(Gúrriń)

Axmettiń ómir jolı bir tegis ketip atır edi. Tilekshisi anası aldında aman, shańaraǵınan kewli toq, qolında aylıqlı jumısı. Kórgenli, ónip ósken shańaraqtıń balası dep hámme sıylaydı. Ózi de jas úlkendi húrmetlep, jas kishige ziynet kórsetip bárqulla hámmeniń kewlinen shıǵıp júredi. Lawazımlı jumısı sebepli dos yaran, aǵayindi arttırıp, barıs-keliste de bárqulla kelinshegi ekewi shaqırıqtan qalǵan emes. Tap jumısta eńsesine kóp aqsha túsip, sudlanıp ketemen degenshe onıń húrmeti jayında edi. Átteń, onıń ómirindegi úlken burılıs sol waqıttan baslap baslandı…

Qarańǵı ójire. Kishkene fortochkadan túsip turǵan quyash nurı bir xanada jatırǵan on bir adamǵa jetpes edi. Ízǵar, sasıq bád iyis kewlińdi aynıtıp, miyińdi aylandıradı. Asxanası da, hájetxanası da bir jerde jaylasqan bul xanaǵa túsiwdi hesh kimniń de mańlayına jazbaǵay. Eki kúnnen berli «ne ayıbım boldı, qay jerde aljastım, hesh kimniń haqısın jegen joq edimǵo», dep kúshli ruwxıy azaptı basınan ótkerip atırǵan Axmet ushın bul xananıń qanday awhalda ekenligi de qızıqtırmadı. Qasındaǵılar kúndegi berilgen azıraq awqattı jep, óz-ara sóylesip, ózleri menen ózleri áwere bolıp atır. Bunıń bolsa bir qultım suwdan basqa nárse tamaǵınan ótpedi.
-Statyań qanday? Ne gúlli gúná islep ediń, bul jerdeseń?,-dedi onı sorawǵa tartıp, táǵdirine qızıqsınǵan orta jaslardaǵı tapaltas kisi onı sol kúni-aq sorawǵa tartıp. Tezirek juwap bere qoymaǵan Axmetke abay-siyasat ettime oǵan jaman kózi menen qarap qoydı da tatirovka bastırıp taslaǵan qolların ayqastırıp, kóziniń astınan qarap juwabın kútip otırdı.
Axmet hesh nárse aytqısı kelmedi. Biraz oylanıp otırdı. Soń:
-Moynıma aqsha tústi. Bir mákemede baslıq edim aǵa.
Axmettiń gápinen soń jańaǵı kisi wa-ha-halap kúlip jiberdi. Oǵan qosılıp qasındaǵılar da kúldi.
-Aytpasańda bilemiz. Sen haqqında qashshan xabar tapqanbız,-dedi ol kúlkisin tıyıp. Ne bar edi sonda kisiniń haqısın jey berip. Jeme. Jeseńde azıraq je. Kóp jeseń usınday bolıp túyilip qalasań.
-Yaǵaw aǵa mende ayıp joq. Mına dokumentaciya maselelerinde aljasıq boldıma, bilmedim aǵa.
-Hámme sonday deydi. Hámmesi de jesede jemedim deydi. Endi ne bolsada miynetiń ańsat bolsın ǵoshshım. Kelgenińnen berli baqlap otırman, itibarlı, tınıq jigit ekenseń. Eger barlıǵın ishińe salıp qayǵıra berseń bul jerdegi bir kúniń bir jılǵa tatıydı. Qıynalma. Haq bolsań shıǵasań. Meniń de sendey inim bar edi, sonıń sebebinen usı jerdemen. Endi sende meniń bir inimseń. Hesh nárseden qorıqpa. Men bar jerde saǵan hesh qaysısı tiye almaydı.
Ele túrmexananıń «zań-zakonlarına» túsinispey, tek ǵana óziniń táshwishi menen bánt bolıp otırǵan Axmetke ol jerdegi jaǵdaylar úsh kúnnen soń anıq biline basladı. Kim kúshli bolsa sonıń gápi gáp bolatuǵın ol jerde birew-birewdi ayaw degen nárse joq. Tamaǵıńdı dárriw ishpeseń, sol kúni ashtan qaldım dep esaplay ber. Eki kúnnen berli as tatpaǵan Axmet endi óziniń ash ekenligin sezinip basladı. Eki kúnnen berli bunıń qol urmaǵan tamaǵın aldınan alıp, jep júrgen qara qatpadan kelgen jigit onıń qorǵawshı aǵasına bir qarap endi alayın dep qolın sozıp atırǵanda bir tepki jedi.

