Korrupciyaǵa qarsı gúres ulıwma milliy xáreketke aylanıwı tiyis.

“Korrupciyanıń aldın alıw – mámleketlik xızmetke professional hám pidayı kadrlardı tańlaw hám olardı “hadallıq vakcinası” menen shanshıwdan baslanadı”
Ózbekistan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev usı jıldıń 5-mart kúni “Korrupciyanıń aldın alıw boyınsha jumıslardıń nátiyjeliligi hám aldaǵı tiykarǵı wazıypalar”ǵa arnalǵan Korrupciyaǵa qarsı gúresiw Milliy keńesiniń keńeytilgen májilisine qatnastı.
Birinshi márte bunday tárizde korrupciyaǵa qarsı gúreske arnalǵan májilistiń keń kólemde, qatań talaplar menen, anıq wazıypalar belgilenip tásirli etip ótkeriliwi bárshemizde juwapkershilik sezimin jáne de kúsheytti. Bul xalkımız kútken tariyxıy áhmiyetke iye májilis bolıp “korrupciyaǵa qarsı mawasasız gúres” jańa basqıshqa kóterildi desek haqıyqattı aytqan bolamız.
Májiliste korrupciyadan awlaq ortalıq jaratıw boyınsha jumıslarǵa tolıq baha berildi hám aldaǵı wazıypalardı anıq belgilep alıw zárúrligi atap ótildi. Mámleketimiz basshısı 55 anıq maqsetke baǵdarlanǵan baslamanı alǵa qoydı hám olardıń sheńberinde 5 nızam, 12 párman hám qararlar islep shıǵıladı.
Bayanatta aytıp ótilgenindey, “Reformalar jolındaǵı eń úlken tosqınlıq hám irkinish – bul korrupciya bolıp esaplanadı”. Haqıykıtında da, korrupciya aqıbetinde dúnya ekonomikası jılına 3 trillion dollar zıyan kórip atırǵanı bul globallıq qáwip. Korrupciya sonday jawız illet, ol xalıqtıń mámleketke, Konstituciya hám nızamlarǵa isenimine zıyan jetkeredi, turaqlı rawajlanıw hám qáwipsizlik ushın ayrıqsha qáwipke aylanadı.
Siyasatshılardıń atap ótkenindey, “hár bir mámlekette reformalardıń nátiyjeli ámelge asırılıwı onıń basshısınıń siyasiy erk-ıqrarı, sonday-aq mámlekettiń rawajlanıwı hám xalıq mápi jolındaǵı belsendi jumısı ” menen baylanıslı bolıp esaplanadı.
Haqıyqatında da mámleketimizde korrupciyaǵa qarsı gúresiw máselesine shın mánisinde húrmetli Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev el basshısı bolıp kelgen birinshi kúnnen (2016-jıl 8-sentyabr) baslap ayrıqsha itibar qaratıldı. 2016-jıldıń 14-oktyabrinde Prezidentimizdiń nızamshılıq baslaması menen Ózbekstan Respublikasınıń “Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında”ǵı nızam joybarı Oliy Majlis Nızamshılıq palatasınıń dodalanıwına kirgizildi.
Húrmetli Prezidentimiz 2016-jıldıń 7- dekabrinde Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 24 jıllıǵı bayramına arnalǵan saltanatlı májilistegi bayanatında: «Jámiyettiń rawajlanıwına tosıq bolıp atırǵan jáne bir illet – bul korrupciya bálesi», bunday qáwip-qáterge qarsı gúresiw maqsetinde jaqında Nızamshılıq Palatası tárepinen qabıl etilip, Senatqa jiberilgen «Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında»ǵı nızamdı tezirek ámeliyatqa engiziw ilajların kóriwimiz lazım» dedi.
Prezidentimiz tárepinen 2017-jıldıń 3-yanavarında qol qoyılǵan bul nızam aldın dara-dara bolǵan xuqıqıy hújjetlerdi ózine jámlegen, xalıq-aralıq talaplarǵa juwap beretuǵın bir tutas Nızam boldı. Onıń qabıl etiliwi mámleketimizde Korrupciyaǵa qarsı gúreste birinshi isenimli qádem desek boladı.
Nızamda «korrupciyaǵa qarsı gúresiw tarawındaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarları» belgilendi. Sonıń ishinde:
1. Xalıqtıń huqıqıy sanası hám huqıqıy mádeniyatın joqarılatıw, sonday-aq, jámiyette korrupciyalık jaǵdaylarǵa mawasasızlıq qatnastı qáliplestiriw.
