópir qurılısınan aldın ámiwdáryalılar avtomobilde Nókiske barıw ushın Úrgensh hám Beruniy arqalı júriwge, aqırında qosımsha 180 kilometr jol basıp ótiwge májbúr edi. Eger usı qolaylıq esabınan derlik bir jıl dawamında únemlengen waqıt hám janılǵını ekonomikalıq jaqtan kalkulyatorǵa salsańız, bul kópirdiń nátiyjesin kóz aldımızǵa keltiriw qıyın emes. Insan ómiriniń qáwipsizligin támiyinlew máselesin bolsa hesh qanday norma menen ólshep bolmaydı. Sebebi ol ólshep bolmaytuǵın dárejede qádirli hám qımbatlı.

Temir jol haqqında da tap sonday pikir aytıw múmkin. Sebebi ol eki tárepke qaray 24 jup poezddı ótkeriw imkaniyatına iye. Basqasha aytqanda, bul arqalı temir jol aralıǵı 180 kilometrge, júk tasıw tezligi bolsa 6 saatqa shekem qısqardı. Óz gezeginde, bul qolaylıq bir qatar ekonomikalıq nátiyjelerdi de keltirip shıǵaradı. Máselen, jergilikli júklerdi tasıw kólemin jılına 2 esege arttırıp, tasıwdıń ózine túser bahasın 2 esege azaytıw imkaniyatın beredi.

Tiykarǵısı, 85 kilometrlik temir joldı birlestirgen 423 metrlik bul kópirge shekem, birinshi gezekte, “Shavat – Gúrlen – Jumırtaw – Qaraózek” temir jolı qurıp pitkerildi. Bul liniya Xorezm temir jolın Qaraqalpaqstannan ótetuǵın magistral temir jolǵa jalǵadı. Nátiyjede tuyıq liniyaǵa aylanıp qalǵan Xorezm temir jolı ushın úlken imkaniyatlar payda boldı.

Ulıwma, bul kópirdiń sociallıq-ekonomikalıq áhmiyeti sonshelli bahalı, onı bir sóz yamasa san menen táriyplew múmkin emes. Sebebi, Prezidentimizdiń aytqanınday, “Biz birgelikte qurǵan bul sawlatlı kópir ápiwayı gezektegi infrastruktura imaratı emes. Bul kópir bárinen burın ózbek hám qaraqalpaq xalıqları arasındaǵı bekkem isenim hám doslıq, awızbirshilik hám birge islesiw kópiri bolıp esaplanadı. Bul jol dúnyaǵa ashılıp atırǵan Jańa Ózbekstan, Jańa Qaraqalpaqstannıń rawajlanıw hám abadanlıq jolları…”.

Ekinshi áhmiyetli waqıya Qońırat – Beynew avtomobil jolınıń jańadan qurılǵan 240 kilometr bólegi paydalanıwǵa tapsırılǵanı boldı. Bul jol mámleketimizdi Evropa mámleketleri menen baylanıstıratuǵın strategiyalıq avtomagistral esaplandı. Biraq uzaq jıllıq qatnawlar, Aralboyınıń keskin kontinental klimatı sebepli jaramsız jaǵdayǵa kelip qalǵan edi. Sol sebepli, 2021-2024-jıllarda 323 million dollarlıq joybar esabınan ońlawǵa mútáj jol zamanagóy etip qayta qurıldı.

Ne ushın áhmiyetli ekenligine toqtalatuǵın bolsaq, tómendegi faktlar pikirimizdi tastıyıqlaydı.

Birinshiden, bul dóretiwshilik joybarı esabınan mámleketimiz aymaǵınan xalıqaralıq tasıwlar aralıǵın mıń kilometrge shekem, transport qárejetin bolsa 25 procentke shekem azaytıw imkaniyatı jaratıldı.

