Ómir-bul biyik tawǵa megzeydi, ol tawdıń shıńına shıǵıwımız ushın, aldıǵa qaray háreketlenemiz, joqarıǵa talpınamız.
Ómir-gúzar jol sıyaqlı, geyde tegis, geyde gedir-budır. Onnan júrip ótiw ushın tózimlilik, epshillik zárúr.

Ómir-bul aǵar dárya, bir zamatta suw kibi aǵıp óte shıǵadı, jasımız ulǵayıp qalǵanında ǵana men ne isledim, ómirimdi qalay jasadım,-dep oylap qalamız.
Ómir –bul maydan, ol gúres maydanı. Ómir tek jaqsılıqlardan ibarat emes, jaqsılıq penen jamanlıq arpalısıp júredi. Túrli tosıqlar, óziń kútpegen hádiyseler, sheshiliwi qıyın mashqalalar da gezlesedi. Solardı jeńe bilgen adam ǵana ómirde jasawdıń mánisin tereńirek túsinedi.
Ómir kitabı mazmunǵa bay, hár beti qızıqlı waqıyalar menen tolı zamanlaslarımız bizden aldın da jasap ótken, házir biz benen aramızda da jasamaqta. Solardıń biri 80 jıllıq sanalı ómirin iygilikli islerge arnaǵan, respublikamızda transport, orta arnawlı kásiplik bilimlendiriwdi rawajlandırıwǵa salmaqlı úlesin qosqan transport tarawınıń pidayısı, Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti singen transport xızmetkeri, marxum Nazarbay Xalmuratov haqqında sóz etpekshimiz.
Kaharmanımız áyne urıs baslanǵan jılı dúnyaǵa kelgen. Balalıq dáwiri júdá aytarlıqtay bolmaǵanı menen báribir basqasha. Oyın balasınıń aqtan qaranı ajırata almaytuǵın pák júreginde jańa túsiniklerdi qáliplestirip, keleshekte ómirdiń quramalıraq ekenligin tereńirek ańlawı ushın mekteptegi dáslepki sabaq – «Álipbe»ni balalarǵa tán úlken qızıǵıwshılıq, ayrıqsha inta menen úyreniwi onıń keleshegine jol salmaqta edi. Ásirese, 5-6-klassqa kelgeninde matematika pánine ıqlası artıp, fizika-matematika pánlerinen oqıtatuǵın ustazı Dáwen Opaevtıń kóp sanlı súyikli shákirtleriniń birine aylanadı.
«Mektep – aqılıńa aqıl qosadı, muǵallim keleshektiń jolın sızadı»,-degen gápte tereń tiykar bar. Sol ustazınıń oqıtıw sheberligi, pánge bolǵan qızıǵıwshılıǵın oyata alıwı qaharmanımızdıń keleshekte bir kásiptiń basına «bas jip» taǵıwına sebepshi boladı hám nátiyjede mektepti tamamlawdan-aq Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń fizika-matematika fakultetine oqıwǵa kiredi. Oqıwda studentlik jılları menen armiya qatarındaǵı xızmet etken jılları óz aldına bir gúrriń, solay da bolsa ol jıllardıń qaharmanımızdıń «Nazarbay Xalmuratov» bolıp tanılıwına, jámiyetlik isker, belgili ustaz bolıp qáliplesiwine aytarlıqtay úlesi bolǵanlıǵın aytıp ótiw orınlı.
«Naǵız baylıq miynetten kórinedi, ómir úyretip danıshpan etedi. Aqılım – atam, bilimim – babam»,- deydi dana Kiyikbay biy. Danıshpanlar ómir tájiriybesinen kórip, turmıs degen elewishten elep, sonnan soń qalǵan maǵızın ǵana bizge aytıp ketken ǵoy. Áyne kúshine tolǵan, bilim hám turmıs tájiriybesine iye, diplomlı qánige álbette mámleketke zárúr. Onıń shegi Nókiste jańadan ashılǵan avtomobil jol qurılısı texnikumına túsip, sol jerde dáslepki miynet jolın baslaydı. Sol waqıttaǵı texnikumnıń direktorı Timur Kamalov: «Armiya qatarında bolǵan ekenseń, texnikumda jaslar shólkemin saǵan tapsırmaqshıman, hámmesin óziń epley alasań»,-dep úlken isenim bildiredi. Jańadan ashılǵan texnikum 1965-jılı 150 okıwshısı, 8 avtomashinası menen 8 jıllıq mekteptiń imaratında jumıs baslaydı. Bul ómirde hár bir zattıń tariyxı bar. Sol texnikum iske túsken jılları oqıtıwdıń barlıq talaplarına tolıq juwap bere almaǵanın sol dáwirdi basınan ótkergenler ǵana biledi. Barlıq qıyınshılıqlar artta qalıp, texnikum áste-aqırın ayaqqa turıp, kerekli áspab-úskeneler, qánigeli kadrlar menen tolısa berdi. Aradan jıllar ótip sol texnikumdı pitkerip shıqqan studentler arasınan mámleketlik xızmetkerler, ministrler, senatorlar, xalıq deputatları, respublikamızdıń sociallıq-ekonomikalıq tarawlarına kerekli maman qánigeler jetilisip shıqqan.
Ómirde hár bir adamnıń óz glossariysi boladı, sonıń menen birge kóp qollanatuǵın da sózleri boladı. Nazarbay aǵanıń eń kóp qollanǵan sózleri: «oqıń, úyreniń, esińizde saqlań» degen sózler bolsa kerek. Mine usı sózler arqalı onıń izine talay ǵana shákirtler erdi. Ózi jas gezinde isenim bildirgen ustazınıń shalǵayınan qalayınsha tutqan bolsa, waqıt óte kele óz gezeginde onıń izine eriwshiler de kóp boldı.
