2025-jıl 30-may kúni Qazaqstan paytaxtı Astana qalasında Oraylıq Aziya mámleketleri – Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan, Túrkmenstan hám Ózbekstan jáne Italiya arasında sammit bolıp ótedi.

Málim bolıwınsha, Italiya Bas ministri Jorja Meloni regionǵa saparı dawamında Samarqand hám Tashkentte ushırasıwlar ótkeredi, 30-may kúni Astanada mámleket basshıları menen birgelikte ushırasıwǵa qatnasadı.
Bul baslama Italiyanıń Oraylıq Aziya menen qarım-qatnastı bekkemlewge ayrıqsha umtılısı sıpatında bahalanbaqta. Keyingi waqıtta bul mámleket regionımız benen qatnasıqlardı tereńlestiriwge ayrıqsha itibar qaratpaqta.
Ózbekstan da Italiya menen siyasiy-ekonomikalıq baylanısqa unamlı qaraydı: 2023-jılı Prezident Shavkat Mirziyoevtiń usı mámleketke saparı dawamında siyasiy, ekonomikalıq, mádeniy hám gumanitarlıq tarawlardı qamtıp alǵan 11 áhmiyetli hújjetke qol qoyılǵan, «Strategiyalıq sheriklik» deklaraciyası qabıl etilgen. Usı kózqarastan Oraylıq Aziya – Italiya sammiti regiondaǵı barlıq mámleketler ushın EA menen sheriklikti bekkemlewde gezektegi áhmiyetli basqısh bolıwı kútilmekte.

Italiyanıń Oraylıq Aziyadaǵı ulıwma mápleri

Italiya Oraylıq Aziya regionındaǵı sherikler menen qatnasıqtı jaqsılaw arqalı EA sheńberindegi abırayın bekkemlew, óziniń Oraylıq Aziya boyınsha strategiyasın ulıwma strategiyası menen úylestiriw niyetinde. Italiya hám Oraylıq Aziya mámleketleri sırtqı isler ministrleriniń «1+5» túrindegi sóylesiwi birinshi márte 2019-jıl dekabr ayında Rimde shólkemlestirilgen. Ulıwma, Rimniń regiondaǵı belsendiligi EA ushın da áhmiyetli.
Italiya kontinenttiń energetika támiynatı dáreklerin diversifikaciyalaw maqsetinde import boyınsha jańa sherikler izlemekte. Bul strategiyalıq birge islesiw mámleket ushın ekonomikalıq baylanıslardı bekkemlew, sonıń menen birge regionda turaqlılıqtı támiyinlew ushın áhmiyetli.