Ekinshiden, bul jol elimizdi Kaspiy teńizi hám Qara teńiz portları arqalı Evropa bazarları menen isenimli baylanıstıratuǵın logistika tarmaǵına aylanbaqta.

Úshinshiden, jańa jol átirapında 200 den aslam sawda-servis obyekti hám sanaat kárxanasınıń qurılısı esap-sanaq etilgen. Nátiyjede jaqın hám orta keleshekte jeti mıń jumıs ornı ashıladı. Usı tárizde Qaraqalpaqstanda tranzit hám basqa da xızmetlerdiń bahası jılına 200 million dollarǵa artıwı ushın bekkem tiykar jaratıladı.

Tórtinshiden, bul magistral ótetuǵın Tórtkúl, Ellikqala, Beruniy, Nókis, Xojeli, Shomanay, Qanlıkól, Qaraózek hám Qońırat rayonlarında jasaytuǵın 1 millionnan aslam adamnıń turmısı ózgeredi.

Negizinde, 2024-jılı Qaraqalpaqstannıń sociallıq-ekonomikalıq turmısında usınday aytıwǵa arzıytuǵın waqıyalar, jetiskenlikler oǵada kóp. Biraq olardıń hámmesine birme-bir toqtap ótiw múmkin emes. Sebebi, biraz aldın aytıp ótkenimizdey – bir ǵana jol qurılısı sebepli turmısında unamlı ózgeris kútilip atırǵan 1 million watanlasımızdıń táǵdiriniń ózi bir million tema. Sonıń ushın, maqalamızdıń basında atap ótkenimizdey, ótken jıllardıń juwmaǵı menen pikirimizdi dawam ettirsek.

Xalqımızda “Úyi bardıń táshwishi joq”, degen ibratlı gáp bar. Kóp perzentli xalıqpız. Elimizdegi derlik barlıq shańaraq basshısı perzentlerin turaq jaylı etiw táshwishi menen jasaydı. Sol sebepli, ata-analarımızdan perzentleri haqqında soralǵanda, hámmesinen kewli qáterjamlıǵına isharat mánisinde “úyli-jaylı bolǵan” sózin qollansa kerek.

Haqıyqatında da, perzentlerdiń kamalǵa keliwi ushın jeke turaq jaydıń ornı oǵada áhmiyetli. Hátte insannıń ómirinen razı bolıp jasawında tiykarǵı faktorlardan biri bolıp esaplanadı. Adamlardıń turaq jay menen támiyinlengenlik dárejesinen qanaatlanıw sezimi shańaraqlıq baxıt-ıǵbalǵa alıp keliwshi tiykarǵı faktor esaplanatuǵının ilimpazlar da atap ótedi.

Durıs, ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarınan baslap hár qıylı tarawlarda rawajlanıw boldı. Biraq xalıqtıń turaq jayǵa bolǵan talabın qanaatlandırıw, qala hám awıllarda kóp kvartiralı jaylar qurıw máselesi neshe jıl itibardan shette qalǵan bolsa, ata-analardıń jas shańaraqlardı jaylı etiw táshwishi sonsha waqıt artıp bara berdi.

Prezidentimizdiń 2016-jıl 22-noyabrdegi “2017-2020-jıllarda qalalarda arzan kóp kvartiralı turaq jaylardı qurıw hám rekonstrukciyalaw baǵdarlamasın ámelge asırıw ilajları haqqında”ǵı qararına muwapıq pútkil elimiz, sonıń ishinde, Qaraqalpaqstannıń qala hám awıllarında da kóp kvartiralı turaq jaylar qurıw jumısları keń kólemde orınlanbaqta. Álbette, sol waqıtta bul jumıslar baslanıwı bolsa da adamlardıń ómirden razılıǵı hám erteńgi kúnge isenimin bekkemlewge sezilerli tásir kórsetti.

