26-iyun kúni Tashkent qalasında Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatınıń segizinshi jalpı májilisi óz jumısın dawam ettirdi.

Onda Senat, húkimet aǵzaları, ministrlik hám uyımlardıń wákilleri, jergilikli Keńeslerdiń deputatları, Senat janındaǵı Jaslar parlamentiniń aǵzaları hám ǵalaba xabar qurallarınıń xızmetkerleri qatnastı.
Videokonferencbaylanıs tárizinde ótkerilgen jalpı májilisti Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatınıń Baslıǵı Tanzila Norboeva alıp bardı.
Jalpı májilis Senattıń YouTube tarmaǵındaǵı beti arqalı tikkeley sáwlelendirilip barıldı.
Jalpı májilistiń ekinshi jumıs kúni “Túrkiy mámleketler shólkeminiń Puqaralıq qorǵanıw mexanizmin shólkemlestiriw haqqındaǵı Kelisimdi (Bishkek, 2024-jıl 6-noyabr) ratifikaciyalaw haqqında”ǵı nızamdı kórip shıǵıwdan baslandı.
Atap ótilgenindey, Kelisim 2024-jılı 6-noyabr kúni Qırǵızstan Respublikasınıń Bishkek qalasında “Túrkiy dúnyanı keńeytiw: ekonomikalıq integraciya, turaqlı rawajlanıw, sanlı keleshek hám hámme ushın qáwipsizlik” súreni astında ótkerilgen Túrkiy mámleketler shólkemine aǵza mámleket basshıları keńesiniń májilisi sheńberinde islep shıǵılǵan hám Ázerbayjan, Qazaqstan, Qırǵızstan, Túrkiya hám Ózbekstan tárepinen qol qoyılǵan.
Bul hújjettiń tiykarǵı maqseti Shólkemge aǵza mámleketlerdiń ayrıqsha jaǵdaylar uyımları arasında tábiyǵıy apatshılıqlardıń aldın alıw hám saplastırıw tarawında nátiyjeli birge islesiw qatnasıqların jolǵa qoyıw hám Shólkem aǵzalarınıń taraw baǵdarındaǵı doslıq qatnasıqların bekkemlewden ibarat.
Kelisimde Shólkemge aǵza mámleketler puqaralıq qorǵanıw mexanizmi baqlawshı mámleketler hám basqa mámleketlerdiń aymaqlarında júz beriwi múmkin bolǵan tábiyǵıy apatshılıqlar hám ayrıqsha jaǵdaylarda ayrıqsha mútájliklerdi qanaatlandırıw ushın birgeliktegi jumıstı nátiyjeli shólkemlestiriw názerde tutılmaqta.
Sonday-aq, Shólkemge aǵza mámleketlerdiń ayrıqsha jaǵdaylar uyımları arasında nátiyjeli birge islesiwdi jolǵa qoyıw, tábiyǵıy apatshılıqlar waqtında operativ izlew-qutqarıw jumısların muwapıqlastırıw, usı tarawdaǵı monitoring, tallawlardıń nátiyjelerin hám óz-ara tájiriybe almasıwın sistemalastırıw hám óz-ara járdem hám birge islesiwdi jańa basqıshqa kóteriw sıyaqlı máselelerdiń huqıqıy tiykarları hám mexanizmleri belgilengen.
Nızam menen usı Kelisimniń ratifikaciyalanıwı ayrıqsha jaǵdaylar tarawında xalıqaralıq birge islesiw qatnasıqların jańa basqıshqa kóteriwge hám tábiyǵıy apatshılıqlardıń aldın alıw, prognozlaw, monitoring etiw hám tallawǵa xızmet etedi.
Bunnan tısqarı, ayrıqsha jaǵdaylar júz bergende basqarıw hám izlew-qutqarıw jumısların nátiyjeli shólkemlestiriw boyınsha aldınǵı tájiriybelerdi almasıwǵa imkaniyat jaratadı.
Dodalaw juwmaǵında senatorlar tárepinen nızam maqullandı.
Soń “Yadrolıq zıyan ushın puqaralıq juwapkershiligi haqqındaǵı Vena konvenciyasına (Vena, 1963-jıl, 21-may) Ózbekstan Respublikasınıń qosılıwı haqqında”ǵı nızam dodalandı.