Awıl xojalıǵı hám agrotexnologiya

Ózbekstan awıl xojalıǵı tarawında Italiya tájiriybesi hám texnologiyasın jedel tartıwǵa umtılmaqta. Máselen, Italiyanıń suwdı únemlew texnologiyası menen belgili bolǵan «Iritec» kompaniyası menen sheriklik aldıńǵı mexanizaciya hám irrigaciya sistemasın engiziw, azıq-awqat hám awıl xojalıǵı ónimlerin islep shıǵarıw nátiyjeliligin arttırıw imkaniyatın beredi. Sonıń menen birge, suwdan aqılǵa uǵras paydalanıwǵa erisiledi.
Italiyanıń agrotexnologiya tarawındaǵı aldınǵı baǵdarlamaları da qabıl etilmekte. 2023-jıl iyun ayında Rimde ótkerilgen Ózbekstan – Italiya biznes forumında «Cermac» konsorciumı hám ózbek kompaniyaları arasında awıl xojalıǵın qayta islew tarawında texnika hám texnologiya transferi boyınsha memorandumǵa qol qoyıldı. «Cermac» juwapkerleriniń atap ótiwinshe, respublikamız miywe-ovoщ eksportın jedel rawajlandırmaqta. Italiya kompaniyaları bolsa óz tájiriybesin tuqım egiwden terimge shekem, tolıq óndirislik shınjırda joqarı dárejedegi texnologiyalıq sheshimlerdi engiziwge háreket etpekte.
Óz-ara birge islesiwde, ilimiy izleniw tiykarında Jizzaq wálayatı Sharaf Rashidov rayonı aymaǵında 40,1 million evrolıq joybar alǵa qoyıldı. Tez arada 400 gektar jerde shafran plantaciyası qurılıp, ónim jetistiriw hám eksport etiw jolǵa qoyıldı. 2024-jılı shafran gúlin qayta islew zavodı iske qosıldı hám házirgi waqıtta 20 dan aslam túrdegi ónim islep shıǵarılmaqta.
Búgingi kúnde bul ónimler Italiya, Avstriya, Niderlandiya, Franciya, Qubla Koreya, Birlesken Arab Ámirlikleri sıyaqlı mámleketlerge eksport etilmekte. Italiya menen birgelikte tek ǵana shafran emes, al miywe jetistiriw, baǵshılıqtı rawajlandırıw hám ónimdi ekspertizadan ótkeriw boyınsha hár qıylı joybarlar jolǵa qoyılǵan. Eń tiykarǵısı, birge islesiw procesi barǵan sayın keńeymekte.
Qamsızlandırıw hám finanslıq mexanizm járdeminde awıl xojalıǵınıń turaqlılıǵı arttırılmaqta. Usı jıldıń may ayında bolıp ótken sóylesiwde Italiya sisteması mısalında elimizde agrosektorǵa beyimlestirilgen qamsızlandırıw shólkemlestiriw, jasalma intellektten paydalanǵan halda qáwipti anıqlaw hám qánigeler tayarlaw sıyaqlı áhmiyetli máseleler dodalandı. Bunday ilajlar awıl xojalıǵı qáwipin azaytıw, eksport potencialın arttırıwǵa xızmet etedi.

Energetika tarawında birge islesiw

Italiya menen energetika tarawındaǵı birge islesiwdiń áhmiyetli baǵdarı – tábiyǵıy gaz tarmaǵın modernizaciyalaw hám qayta tikleniwshi quwatlılıqtı rawajlandırıwdan ibarat. Italiyalı «Pietro Fiorentini» hám « Terranova» sıyaqlı kompaniyalar mámleketimizde gaz támiynatı tarmaǵın sanlastırıw joybarında qatnaspaqta.
Sonıń menen birge Ózbekstan elektr támiynatında da áhmiyetli reformalardı baslaǵan. Húkimet 2030-jılǵa shekem qayta tiklenetuǵın dáreklerdegi elektr energiyasınıń úlesin kóbeytip, derlik 25 procentke shekem arttırıwdı maqset etken. Bul elektr tarmaǵın modernizaciyalawdı talap etedi. Italiyanıń energetika kompaniyaları hám qarjıları jasalma – quwatlılıq qorǵaytuǵın qurılma hám quyash paneli texnologiyasın engiziw, sonday-aq, elektr tarmaǵın jetilistiriw boyınsha sırt el investiciyasın tartıwda qatnasıwı múmkin. Bunnan tısqarı, Italiya Oraylıq Aziyanı tek ǵana neft, gaz hám uran jetkerip beriw emes, al qayta tiklenetuǵın energiya dárekleri boyınsha da úlken potencialǵa iye ekenin tán almaqta.
Gaz hám energetika tarawında ámelge asırılıp atırǵan reformalarımızdıń qollap-quwatlanıwı jasıl ekonomika hám turaqlı rawajlanıw strategiyası menen únles. Awıl xojalıǵı hám sanaatta energiyanı únemleytuǵın texnologiyanı keńnen engiziw arqalı nátiyjelilikti arttırıw boyınsha kórsetkishti eki esege arttırıw, qayta tiklenetuǵın dáreklerden únemli paydalanıw biziń qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám klimatqa baylanıslı maqsetlerimizge de sáykes keledi.