Ótken jıllarda xalqımızdıń turaq jay sharayatı túp-tiykarınan jaqsılanıp atırǵanı, qala hám awıllarımızda jańa turaq jaylar qurıw kólemi keńeyip atırǵanın bárshemiz kórip turmız. Qaraqalpaqstan mısalında alatuǵın bolsaq, tek ǵana 2024-jılı xalıqtı turaq jay menen támiyinlew baǵdarlaması sheńberinde aymaqlarda 71 kóp kvartiralı turaq jay paydalanıwǵa tapsırıldı. Qanlıkól, Qaraózek, Kegeyli hám Ellikqala rayonlarındaǵı “Jańa Ózbekstan” massivlerinde 13, turaq jayǵa talap joqarı bolǵan basqa aymaqlarda 58 turaq jay qurılıp, 2734 shańaraq sonsha úyge jaylastırıldı. Mine, usı xojalıqlardıń hár birine jasaw ushın 4 adam kóship kelgen bolsa, demek, 10 mıńnan aslam adam baspana mashqalasınan qutılǵanı, álbette, bizdi quwandıradı.

Bul tek ǵana xalıqtı turaq jay menen támiyinlew sheńberinde orınlanǵan jumıslardan mısal. Keyingi eki jılda Prezidentimizdiń Qaraqalpaqstanda barlıq tarawdı rawajlandırıw hám xalıqtıń turmıs sharayatın jaqsılawǵa qaratılǵan 14 pármanı hám qararı jáne húkimettiń 25 qararı hám biyligi qabıl etildi. Olar tiykarında ajıratılıp atırǵan qarjılar hár qanday ekonomistti, qısqa múddette qurılıp atırǵan zamanagóy imaratlar bolsa, hár bir watanlasımızdı hayran qaldırıp atırǵanı da bar gáp. Sózimiz qurı bolmawı ushın 2024-jılı bir neshe tarawda islengen jumıslar hám erisilgen nátiyjelerge toqtap ótsek.

Qaraqalpaqstan boyınsha 3-7 jastaǵı derlik 151 mıń bala bar. Sonnan 83,2 procenti mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemlerine qamtıp alınǵan. Jaqın-jaqınǵa shekem pútkil mámlekette, ásirese, Qaraqalpaqstanda baqshaǵa qamtıp alıw jaǵdayı oǵada tómen edi. Hátte óz-ara sóylesiwimizde baqsha, mektepke shekemgi bilimlendiriw túsinigi joǵalıp kete jazlaǵan edi. Mine, usınday sharayatta hám mámleketlik, hám mámleketlik-jeke menshik sheriklik tiykarında kóplegen jańa hám zamanagóy baqshalar ashılıp, qamtıp alıwdıń bul dárejege alıp shıǵılıwı, eń tiykarǵısı, mámleketlik baǵdarlamalar tiykarında bul jumıslardıń sistemalı dawam ettiriliwi haqıyqıy tariyxıy waqıya bolıp esaplanadı.

2023-2024-oqıw jılınan Qaraqalpaqstandaǵı 34 mektepte jańa bahalaw sisteması tájiriybe-sınaq túrinde engizildi. Mekteplerde eki shet tilin oqıtıw hám bir kásipke úyretiw baslaması boyınsha 17 mektepte 10-klasstan baslap eki shet tili hám bir kásipke úyretiw sisteması tájiriybe-sınaq tárizinde jolǵa qoyıldı. Kembridj oqıw baǵdarlamaları tiykarında Nókis qalasındaǵı 46-mektepte 5-klasstan baslap 20 oqıwshıdan ibarat 2 klass ashıldı.

Mekteplerde oqıtıwdıń sapasın arttırıw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan usınday jumıslardıń nátiyjesi sıpatında ótken oqıw jılında ótkerilgen pán olimpiadasınıń final basqıshında 48 oqıwshımız qatnasıp, 8 sıylı orın menen mámleketimiz kóleminde 3-orındı iyeledi.