Atap ótilgenindey, Ózbekstan Respublikası usı Konvenciyaǵa qosılıwı nátiyjesinde puqaralıq yadro obektlerinde júz bergen hádiyseler aqıbetinde jetkerilgen zıyan ushın juwapkershilik rejimi, zıyandı qaplaw tártibi, múddetleri hám principlerin belgileytuǵın tiykarǵı normalar engiziledi. Sonday-aq, yadrolıq juwapkershilik rejimi yadrolıq apatshılıq júz bergen jaǵdayda Ózbekstan xalqına tólem tóleniwi támiyinlenedi.
Bul hújjetiń tiykarǵı maqseti yadrolıq qurılma operatorı tárepinen basqarılatuǵın obektlerde júz bergen hádiyseler nátiyjesinde júzege kelgen yadro zıyanı ushın operatordıń juwapkershiligi, sonday-aq, yadro zıyanınan qarjılay qorǵanıwdı támiyinlew ushın minimal talaplardı belgilewden ibarat.
Atap ótilgenindey, Vena konvenciyasına qosılıw zıyandı qaplawdıń xalıqaralıq kólemde tán alınǵan huqıqıy mexanizmlerin támiyinlep, jábirleniwshilerdi qorǵawdı kúsheytedi, yadrolıq qurılmalar operatorınıń anıq minnetin beglileydi hám júzege keliwi múmkin bolǵan zıyanlardı qaplaw ushın isenimli qarjılay kepilliklerin jaratadı.
Sonıń menen birge, milliy yadro qáwipsizligi sistemasına isenimin arttıradı, xalıqaralıq birge isleiwdi bekkemleydi hám yadrolıq juwapkershilik tarawındaǵı zamanagóy standartlarǵa ámel etiliwin támiyinleydi.
Ózbekstannıń Vena konvenciyasına qosılıwı yadro energetikası hám qáwipsizligi tarawında xalıqaralıq huqıqıy maydanǵa kiriwin támiyinlewge, yadrolıq qáwipsizlikti kepillewge, yadrolıq zıyannan jábirleniwshilerdiń huqıqların múnásip qorǵawǵa, mámlekettiń yadro energetikası tarawındaǵı juwapkershiligin anıq belgilewge hám yadro energetikası tarawında qamsızlandırıw sisteması hám kompensaciya mexanizmlerin engiziwge xızmet etedi.
Bunnan tısqarı, Ózbekstannıń Atom energiyası xalıqaralıq agentligi menen birge islesiw qatnasıqları jáne de keńeyedi hám onıń baǵdarlamaları sheńberinde perspektivalı joybarlardı ámelge asırıw jumısları jedellesedi.
Dodalaw juwmaǵında senatorlar nızamdı maqulladı.
Senattıń 8-jalpı májilisinde Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń 2024-jıldaǵı jumısı haqqındaǵı esabatı tıńlandı.
Atap ótilgeninedy, 2024-jılı Oraylıq banktiń jumısında tiykarǵı itibar jalpı talaptıń inflyaciyaǵa bolǵan basımların jumsartıw, xalıqtıń jamǵarıw belsendiligin xoshametlew hám orta múddetli perspektivada inflyaciyanıń belgilengen target kórsetikishine jetiwin támiyinlewge qaratılǵan.
Sonday-aq, usı dáwirde bank sistemasınıń qarjılay turaqlılıq kórsetkishlerin muwapıqlastırıw, júzege keliwi múmkin bolǵan qáwip-qáterlerdiń unamsız tásirlerin jumsartıw, bank xızmetleri hám esap-sanaq operaciyalarına kiber qáwip hám aldawshılıq jaǵdaylarınıń aldın alıw tiykarǵı wazıypalar sıpatında belgilengen.
Usı wazıypalardı ámelge asırıw nátiyjesinde 2024-jılı bank sistemasınıń ulıwma kapitalınıń kólemi 18 procentke, ustav kapitalınıń kólemi 22 procentke ósken. Kapital jetkilikliligi kórsetkishi 17,4 procentti qurap (minimal talap 13 procent), ótken jılǵı dárejede (17,5 procent) saqlanıp qalǵan.