2. Mámleketlik hám jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawlarında sistemalı hám turaqlı túrde korrupciyanıń aldın alıwǵa baylanıslı ilajlardı ámelge asırıw.
3. Korrupciyaǵa baylanıslı huqıqbuzarlıqlardı óz waqtında anıqlaw, olarǵa shek qoyıw hám olardıń aqıbetlerin, imkaniyat beriwshi sebep hám sharayatlardı saplastırıw bolıp esaplanadı. Sonıń menen birge korrupciyaǵa baylanıslı jınayatlardı islegeni ushın juwapkershiliktiń sózsiz ekenligi principin támiyinlew.
Keyingi 6-7 jılda elimizde korrupciyanıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw boyınsha huqıqıy, institucionallıq hám shólkemlestiriw tiykarları boyınsha anıq sistema jaratıldı, tiyisli nızamlar qabıl etildi. Bular arasında, “Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında”ǵı, «Huqıqıy málimlemeni tarqatıw hám onnan paydalanıwdı támiyinlew haqqında”ǵı, “Jámiyetlik qadaǵalaw haqqında”ǵı, “Jábirleniwshiler, gúwalar hám jınayat procesiniń basqa qatnasıwshıların qorǵaw haqqında”ǵı, “Mámleketlik puqaralıq xızmetleri haqqında”ǵı, ”Máplerdiń soqlıǵısıwı haqqında”ǵı” hám taǵı basqa nızamlardı aytıp ótsek boladı.
Mámleketimizde korrupciya mashqalasın jámiyetshilik dodalawına alıp shıǵatuǵın ashıq sistema hám ortalıq jaratılǵanı atap ótildi. Ashıqlıq kórsetkishi boyınsha xalıqaralıq reytinglerdegi mámleketimizdiń ornı 138 tekshege jaqsılanıp, Oraylıq Aziyada birinshi, dúnyada 30-orınǵa kóterildi.
Aytıp ótiw kerek, Prezidentimizdiń 2021-jıl 16-iyunda qabıl etilgen «Mámleketlik uyımlar hám shólkemlerdiń jumısınıń ashıqlıǵın támiyinlew, sonday-aq, jámiyetlik qadaǵalawdı nátiyjeli ámelge asırıwǵa baylanıslı qosımsha ilajlar haqqında»ǵı Pármanında barlıq mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımları, sonıń ishinde, Esap palatası, Oraylıq Bank, sud hám prokuratura uyımları, ustav fondında mámleket úlesi 50 procent hám onnan artıq bolǵan xojalıq shólkemleri hám mámleketlik unitar kárxanaları tárepinen ashıq maǵlıwmatlar sıpatında jaylastırılıwı kerek bolǵan jámiyetlik áhmiyetke iye 40 qa shamalas maǵlıwmatlar dizimi tastıyıqlandı. Bul dizim maǵlıwmatlardıń áxmiyetliligine qarap (korrupciyalıq jaǵdaylardıń aldın alıw maqsetinde ) jańalanıp barıladı.
Sonday-aq, Prezidentimizdiń 2023 jıldaǵı 27-noyabrdegi PP – 200 – sanlı Pármanına muwapıq, «Haj» saparına barıw ushın gezekte turǵan zıyaratshılardıń birden-bir onlayn gezegi haqqındaǵı maǵlıwmatlar; balalardı mámleketlik mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemlerine qabıl etiw ushın berilgen arzalar gezegi haqqındaǵı maǵlıwmatlar; mámleketlik uyımlar hám shólkemler tárepinen berilgen mámleketlik emes kommerciyalıq shólkemlerge grant hám sociallıq buyırtpalar haqqında maǵlıwmatlar, olardıń orınlanǵanı haqqında esabat; bos jumıs orınları, jumısqa qabıl etiw shártleri, talabanlarǵa qoyılatuǵın talaplar hám kórsetiwi tiyis bolǵan hújjetler haqqında maǵlıwmatlar menen tolıqtırıldı.
Sonday-aq, filosofiya doktorı((PhD) hám pán doktorı(DSc) ilimiy dárejesin alıw ushın ilimiy keńes tárepinen ótkeriletuǵın dissertaciyanı qorǵawı, orta arnawlı hám professional oqıw orınlarınıń test sınaqları hám Prezident, dóretiwshilik hám kánigelestirilgen mekteplerge kiriw imtixanların internet tarmaǵı arqalı tikkeley efirge uzatıw tártibi engizildi.