Mektepke shekemgi hám mektep bilimlendiriwi ministrligi tárepinen oraylasqan halda 150 zamanagóy kompyuter menen úskenelengen Oqıwshı hám muǵallimlerdiń bilim hám kónlikpelerin bahalaw orayı shólkemlestirildi. Bul da mekteplerde bilimlendiriwdiń sapasın arttırıw, zamanagóy metodikalardı bilimlendiriw procesine qollanıw arqalı oqıwshılarǵa hár tárepleme puqta bilim beriwde úlken áhmiyetke iye.

Sapalı medicinalıq xızmet barlıq dáwirde hár qanday jámiyet ushın áhmiyetli. Ásirese, Aral apatshılıǵı aqıbetinde júzege kelgen ekologiyalıq mashqalalar sebepli Qaraqalpaqstan ushın bul jaǵı oǵada áhmiyetli. Sonıń ushın da aymaqta xalıqtı sapalı medicinalıq xızmet penen qamtıp alıw, bul baǵdarda zaman talaplarına say jańa medicina mákemelerin qurıw, barların maman kadrlar hám zamanagóy medicinalıq texnologiyalar menen támiyinlewge ayrıqsha itibar qaratılmaqta. Búgin respublikamızda 216 mámleketke tiyisli hám 352 jeke menshik medicina mákemesi jumıs alıp barmaqta.

Aymaqlarda jasawshı 40 jastan asqan derlik 557,5 mıń adam júrek-qan tamır hám qantlı diabet keselliklerine qarsı, 17 mıńǵa shamalas hámiledar hayal perinatal skriningten ótkerildi. Sonday-aq, qantlı diabet keselligi menen dizimge alınǵan 52 mıńnan aslam nawqasqa medicinalıq xızmet kórsetildi.

Ishimlik suw támiynatın jaqsılaw boyınsha 178 milliard sumlıq ishimlik suw tarmaqları tartılatuǵını belgilendi. Bul baǵdarda ámelge asırılǵan qurılıs jumısları nátiyjesinde xalıqtıń taza ishimlik suwı menen támiyinleniw dárejesi 72,4 procentten 74,8 procentke jetkerildi. Búgin 60 obyektte qurılıs-montajlaw jumısları orınlanbaqta, 55 obyekt paydalanıwǵa tapsırıldı. Bunnan tısqarı, Aziya rawajlanıw bankiniń qarjısı esabınan 2024-2025-jıllarda 1279 kilometr ishimlik suw tarmaqları hám 27 suw obyektiniń qurılıs jumısları basqıshpa-basqısh orınlanbaqta. Bul obyektler hám ulıwma basqa da qurılıslar ushın 2024-jılı 5 mıńǵa shamalas turaqlı hám waqtınsha jańa jumıs ornı ashıldı.

Ulıwma alǵanda, keyingi jılları Qaraqalpaqstan sociallıq-ekonomikalıq jáne ekologiyalıq jaqtan túp-tiykarınan ózgerip, rawajlanıwdıń jańa dáwirine qádem qoymaqta. Aralǵa qaytıp atırǵan jasıllıq hám ol sebepli keń sahraǵa qaytıp atırǵan jańa ómir nápesi barlıq qaraqalpaqstanlılardıń kewline úmit, erteńgi kúnge bekkem isenim alıp kelmekte.

Prezidentimizdiń “Insanlardıń dárti hám táshwishlerin oylap jasaw – adamgershiliktiń eń joqarı ólshemi”, degen iygilikli shaqırıǵın tereń ańlaǵan halda xalqımızdıń táshwishlerin oylap jasaw, mashqalaların saplastırıw ústinde bar kúsh hám bilimimizdi jumsawdı minnetimiz dep bilemiz.

Farhod ЕRMANOV,

Qaraqalpaqstan Respublikası

Ministrler Keńesiniń Baslıǵı

Qaraqalpaqstan xabar agentligi