-Tart qolıńdı. Ákeńniń… Endi qasına jaqınlap kór ana baqırayǵan kózińdi oyyyıııp alaman. Búgin inimniń ózi jeydi awqatın,-dep onı qorǵawshı aǵası qayırqomlıq etti. Keyninen bilse, aǵasın ol jerde hámme «Ataman Borya» dep sıylaydı eken. Bir gáp penen aytqanda sol jerdegilerdiń «baslıǵı» eken. Sup-suyıq perlovaka sorpanı iship otırıp ol óziniń ash bolǵanın sonda ǵana sezindi. Úydegilerin oyladı. Anası, tuwısqan-tuwǵanları, Ayparshasın, ulı-qızın oyladı. Olar ne qılıp atır eken. Házir qanday awhalda eken. Haqtan janıp, jıl alıp ketip atırǵanında sudqa qatnasıp otırǵan anasınıń dos-dushpanlar ortasında ózin márdana tutıp, dárti ózine jetip, perzentine qıynalıp tursa da sır bermey, qáddin tik uslaǵanı «balam hár qashanda ózgeler aldında ózińdi pás tutpa. Kim dos, kim dushpan ekenligin basıńa is túskeninde bileseń. Awzıńa qan tolıp tursa da dushpanlar aldında túkirme», degen sózleri yadına tústi. Jaǵdayımdı kórip turıp, ózińizdi márdana tuttıńız-aw. Bilemen, úyge barıp, bir xanada otırıp, ishtegi háwirińizdi sırtqa shıǵarıp dat salıp jılaǵan shıǵarsız-aw. Awırıp qalmadıńızba Anajan»,-degen oylar jeteginde túskinlikke tústi. Suwıp muzday bolıp qalǵan awqattı meyli tarpasa da ishken boldı. «Házir olar ne jep, ne iship atır eken. Bárqulla azıq-awqatlar menen muzlatqıshtı toltırıp qoyatuǵın edim. Men qamaqqa túskenimnen soń úydegi zatlardıń bári xatlap alınǵan, olardıń jaǵdayı ne keship atır eken». Usınday oylar menen onıń tańı atıp, kúni juwmaqlanar edi. Sonıń menen-aq, bir aydan aslam waqıt ótti.
-Esapshıńızdı basqa jaqqa qamaptıǵo. Barlıq bále sonnan kelip otır negizi. Sizde itibarlı bolıp qoyıwıńız kerek edi qol qoyǵan waqtıńızda,-dedi izinen xabar alıwǵa kelgen hayalı onıń menen ushırasıw payıtında.
-«Aldırar kúni jazdırar» degenindey, bir shaytan aralastı. Bolmasa ishken-jegen hesh nársem joq.
-Sonı aytamanda aǵası. Tek jazıqsız janıp kettińiz. Kóretuǵın miynetińiz bar shıǵar. Quda qalese bárinen shıǵısamız. Birgelikte bul qıyınshılıqlardı jeńemiz.
-Quda qalese. Ózlerińizdiń jaǵdaylarıńız qalay. Apam qalay, awırıp qalmay aman otırma. Ballar oqıp atırma. Óziń jaqsısańba?
-Shukir jaqsımız. Barimiz amanbız. Enem de jaqsı. Sizge sálem aytıp jiberdi.
-Ózi nege kelmedi? Eger jaqsı bolsa keliwi kerek ediǵo.
Enesiniń sudtan soń qan basımı kóterilip, reanimaciyaǵa túsip qalǵanlıǵın Ayparsha kúyewine aytqısı kelmedi. Onıń uwayımlap túskinlikke túsip qalıwın qálemedi. Jasırdı.
-Enem jaqsı. Ballarǵa qarap qaldı. Sizler Ayqız ekewińiz barıp keleǵoyıń, men endigide bararman, dedi… dep jumsartıp qoyaǵoydı. Biraq, ol ótirik sóylewdi kelistire almas edi. Kózleri sezdirip qoyadı onıń. Oǵan Axmet te isenińkiremedi. Sebebi, anası perzentleri ushın janın qalxan etip, qay jerde bolsa da jetip baratuǵının biledi ol.
Sol jatıstan eki yarım jıldı sanap berip, jaqsı minez qulqı ushın ol múddetinen aldın túrmeden azat etilip, úyine qaytıp keldi. Ol burınǵı Axmet emes edi. Tip-tik tutatuǵın boyı azǵınlıqtanba táwiraq iyilgen. Túskinlikke túsip, barlıq nárseden úmitin úzgen kórinisinen shoq minezli jigitten nawa da qalmaǵan. Ashıwshaq, turpayı adamǵa aylanǵan. Qap-qara shashları appaq túske enip, jasın da biraz úlkeytip kórsetip tur. Anası paqır insulttı basınan ótkergennen soń, tósekke jatıp qalǵan edi. Perzentin kórip Ana paqır quwanıshtan onı bawırına basıp, uzaq jıladı.
-Anajan jılamań. Bári jaqsı boladı. Ele jaqsı bolıp ketesiz. Ayaqqa turasız. Sizdi qálegen jerge qıdırtaman. Aqlıqlarıńızdıń toyların kórip, uzaq jasaysız.
Jıllar ótti. Zımırap ótken waqıt araǵa on bir jıldı saldı. Axmet jeke firma ashıp, isbilermenlik jumısın basladı hám xojalıq jaǵdayın tikledi. Anasın emletip, ayaqqa turıwına sebepshi boldı. Basınan dáwleti tayıp, isli bolıp ketken waqtında bunnan qol úzip ketken jora-joldasları jáne esigin ashıp kele basladı. Biraq Axmettiń olardan kewli suwıǵan edi.
Bir kúni ol qolındaǵı bir bet qaǵazdı alıp, úyine quwanıshlı kirip keldi.
-Anajan, qayaqtasız. Qayaqtasız Anajan. Men aqlandım. Meniń isim qayta sudta kórip shıǵılıp, men pútkilley aqlandım.
-Ne deydi shıraǵım. Aqlandım degeniń ne. Ne boldı balam.

