Novella

Iyt búgin álleqanday terini súyrep kelip, ǵajıy basladı. Anayaǵınan tisledi, mınayaǵın ǵayzadı. Qatıp qalǵan, qaǵırlap atqan teride ne dám bolsın, sonda da iytti ashlıq qıynap, hár jaqqa qańǵırıp barıp keledi, biraq awzına túyirli nárse túspey, iyesiniń iyisi qalǵan qosqa kelip, súykenedi, ırıldaydı ,basın eki ayaǵınıń arasına qoyıp, mólerip jatadı, jáne turadı, jortqalap álle qaylardan aylanıp qaytqan boladı. Qostıń ergenegin taydırajaq bolıp, murnın tıǵıp ári-beri kórip edi, ishke kire almadı.
Bir jıldan berli iyt jalǵız. Iyesi ketkennen berli iyt naǵız jetim.
Qurıp qalǵan, sorına sorpa tógilgen qostıń ishinde ne bolsın?
Waqtında gúrlegen qos edi. Eki qazan qańtarıwlı, eki quman qozǵa qalawlı ,qashan kórseń tap usı qosta azan menen saranaw sıyırlardıń gúrpildegen súti sapırılıp pisiriler, gáh sútburısh, geyde palqaymaq qatıq qatılıp jarma asılar, gáh gúbi pisiler, toraq tulıpqa tıǵılıp, tap usı qara qazanda tarı salınıp, sók, taqan arılmaydı, múyeshtegi digirmannan júweri úzilmeydi. Kún uyasına kirgennen eski fanıs dártke jarar edi.Usı fanıs penen ómir boyı ońıstı.
Búgin ne? Búginligi bári ótirik boldı ǵo.
Jeti perzenttiń qılıǵınan xabardar bir-eki jası úlken basıw aytıp edi ,ulı-qızı hár jaqtan tartqılap tıńlay qoymadı. Ata-mákanda birewińiz otırıń degen aqıl, qurı dalaǵa ketti.
Jaydıń buzılǵanın, zattıń bóliskenin kórip turǵan mollanıń kempiri de, jılt etip, payın aldı. «Digirmandı maǵan bereǵoyıń, ata-anańızǵa quran oqıp otırar biziń ǵarrı» degen soń hám zil qaratas digirmannıń kimge keregi bar dedime, sorayǵoyıp ediń dep mollanıń kempirine digirmandı bere saldı. Molla da tayın tur eken, digirmandı kósherinen suwırıp alıp, dóńgeletip qostıń awzına qańtarıp qoyǵan tachkaǵa salıp, yampańlap tura jóneldi.
Sonıń menen qos bosaǵan esabı.
Qostıń tariyxı uzaǵıraq. Sovxozlastırıw dáwiri edi. Urıstan keyin adamlar ózlerin zordan alıp, boyların kóterer-kótermes bolıp, «jańa jetistikpe, áytewir» dep jaǵalarına túpirip júrgen jıllarda, usı jerge qonıs basqan erli-zayıp nuw ermanı jıńǵıldı dúktirtip hár jer, hár jerge jıńǵıldıń dúziw jerinen shıbıqsha islep, tórt tárepke kómdi de ,shıbıqshaǵa qızıl shúberekten belgi baylap, úy bolmaqtıń ǵamına kirisken edi.
***
Urıstan kelgen jigit kópke shekem úylenbey júrdi. Qızlar bolsa, ústine boyın taslap tur. Erkektiń qıt waqtı. Jap-jas qızlar ekiniń birine qayıl edi. Aytıp-aytıp sharshap, «áytewir buyırǵan kúni bar shıǵar» dep Tájetti qıstaǵan menen paydası joq ekenin bilgen aǵayınler lappa qoya qoydı. Birew urıstan ázzi bolıp kelgen dese, birewler basqa nárseni ayttı. Sonıń menen jası bolsa, qırıqtan ótti endi úyleniwdi qoydı-aw dep úmitin úzip júrgende usı hayalı Gúlnigar tap bola ketti. Quralayın dese demde eken. Anaw-mınaw emes, jigirma jas kishi-aw. Hámme awzın ashtı, birew tańlayın taqıldatıp tańlandı, birew qızǵandı, birew bola qoysın dedi.
Qırıqqa shekem úylenbey júrgen saltańbas jigitte ne dúnya bolsın?
Úyinen bir kiyiz, bir kórpe, eki kórpeshe payına tiyip, bózge túyip arqalap, jolshıbay mashınlarǵa minip al-ha dep atqan usı jerge qonıs bastı. Onda erte báhár edi. Kele sala awıldıń shetindegi arnanıń boyında ósip turǵan torańǵıldı kesip ákelip, bekkemlep qos dúzetti. Jıńǵıldı eki jaǵın qıpsaqlap, esik deyikpe, qapı deyikpe qańǵırǵan iyt-pıshıq kirmesin dep ergenek islendi. Áweli eki bólme jay basladı, keyin jáne eki bólme qostı. Mine usı ózlerine keń saray kóringen úyinde jeti perzent kamalǵa keldi. Qonıs basqan jerinde Tájetke jumıs tabıla qoydı. Salı ambarǵa gezekli qarawıl. Onnan artıǵın tilemegen Tajet sol jumısında tapjılmastan , pensiyaǵa shıǵıp bolıpta isledi.

Qaraqalpaqsha Transliterator | Қарақалпақша Транслитератор, [06.12.2024 18:35]
Balların oqıttı, úyli etti, turmısqa shıǵardı. Bir jıldıń ishinde qos arıs sap boldı. Áweli Tajet ketti, keyin Gúlnigar….
Jeti perzent jeti jaqtan úy boldı. Birewi Qazaqstan dedi, biri orısiyat dedi, biri ázim sháhárde, biri ózimizdiń Nókiske jetpeydi dep, tırbańlasıp jay saldı. Kempir-ǵarrınıń qolında qalıp, xızmet isleydi aw degeni áweyi shıǵıp, birewdiń qolına kirdi de ketti.
Áke-sheshesiniń as-abatın bergennen soń góne jaydı buzıp aldı.Aǵashın biri, polın biri qopardı, góne qapı menen áyneklerdi de bir nársege jarar dep qaldırmadı. Kórpe-tósekti biri, chaynek-keseni biri iyeledi .Bir háptede ata-úyi tep-tegis boldı.
Qostaǵı eki qazandı eki qız qapshıqqa salıp arqalap ketti. Úlken kelin de bos qalmadı.Sırı ketpegen úlken samar, suw quyatuǵın plág penen kerek tastıń awırı joq dep eki qumandı da qosa aldı.
Ata-ana tiri gezinde jeti balaǵa pana bolǵan, usı jeti bala ósip-óngen jer bir maydanda gúl-opat boldı.
Ele qáddin uslap turǵan eski qos úyilgen kesekten anıq kórindi. Kimdur esikti ashıp ishke kirdi. Eki oshaqtıń úyilgen kúli, qasında bolsa átóshkir ǵana qalıptı. Tóbede eski fanıs shań basıwı menen iliwli tur. Múyeshte bolsa, digirmannıń ornı úńireyip jatır edi…
Iyesiz qalǵan iyt ashıq qalǵan esikten zońq etip, ishke kirdi, bir nársege túsingendey uzaq ulıdı…
Perzentler miyrimli bolıp, úlken úy iyesiz qalmasın eken.

Oralxan Saparova.