Ózbekstan Respublikası Normativlik-huqıqıy hújjetler haqqındaǵı Nızamnıń 3-statyasına muwapıq, normativlik-huqıqıy hújjet nızamshılıqqa muwapıq, qabıl etilgen, ulıwma májbúriy mámleketlik kórsetpeleri sıpatında huqıqıy normalardı belgilewge, ózgertiwge yamasa biykarlawǵa qaratılǵan rásmiy hújjet bolıp esaplanadı. Usı Nızamnıń 6-statyasına bola, normativlik-huqıqıy hújjetlerdiń túrleri tómendegilerden ibarat.
Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyası, Ózbekstan Respublikası nızamları, Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi palatalarınıń qararları, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń pármanları hám qararları, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararları, ministrlikler hám uyımlardıń buyrıqları hám qararları, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń qararları.
Demek, joqarıdaǵı normativ-huqıqıy hújjetlerdiń túrlerinen kelip shıǵatuǵın bolsaq, ótken jılı jańadan qabıl etilgen Ózbekstan Respublikası Miynet kodeksine itibar beremiz. Salıstırmalı túrde, bunda aldıńǵı Miynet nızamshılıǵına bola, Kodekste dáslepki sınaӯ múddeti úsh aydan, shólkemlerdiń basshıları, olardıń orınbasarları, bas esapshılar hám shólkemlerdegi ayrıqsha bólimshelerdiń basshıları ushın altı aydan aspaw kerekligi belgilengen.
Burınǵı Miynet kodeksiniń 100-statyası, ekinshi bólimi, 7-bántinde belgisiz bir múddetke dúzilgen miynet shártnamasında, múddeti tamam bolǵanǵa shekem múddetli miynet shártnamasında xızmetkerdiń pensiya jasına tolǵanlıǵı, nızamshılıqqa muwapıq jası boyınsha mámleketlik pensiyasın alıw ӽuqıqı bolǵanda jumıs beriӯshiniń baslaması menen biykar etiliwine tiyisli norma bar. Bul jaǵday elimiz Konstituciyasına sáykes emesligi anıq kórinip turǵan bolsa da, qabıl etilgen buyrıqlardı nızamsız dep tabıw múmkinshiligi joq edi. Usı baǵdardaǵı bul normanıń jańa Miynet kodeksine kirgizilmegenligi jumıssızlıqtan qorǵanıw huqıqınıń birden bir úlgisi boldı.
Búgingi kúnde jumıs beriwshi tárepinen xızmetkerdi jumıstan bosatıӯ tártibine boysınbastan, nızamsız túrde jumıstan bosatılǵan jaǵdaylarda sud tárepinen jumıs beriwshiniń dawa múddetin qollanıw haqqındaǵı ótinish xatına tiykarlanıp dawanı biykarlaw jaǵdaylarınıń sanı da artıp barmaqta.
Aldınǵı Miynet kodeksinde jumısqa tiklew dawları boyınsha xızmetkerge onıń menen miynet shártnaması biykar etilgeni haqqındaǵı buyrıqtıń kóshirmesi berilgen kúnnen baslap bir ay múddet belgilengen edi. Jańa Miynet kodeksinde bul múddet, yaǵnıy jumısqa tikleӯ haqqındaǵı dawalar boyınsha – xızmetkerge onıń menen miynet shártnaması biykar etilgeni haqqındaǵı jumıs beriwshi buyrıǵınıń kóshirmesi tapsırılǵan kúnnen baslap úsh ay etip belgilendi. Bul jaǵday da xızmetkerlerdiń buzılǵan huqıqların tiklew hám qorǵawda orın iyeleydi.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Shańaraq kodeksine názer salsaq, usı kodekstiń 68-statyasınıń birinshi bólimine, Ózbekstan Respublikasınıń 2020-jılı 10 -marttaǵı “Bala ӽuqıqlarınıń qosımsha kepillikleri belgileniwi menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında” ǵı nızamına bola , “bunda qarar qabıl etiliwine wákillikli bolǵan uyımlar hám lawazımlı adamlar balanıń máplerine tiyisli máselelerdi sheshiwde balanıń pikiri, onıń jasına qaramastan kórip shıǵıwı hám balanıń eń ústin máplerinen kelip shıqqan jaǵdayda qararlar qabıl etiliӯi kerek” degen norma talaplarınıń kirgiziliӯi, álbette, shańaraq qatnasıqlarındaǵı balalar tárbiyası boyınsha máselelerge óziniń unamlı tárepin qospastan qalmaydı. Usı kodekstiń 96-statyasınıń úshinshi bólimi bolıp, joqarıdaǵı kórsetilgen 608-sanlı nızamına bola, jańa ózgeris norma talabı kirgizildi, onda: “jas óspirim balalarǵa aliment tólew haqqında ata-ana arasında kelisim bolmaǵanında yamasa aliment ıqtıyarlı túrde tólenbegende hám ata-anadan birewi de aliment óndiriӯ haqqında sudqa dawa yamasa arza menen múrájat etpese, ámengerlik hám qáwenderlik uyımları, sonday-aq on tórt jasqa tolǵan jas óspirim balanıń támiyinlenip turılıwı ushın ata yamasa anadan nızamda belgilengen muǵdarda aliment óndiriw haqqında dawa qozǵatıwǵa haqılı” degen túsiniktegi norma talabınıń bul kodekske kirgiziliӯi, bul da balalar huqıqların puqaralıq -huqıqıy jaqtan qorǵawda nızamlı tayanısh bolıwına múmkinshilik jaratıp beredi.
Usı taqılettegi, nızamshılıǵımızda bir qatar kóplegen norma talapların aytsaq boladı. Bulardıń bári, álbette, puqaralıq-huqıqıy qatnasıqlardı tártipke salıwda jańadan qabıl etilgen normativlik-huqıqıy hújjetlerdiń áhmiyetliligi hám bul jańa norma talapların puqaralıq islerindegi processlerde, tájiriybede durıs qollanıw shártligi – tiykarǵı másele bolıp qaladı.
N.Tairov, Puqaralıq isleri boyınsha Beruniy
rayonlar aralıq sudınıń sudyası
Qaraqalpaqtan xabar agentligi