Esabat jılında bankler tárepinen isbilermenlik subektleriniń biznes baslamaların qollap-quwatlaw, investiciyalıq joybarlardı qarjılandırıw jáne xalıqtıń mútájlikleri ushın ajıratılǵan kreditlerdiń muǵdarı 2023-jılǵa salıstırǵanda 35,8 trillion sumǵa artqan hám 287,1 trillion sumdı quraǵan. Ekonomikadaǵı ulıwma kredit qoyılmaları qaldıǵı bolsa 566,2 trillion sumdı qurap, 14 procentke ósken.
Ámelge asırılǵan ilajlar nátiyjesinde hám inflyaciyanı arttırıwshı qáwip-qáterlerdiń azayıwı sebepli tiykarǵı stavka 14 procentten 13,5 procentke túsirilgen.
Pul-kredit tarawındaǵı bul ilajlar inflyaciya dárejesiniń joqarı pátlerde ósiwin toqtatıw imkaniyatın bergen. Jıl juwmaǵında inflyaciya dárejesi 9,8 procentti, bazalıq inflyaciya dárejesi bolsa 7,2 procentti quraǵan.
Sonıń menen birge, májiliste senatorlar Oraylıq bank tárepinen saplastırılıwı kerek bolǵan kemshilikler hám ámelge asırılatuǵın wazıypalarǵa itibar qarattı.
Sonıń ishinde, kommerciyalıq bankler tárepinen isbilermenlik subektlerinen nızamshılıq hújjetleriniń talaplarına ámel etpey tiykarsız kredit procenti hám peniya óndirilgen, shańaraqlıq isbilermenlikti rawajlandırıw baǵdarlaması sheńberindegi kreditlerdi ajıratıwda belgilengen múddetlerge ámel etilmegen. “NUMO” hám “UZCARD” sistemalarınıń integraciyası elege shekem juwmaqlanbaǵan. Mashqalalı kreditlerdiń úlesi ótken jılǵı dárejede saqlanıp qalmaqta.
Juwapkerlerdiń bul kemshiliklerdi saplastırıw boyınsha kórilip atırǵan ilajlar haqqındaǵı málimlemeleri tıńlandı.
Dodalaw procesinde puqaralardıń bank kartalarınan hár qıylı aldawshılıq jolları menen qarjılardı ózlestiriw jaǵdaylarına shek qoyıw zárúrligi ayrıqsha atap ótildi.
Senatorlar tárepinen bazalıq inflyaciya dárejesin tómenletiw ilajların kóriw, tólem sistemalarınıń turaqlı islewin támiyinlew, xızmetler kólemin keńeytiw boyınsha usınıslar bildirildi. Bunnan tısqarı, kiberqáwipsizlik ilajların kúsheytiw hám isbilermenlerden nızamsız túrde qarjı óndiriw jaǵdaylarına shek qoyıw zárúr ekenligi atap ótildi.
Dodalaw juwmaǵında bildirilgen usınıslardı inabatqa alǵan halda Senattıń tiyisli qararı qabıl etildi.
Sonday-aq, senatorlar tárepinen miynet nızamshılıǵına ámel etiliwi boyınsha kámbaǵallıqtı qısqartıw hám bántlik ministrine parlamentlik soraw jiberiw haqqındaǵı másele kórip shıǵıldı.
Atap ótilgenindey, Senat aǵzalarınıń orınlarda óz saylawshıları menen ushırasıwlarında, sonıń ishinde, kóshpeli qabıllawlarda, Senatqa kelip túsip atırǵan múrájatlarda hám sociallıq tarmaqlarda mámleketlik uyımlar, kárxana hám shólkemler miynet nızamshılıǵına jeterli dárejede ámel etpey atırǵanı aqıbetinde sońǵı waqıtları puqaralar tárepinen narazılıqlar bildirilmekte. Sonı esapqa alıp, bul másele Senattıń Sud-huqıq máseleleri hám korrupciyaǵa qarsı gúresiw komiteti tárepinen úyrenilgen.