Densawlıqtı saqlaw tarawındaǵı birge islesiw

Búgingi kúnde Italiya joqarı bilimlendiriw hám medicina mákemeleri menen baylanıs ornatıwǵa keńnen tartılmaqta. Máselen, 2022-jılı ótkerilgen ushırasıwda Rim qalasındaǵı A.Jemelli (Agostino Gemelli) universiteti klinikası Qaraqalpaqstan medicina institutı menen birge aldıńǵı medicina texnologiyası, quramalı xirurgiyalıq operaciyalar ótkeriw hám mamanlıq arttırıw baǵdarlamaları boyınsha birge islesiw boyınsha sóylesiw alıp barıldı. Nátiyjede kardioxirurgiya, nevropatologiya, transplantaciya sıyaqlı baǵdarlarda oqıtıw baǵdarlamaların ámelge asırıw hám ilimiy-izertlew alıp barıwǵa kelisip alındı. Bul Italiyanıń joqarı texnologiyalı medicina tájiriybesin Ózbekstanǵa alıp kiriwge qaratılǵan isenimli qádemi bolıp tabıladı.
Italiya farmacevtika kompaniyaları da elimizge investiciya kirgiziw imkaniyatın úyrenbekte. Máselen, «IBSA Group» wákilleri Densawlıqtı saqlaw ministrligi janındaǵı Farmacevtika tarmaǵın rawajlandırıw agentligi menen sheriklikti dodalap, «Menarini», «Italfarmaco», «Chiesi» sıyaqlı iri kárxanalar menen baylanıs ornatıwǵa kelisti. Akademiyalıq baǵdarlamalar sheńberinde studentlerimizdiń Italiyada mamanlıǵın arttırıw názerde tutılmaqta. Bul jergilikli kadrlardıń potencialın arttırıwǵa xızmet etedi. Aldınǵı ilimiy texnologiya tiykarında sistemanı modernizaciyalaw, isenimli diagnostika hám zamanagóy emlew úskenelerin ámeliyatta qollanıw xalıqtıń salamatlıǵın jaqsılawda úlken áhmiyetke iye.

Juwmaq

Oraylıq Aziya mámleketleri hám Italiya qatnasıwındaǵı dáslepki sammit Ózbekstan ushın kóp tárepleme hám perspektivalı bolıp esaplanadı. Awıl xojalıǵı, energetika, densawlıqtı saqlaw tarawlarında Italiyanıń aldınǵı tájiriybesi hám texnologiyasın mámleketimizde qollanıw turaqlı rawajlanıw milliy maqsetleri menen sáykes.
Agrar tarawda Italiya tájiriybesiniń qollanılıwı awıl xojalıǵı ónimleriniń básekige shıdamlılıǵın támiyinlew menen birge eksport potencialın jáne de arttıradı, ónim jetistiriw procesinde az qárejet penen joqarı sapa dárejesine erisiwge járdem beredi.
Energetikada gaz tarmaǵın sanlastırıw hám qayta tikleniwshi dáreklerdi iske qosıw joybarları ekologiyaǵa unamsız tásirdi azaytadı. Medicina tarawındaǵı baylanıslar xalıqqa sapalı medicinalıq xızmet kórsetiw imkaniyatın keńeytedi, kadrlar tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın arttırıwda járdem beredi.
Juwmaqlap aytqanda, Italiya menen birge islesiw Ózbekstannıń turaqlı rawajlanıw milliy maqsetlerine erisiwge qaratılǵan baslamaları menen únles. Bul bolsa mámleket ekonomikasın modernizaciyalaw, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám sociallıq tarawdıń rawajlanıwına sezilerli úles qosadı.
Astanada bolıp ótetuǵın sammit te regionallıq qatnasıqlardı bunnan bılay da bekkemlep, sonıń ishinde, Ózbekstan – Italiya strategiyalıq birge islesiwin sapa jaǵınan jańa basqıshqa alıp shıǵatuǵını sózsiz.

Shuhrat Hojimurodov, Turaqlı rawajlanıw orayınıń bas qánigesi