Bir danıshpan: «Muǵallim bergen bilim-sahrada dostıń, ómir jollarında súyenishiń, jeke waqtında-mádatkeriń, adamlar arasında abırayıń, dushpanlarǵa qarsı qural bolıp xızmet etedi»,-degen edi. Sol aytqanday ol bergen bilim, qala berse shákirtleriniń bilimge shın ıqlas qoyıwı arqalı úyrengenleri ómiri boyı turmıs arbasın qıyınshılıqsız tarta alıwında úlken járdem boldı.
Nazarbay Xalmuratov usınday talapshańlıǵı menen kóp uzamay texnikum basshılarınıń názerine túsip, oǵan direktordıń orınbasarı lawazımın bekitedi. Ol islegen jılları jaslarǵa talapshanlıq penen tártipke boysınıwdı úyretiw tálimniń kundelikli dástúri engiziliwine úlken itibar qaratılıp, nátiyjede texnikum jasları arasınan sportta, oqıw óndirislik ámeliyatında tabıslarǵa erise alatuǵın bilimli jaslar jetilisip shıqtı. Bul jıllarda texnikumda oqıw-oqıtıw jumıslarınıń ámeliyat penen teńdey alıp barılıwı ushın oqıw dárgayınıń oqıw-óndirislik bazasın keńeytiw hám zaman talabına say úskenelew jumıslarında da túpkilikli ózgerislerge erisildi. Onıń iskerligin bilgen joqarı turıwshı uyım basshılarınan ayırım partiya, jaslar shólkemlerine «jumısqa kel»,-dep mirát etkeninde Nazarbay Xalmuratov ózi kewil qoyǵan kásibine hám ózi irge tasın qalawǵa belsene qatnasqan texnikum jámáátin taslap ketpedi. Sol texnikumnıń tariyxı jazılsa, usı insannıń ismi birinshilerden bolıp sol kitapqa qosıla jazılatuǵınlıǵın esapqa alatuǵın bolsaq, sol jerden pensiyaga shıǵıp ketemen degenshe pidayılıq penen xızmet etken naǵız bilimlendiriw jankúyeri boldı. Onnan qala berse óndiristiń qan tamırı esaplanǵan avtotransport qánigelerin tayarlawda shiykishilik bolmawı tiyis dep esaplap, jol qurılısı kárxanalarına jollama menen barǵan texnikum pitkeriwshileri shala sawat, uqıpsız eken degen gápke qalmawın bárqulla tákirarlap, tayarlap atırǵan qánigeleriniń texnikumǵa abıray áperiwin shın júreginen qáleytuǵın edi.
«Tek úsh nárse ǵana adamnıń basqalardan joqarı ekenligin kórsetedi: talant, ilim hám jaqsı minez»,-deydi Deni Didro. Nazarbay Xalmuratovta usı úsh nárse bar edi, sonıń ushın ǵana ol basqalardan bárqulla joqarı, barǵan jerinde ornı tórden boldı. Sebebi ol ustaz edi.
Ustaz – bizge bilimler dúnyasınıń esigin ashıp, ómir, Watan, ana, jaqsı-jaman, aq penen qara, dos-dushpan, sulıwlıq, doslıq, nákaslıq, hadallıq, quwanısh, muxabbat sıyaqlı túrli túsiniklerdiń mánisin úyretken insan sıpatında júregimizde máńgi qaladı. Nazarbay aǵa da ustazlıq mártebesine erisip, kóplegen shákirtlerdiń júreginen orın aldı.
Insan dúnyaǵa keler eken, táwiraq joldı basıp ótken soń, ózine: «men neler isledim, keynimde ne qaldırıp atırman, Watanıma múnásip Adam bola aldımba?» degen sıyaqlı sorawlar berip, óziniń islegen islerin tárezige tartıp kórer eken. Zamanlasları, shákirtleri Nazarbay aǵanı esler eken, onı shın mánisinde hadalıy insan, haqıyqıy kásip iyesi, haqıyqatshıl, kóplep maqtawǵa arzırlıq shákirtler tárbiyalaǵan ustaz sıpatında qaraydı. Onıń usı miynetleri múnásip bahalanıp, «Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen transport xızmetkeri” húrmetli ataǵına ılayıq dep tabıldı.
Házireti Nuw alayxissalam haqqındaǵı ráwiyatta mıń jıldan kóbirek ómir súrip, demi tawsılar gezde onnan, «Ey ullı zat, sonsha uzaq ómir súrdińiz, siz dúnyanı qanday túsindińiz?»-dep soraptı. Sonda ol: «Dúnya – bir háwliniń eki esigi bolıp, olardıń birinen kirip, basqasınan shıǵıp kettim»,-degen eken.
Álbette, ómir bilgen adam ushın júdá qısqa. Sonı ańlay otırıp, ózimnen keyin izimde jaqsı ism, jaqsı perzent qaldırayın deytuǵınlar tilekke qarsı kóp emes. Nazarbay Xalmuratov ózinen biri-birinen tárbiyalı 2 ul, 4 qız perzent qaldırdı, olardıń barlıǵı da el kárine jaraǵan insanlar bolıp jetilisti. Olar ósip-óndi, úlken nárwan shaqa jayıp, aǵamızdıń urpaqları órbidi. Házir olardıń barlıǵı da Nazarbay aǵa salıp ketken joldan baratır, ol jol baxıtqa alıp baradı, óytkeni baxıttıń mánzili bar.

Qundız Jumaǵalieva, jurnalist, Qaraqalpaqstan xabar agentligi