Sonıń ishinde, 2023-2024-jıllarda Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń virtual hám xalıq qabıllawxanalarına kelip túsken bántlik hám miynet qatnasıqlarına baylanıslı múrájatlardı úyreniw procesinde anıqlanǵanınday, ayırım mámleketlik uyımlar, kárxana hám shólkemlerdiń múrájatlar menen islesiw jumısı qanaatlandırarsız bolıp qalmaqta.
Mámleketlik uyımlar hám shólkemler, sonday-aq, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarına usı máseleler boyınsha 167 314 múrájat kelip túsken bolıp, múrájatlar sanı 2024-jılda (80 816) 2023-jılǵa (86 498) salıstırǵanda derlik 6 mıńǵa yamasa 7 procentke azayǵan bolsa da, miynetke haqı tólew jáne miynet hám bántlik tarawındaǵı basqarıwǵa baylanıslı máselelerge baylanıslı múrájatlar sanı artqan.
2024-jılı sudlarda kórilgen isler boyınsha orınlarda miynet nızamshılıǵına ámel etpew aqıbetinde huqıqı buzılǵan puqaralardıń paydasına jumıs beriwshilerden 166 milliard sum miynet haqı, 22 milliard sum keshikkenlik ushın haqı, 20 milliard sum ruwxıy zıyan hám 17 milliard sum mámleketlik bajı óndiriw haqqında sud qararları qabıl etilgen bolıp, nátiyjede ayırım basshılardıń nızamsız buyrıqları nátiyjesinde jámi 225 milliard sum muǵdarında yamasa 2023-jılǵa salıstırǵanda 86 milliard sumnan kóp muǵdarda zıyan jetkerilgen.
Miynet kelispewshilikleriniń kópshiligin miynet haqını óndiriw, jumısqa tiklew, tólemli kompensaciya óndiriw, miynet dem alısı, jumısqa qabıl etiwdi nızamsız túrde biykarlaw menen baylanıslı kelispewshilikler quraǵan.
Xalıqtıń haqılı narazılıqlarınıń kóbeyiwi, ádalatsızlıq boyınsha puqaralardıń shaǵımları sanınıń keskin artqanı senatorlar tárepinen sınǵa alındı.
Dodalaw nátiyjesinde bul másele boyınsha parlamentlik soraw jiberiw boyınsha Senattıń qararı qabıl etildi.
Jalpı májiliste jas óspirim balalardıń támiynatı ushın aliment óndiriw hám tólew sistemasın jetilistiriw boyınsha kórilip atırǵan ilajlar boyınsha Ministrler Kabinetine parlamentlik soraw jiberiw máselesi de dodalandı.
Atap ótilgenindey, sońǵı jılları mámleketimizde balalardıń huqıqların támiyinlew hám kepillik beriw jáne olardı sociallıq qorǵaw, atap aytqanda, balalardıń támiynatı ushın aliment óndiriw hám tólew sistemasın jetilistiriw baǵdarında belgili jumıslar ámelge asırılmaqta.
Sonıń ishinde, Ózbekstan Respublikası Konstituciyasında balanıń tolıq rawajlanıwı ushın eń jaqsı sharayatlardı jaratıw mámlekettiń minnetlemesi ekenligi bekkemlep qoyıldı.
Sonday-aq, nızamshılıqta aliment tólewden bas tartqanlıq ushın hákimshilik hám jınayıy juwapkershilik ilajları kúsheytilgen.
Qarızdar tárepinen sebepsiz sebeplerge bola sud hújjeti orınlanbaǵan jaǵdayda qarızdardıń elimizden shıǵıwın waqtınsha sheklew múmkin ekenligi belgilengen.
Sonıń menen birge, Bas prokuratura janındaǵı Májbúriy orınlaw byurosında “Aliment tólemleri” qorı shólkemlestirilip, 50 milliard sum qarjı ajıratılǵan.
Tarawda alıp barılǵan reformalar nátiyjesinde bir qatar unamlı nátiyjelerge erisildi. Atap aytqanda, Májbúriy orınlaw byurosı uyımları tárepinen 2024-jıl dawamında 2,1 trillion sum qarjılar, sonnan aldınnan tólem sıpatında 46,3 milliard sum muǵdarında aliment pulları óndirilgen. 2025-jıldıń yanvar jaǵdayına bola “Aliment tólemleri” qorı esabınan 1 723 óndiriwshilerge 40,6 milliard sum qarjı tólep berilgen.