-Awa apa. Men burınǵı isimdi qayta kórip shıǵıwı ushın qayt-qayta shaǵım etken edim. Mine haqıyqat bar eken. On bir jıldan berli nızamǵa qanshama ózgerisler kirgizildi. Men pútkilley ayıpsız bolıp shıqtım.
-Haw qulınım, janım balam. Oń bolsın. Talabıń ońına baslaǵay. «Haqıyqat mayısadı, biraq sınbaydı» degeni rasǵoy. Jaqsı bolǵan eken,-dep balasın aymalap súyip atırǵan enesin Ayparsha da qushaqlap quwanıshtan jılap jiberdi.
-Awa. Men endi qaytadan jumıs ornıma tiklenetuǵın boldım. On bir jıldan berli aylıq is haqılarım tólep beriletuǵın boldı. Men sol aylıqlarma Anajanım Sizdi emletip, Hajı ziyaratına alıp baraman.
-Raxmet balam. Tańiri jarılqasın. Túbiń bir, shaqań mıń bolǵay. «Jigit bası ǵawǵalı bolar», degenǵoy balam, ǵawǵadan basıńnıń shıqqanı ras bolǵay. Hesh bir Ana perzent táshwishi menen awırmaǵay.

Gúlnara Turdıshova, Qaraqalpaqstan xabar agentligi