Prezidentimiz óz sózinde “Qayta-qayta aytaman: biz ashıq-aydınlıq siyasatın, sóz erkinligi ideyaların turmısqa engiziwde bárqulla isenimli bolamız!”- dedi.
Korrupciyanı túp-tamırınan qurtıw ushın eń dáslep insan faktorı hám qaǵazpazlıqtı azaytıwǵa ayrıqsha itibar qaratılmaqta. Prezidentimiz bul baǵdarda islengen jumıslarǵa ayırım mısallardı keltirdi.
Máselen, jerdi hákim qararı menen ajıratıwdan tolıq waz keship, aukcion sistemasına ótilgeni nátiyjesinde korrupciya «oshaǵı»na aylanǵan bul sistema xalıqshıl boldı. «Ashıq-aydın qurılıs» baǵdarlaması engizilip bul baǵdarda unamlı ózgerisler bolmaqta.
Qurılısqa ruqsat beriw, imarattı tapsırıwda órt qáwipsizligi boyınsha byurokratiya hám nızam buzılıwınıń kóbeyip korrupcion jaǵdaylardıń payda bolǵanlıǵı sebepli ayrıqsha jaǵdaylar ministri hám onıń orınbasarları jumıstan bosatıldı.
“Mámleketlik satıp alıwlar haqqında”ǵı nızam qabıl etilip, tańlaw hám tender sanlastırılıp, salamat báseki bolǵanı sebepli satıp alınatuǵın tovarlar hám xızmetlerdiń bahası arzanlap ótken jılı 14 trillion sum byudjet qarjısı únemlendi.
Adamlarǵa 100 million sumǵa shekemgi turmıslıq kreditler insan faktorısız 5 minuttıń ishinde onlayn berilmekte. Bankirler máhállege túsip, ózleri adamlarǵa joybar, kredit usınıs etpekte.
Joqarı oqıw orınlarına oqıwǵa kiriwde hújjetler insan faktorısız tapsırılıp, imtixanlar ashıq-aydınlıq talaplarında onlayn translyaciya etilmekte. Talabanlar test sınıklırınan ótip, toplaǵan balına qaray joqarı oqıw ornın tańlaw sisteması engizildi.
Jol háreketi qáwipsizligi inspektorlarına bodi-kamera menen xızmet etiwi engiziliwi, avto nomerlerdiń aukcionda satılıwı, «qol radarı» hám qaǵaz protokol dúziwdiń biykar etiliwi korrupciya faktorlarınıń keskin azayıwına alıp keldi.
«Xalıq xızmetindegi mámleket» principi tiykarında isbilermenlerge xızmet kórsetiw jolǵa qoyılıp, 120 túrdegi hújjetlerdi talap etiw, 160 tan aslam licenziya hám ruxsatnamalar biykar etildi. Nátiyjede 200 mıńǵa shamalas jańa isbilermenler bazarǵa kirip keldi. Sırt el qatnasıwındaǵı kárxanalar derlik 5 esege artıp, 23 mıńǵa shamalastı hám áhmiyetli tárepi reformalarımızǵa isenimi bekkemlendi.
Prezidentimizdiń aytıp ótkenindey, sońǵı jeti jılda 120 milliard dollardan aslam investiciya kirgeni, ekonomikamız 2 esege ósip, ótken jılı 115 milliard dollarǵa jetkeni bunıń ayqın dálili hám nátiyjesi boldı.
Májiliste korrupciyaǵa qarsı gúresiwde tek ǵana mámlekettiń háreketi menen kútilgen nátiyjege erisip bolmaytuǵınlıǵı, bul – pútkil jámiyetimizdiń jumısı, kadrlarda pidayılıq, illetlerge qarsı gúresiwde awızbirshiliktiń jetispey atırǵanı, máhállede toy-merekede artıqsha ısırapgershilikke jol qoymaw, hadallıq hám shúkirshilik penen ómir súriwdi túsindiriw jumısları boyınsha jámiyetimizde jaqsı tájiriybeler jetispey atırǵanı atap ótildi.
Húrmetli Prezidentimiz “Korrupciyanıń aldın alıw – mámleketlik xızmetke professional hám pidayı kadrlardı tańlaw hám olardı “hadallıq vakcinası” menen shanshıwdan baslanadı,”- dedi. Haqıyqattan bul áhmiyetli pikirler jurt basshımızdıń 2020-jıldıń yanvar ayındaǵı Oliy Majliske Múrájatında “…, jámiyetimizdiń barlıq aǵzaları “Hadallıq vakcinası” menen shanshılmasa, óz aldımızǵa qoyǵan joqarı sheklerge erise almaymız”, – degen maqset hám wazıypalarımızdıń dawamı edi.