Sonday-aq, ótken jılı 13 252 shańaraq jarastırılǵan, jumıssız bolǵan 5 113 qarızdar, sonnan 8 201 i “Bántlik platforması” arqalı jumısqa jaylastırılǵan.
Dodalaw dawamında balalardıń támiynatı ushın aliment óndiriw hám tólew procesinde ayırım mashqala hám kemshiliklerdiń bar ekenligi senatorlar tárepinen atap ótildi.
Atap aytqanda, Bas nızamımızda ata-analar óz perzentleriniń erjetkenge shekem tolıq hám hár tárepleme kamalǵa keliwi ushın ǵamxorlıq etiwge májbúr ekenligi belgilengen bolsa da, ayırım ata-analar bul minnetlemege juwapkershilik penen qatnasta bolmay atırǵanına itibar qaratıldı.
2023-jılı 5 697 shaxs, 2024-jılı bolsa bul kórsetkish 35 procentke artıp, 8 833 shaxs materiallıq támiynattan bas tartqanı ushın hákimshilik juwapkershilikke tartılǵan hám ótken jıldıń ózinde jınayat isleri boyınsha sudlar tárepinen 1 109 ayıplaw húkimi shıǵarılǵan.
Dodalaw dawamında jumıs ornı bolmaǵan hám dáramatı anıqlanbaǵan qarızdarlardan aliment óndiriw baǵdarındaǵı ayırım mashqalalarǵa da itibar qaratıldı.
Balalarǵa aliment óndiriw hám shańaraqtı támiyinlewdiń basqa da túrleriniń xalıqaralıq tártibi haqqındaǵı Gaaga Konvenciyasına qosılıw, “Aliment tólemleri” qorın qáliplestiriw dáreklerin keńeytiw hám aliment minnetlemelerin orınlaw hám qadaǵalawdıń birden-bir málimleme sistemasın Ekonomika hám qarjı ministrliginiń Ǵaznashılıǵı elektron sisteması menen integraciyalaw wazıypalarınıń orınlanıwı keshigip atırǵanı senatorlar tárepinen sınǵa alındı.
“Aliment tólemleri” qorı esabınan 1 723 óndiriwshilerge 40,6 milliard sum qarjı tólep berilgen bolsa da, bul qarjılardıń tek ǵana 2 procenti, yaǵnıy 849,2 million sum qorǵa qaytarılǵanı bul baǵdarda da tásirsheń ilajlar kóriw zárúr ekenligi atap ótildi.
Bunnan tısqarı, Shańaraq kodeksiniń 107-statyasına tiykarlanıp jas óspirim bala sud qararı menen ata-anasınan alınıp, balalar tárbiya mákemesine jaylastırılǵan bolsa, ata-ananıń hár birinen usı balanıń paydasına belgilengen muǵdarlarda aliment óndiriledi. Onda óndirilgen alimentler usı balanıń atına ashılǵan bank esap betinde toplanadı hám ol er jetkende tólenedi.
Biraq jas óspirim balalardıń atına bank esap betin ashıwdıń huqıqıy tiykarları belgilenbegenligi ushın házirgi kúnge shekem alimentler basqa esap betlerge tólep kelingen.
Dodalaw juwmaǵında joqarıda atap ótilgen áhmiyetli máselelerdi óz ishine alǵan parlamentlik sorawdı Ministrler Kabinetine jiberiw haqqında Senat qararı qabıl etildi.
Sonday-aq, senatorlar tárepinen Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatı Kengashiniń qararları da tastıyıqlandı.
Jalpı májiliste jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawlarınıń huqıqıy tiykarların bekkemlewge hám mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń kólemli reformalardıń nátiyjeliligin arttırıwǵa, xalıqaralıq birge islesiwdi rawajlandırıwǵa qaratılǵan 13 másele, sonıń ishinde, 8 nızam kórip shıǵıldı.
Sonıń menen Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatınıń segizinshi jalpı májilisi juwmaqlandı.

Ózbekstan Respublikası
Oliy Majlisi Senatı
Málimleme xızmeti