Bul máselede kadrlardı oqıtıw, tárbiyalaw hám ornı-ornına qoyıwda Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentligi hám Mámleketlik basqarıw akademiyasınıń jetekshi sıpatındaǵı roli sezilmey atırǵanı sınǵa alındı.
Endi eski úlgidegi “obektivka”dan waz keship, IT-texnologiyalar tiykarında xızmetkerdiń mamanlıǵı hám potencialı, erisken nátiyjelerin bahalaytuǵın sistemaǵa ótiwi, lawazımǵa qoyıwda xızmetkerdiń pitkergen joqarı oqıw ornın yamasa islegen jeri emes, al, qanday bilim-tájiriybege iye ekeni hám kórsetken nátiyjeleri tiykarǵı ólshem bolıwı tiyis.
Májiliste korrupciyanıń aldın alıw faktorları menen islesiw ushın 117 ministrlik hám mákemedegi «korrupciyaǵa qarsı ishki qadaǵalaw» strukturalarında 1 mıń 285 xızmetker jumıs islep atırǵanlıǵı kórsetilip, biraq, korrupciyalıq faktorlardı saplastırıwda olardıń ornı da, juwapkershiligi de sezilmey atırǵanı atap ótildi.
Xaqıyqattan hám tán alıw kerek, bul boyınsha belgili dárejede jumıslar islengeni menen ayrım tarawdaǵı juwapker kadrlardıń biliminiń, iskerliginiń, jumısqa degen juwapkershiliginiń tómenligi, xalıq aralıq ISO 37001:2016 standartqa sáykes korrupciyaǵa qarsı ishki kadaǵalau (komplaens kadaǵalaw) sisteması talapların tolıq bilmewi, óz mekemesinde xızmetkerlerdiń huqıqıy sanası hám huqıqıy mádeniyatın arttırıw, korrupciyaǵa mawasasız múnásibetti qáliplestiriw boyınsha alıp barılǵan islerdin tómenligi álbette jumıstın nátijeligine keri tásir etedi.
Májiliste máhállede adamlar menen islesken, olardıń mashqalasın kórip ózi sheshken jaslar arasınan basshı kadrlar tańlap alınıwı kerek ekenligi atap ótildi. Jumısqa qabıllawdı ashıq-aydın ótkeriw, mámleketlik xızmetkerlerdiń reestrin belgilew, kadrlardıń korrupciyaǵa beyimliligin úyreniw boyınsha párman joybarın kirgiziw tapsırıldı.
Prezidentimiz bayanatında jáne bir áhmiyetli bárshe kútken másele – mámleketlik xızmetkerlerdiń dáramatın deklaraciyalawǵa baylanıslı nızamdı qabıl etiw waqtı-sáti kelgenligi atap ótildi. Nızam joybarın jámiyetshiliktiń dodalawına qoyıp, 1-aprelge shekem kirgiziw tapsırıldı.
Aytıp ótiw kerek, Prezidentimizdiń 2021-jıl 6-iyul “Korrupciyaǵa qarsı mawasasız qatnasta bolıw ortalıǵın jaratıw, mámleketlik hám jámiyetlik basqarıwda korrupciyalıq faktorlardı keskin kemeytiw hám bunda jámiyetshiliktiń qatnasın keńeytiw ilajları haqqında”ǵı №PP-6257-sanlı Pármanı qabıl etilip, 2022-jıl 1-yanvardan baslap mámleketlik kárxana hám shólkemlerdiń basshıları hám orınbasarları, olardıń ómirlik joldası hám jas óspirim perzentleriniń dáramatları hám múlkin májbúriy deklaraciyalaw sistemasın engiziw belgilengen edi.
Deklaraciya beriwden bas tartıw yaki jalǵan maǵlıwmat beriw, onı jumıstan shetletiw hám juwapkershilikke tiykar bolatuǵınlıǵı kórsetildi. Sonday aq, mámleketlik xızmetkerlerge respublikamız tısqarısınan esap betler ashıw hám iyelik etiw, naq pullardı saklaw, kóshpeli múlkke iye bolıw qadaǵan ekenligi kórsetip ótildi.
Májiliste aytılǵanınday nızamsız baylıq arttırıw ushın xalıq-aralıq standartlarǵa sáykes juwapkershilik belgilenedi. Mámleketlik xızmetker deklaraciyalaǵan dáramatına sáykes kelmeytuǵın múlkti qay jerden alǵanın dálillewi tiyis boladı. Sonday aq, joqarıda korsetilgenindey deklaraciya boyınsha jalǵan maǵlıwmat beriw, jasırıw yaki maǵlıwmat beriwden bas tartqanı ushın juwapkershilik belgilenedi.
Ayrıqsha itibarǵa ılayıq tárepi sonda, Byudjet hám byudjetten tısqarı qarjılar esabınan alınıp atırǵan tovarlardı tártipke salıw maqsetinde barlıq lawazımdaǵı shaxslar xızmet transportında júriwdi keskin qısqartıp, mámleketimizde islep shıǵarılǵan avtomobil hám mebelge ótiw zárúrligi aytıldı. Májilis bolǵan kúnnen baslap Ózbekistan Respublikası Bas ministri úlgi kórsetip jergilikli avtomobilge ótti.
Májiliste Prezidentimiz jáne bir áhmiyetli máselege itibarımızdı karatıp, “Reformalarımızdıń nátiyjeliligi bárinen burın, sadıq, pidayı hám korrupciyaǵa tózimsiz, taqatsız jańa áwladqa tikkeley baylanıslı. Bul jumısta pikiri pák jas áwladtı tárbiyalaw tiykarǵı wazıypaǵa aylanıwı shárt.”- dedi. Usı maqsette mekteplerde «Tárbiya» páni sheńberinde ul-qızlarımızǵa hadallıq, birewdiń haqısına qıyanet etpew sıyaqlı iygilikli ideyalardı ápiwayı tilde túsindirip barıwı kerek ekenligin atap ótti.
Student hám jaslardıń korrupciyaǵa qarsı joybarları, startap hám innovaciyalıq baslamaların qollap-quwatlaw arqalı «korrupciya – keleshekke qáwip» degen ideya tiykarında Jańa Ózbekstan jaslarınıń qálbinen orın alatuǵın sistema jaratsaq, áyne maqsetke muwapıq bolatuǵını atap ótildi.Xakıykattan xam korrupciyaǵa qarsı guresiude jaslardn pikir
Májiliste Prezidentimiz jámiyetshilik wákilleri hám mámleketlik emes shólkemlerge múrájat etti. Korrupciyaǵa qarsı gúresiw – ulıwma milliy wazıypa, hár bir watanlasımızdıń hújdan isi bolıp esaplanadı. Sonıń ushın, korrupciyaǵa taqatsız bolıw ushın jáne de kóbirek sharayat jaratıp, oǵan keń jámiyetshilikti tartıw, ásirese bárinen burın, mámleketlik emes shólkemlerdiń belsendiligin arttırsaq, bul – eń durıs jol,- dedi. Máselen, Korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha konvenciya talapların monitoring etiwge mámleketlik emes shólkemerdiń tartılıwı úlken nátiyje beretuǵınına isenim bildirildi. Usı maqsetler ushın jańa joybarlardı qollap-quwatlawǵa hár jılı 10 milliard sumnan ajıratıp barıladı.
Korrupciyanı jeńiw ushın birinshi gezekte onıń artıqsha saltanat hám dábdebe degen «oq tamırların» qurtıwımız shárt. Tilekke qarsı, adamlar olarǵa teńlesemen dep, ózin «otqa-shoqqa» urmaqta. Ayırım basshılar óziniń ápiwayı turmıs tárizi menen hámmege úlgi bolıwdıń ornına, bunday jalǵan qádiriyatlardıń tutqınına aylanıp, nızamsız dáramat tabıwǵa umtılıp atırǵanı da bar gáp»,- dedi Prezident.
Sonlıqtan, máhálle belsendileri, nuranıylar, zıyalılar, jazıwshı hám shayırlar, kórkem óner hám mádeniyat xızmetkerleri, isbilermenler, belgili shaxslar, basshılar, deputat hám senatorlar – ulıwma, pútkil jámiyetshilik birlesip, korrupciyaǵa «jámiyet denesindegi rak» sıpatında qarawımız tiyis ekenligi bárshemizge wazıypa etip aytıp ótildi..
Sizler bul haqıyqat hám talaptı tereń túsinip, olardı ámelge asırıwda ayrıqsha belsendilik kórsetesiz, hámmege úlgi bolasız, dep isenemen»,- dedi Prezident Shavkat Mirziyoev sóziniń juwmaǵında.

Batır Matmuratov,
Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń
Korrupciyaǵa qarsı ishki qadaǵalaw bóliminiń baslıǵı.
Qaraqalpaqstan xabar agentligi.