Oraylıq Aziya óz rawajlanıwınıń jańa, tariyxıy áhmiyetke iye basqıshına qádem qoymaqta. Búgin biz haqıyqıy awızbirshilik basqıshına ótpektemiz. Biziń regionımızda uzaq jıllar dawamında birinshi márte birgelikte alǵa qaray barıwımız ushın tiykar bolıp xızmet etip atırǵan óz-ara isenim, jaqsı qońsıshılıq hám húrmet ortalıǵı qáliplespekte.

Bul – óz-ózinen payda bolǵan process emes, al ulıwma táǵdiri hám birgelikte rawajlanıw potencialın ańlap jetken mámleketlerimiz jetekshileriniń anıq maqsetke qaratılǵan háreketleri hám siyasiy erk-ıqrarınıń nátiyjesi bolıp esaplanadı. Házirgi waqıtta bul process óz-ara isenim ortalıǵında barǵan sayın qızǵın túske enip atırǵanı Oraylıq Aziya mámleketleri xalıqları tárepinen qollap-quwatlanıp atırǵan regionallıq birge islesiw keń kólemdegi zárúrlikke aylanǵanınan derek beredi.
Birge islesiwimizdi regionallıq jaqınlasıwdıń jańa basqıshına alıp shıǵıw ushın mámleketlerimiz dárejesinde sharayat jaratılǵanın kórip turmız. Aldımızda erisilgen kelisimlerdi puqaralar hám biznes ushın anıq nátiyje hám qolaylıqlarǵa aylandırıwday strategiyalıq wazıypa tur. Oraylıq Aziya qararlar tek ǵana hújjet sıpatında emes, al region mámleketlerinde turaqlı rawajlanıwdı támiyinlew hám adamlardıń kúndelikli turmısın jaqsılaw ushın qabıl etiletuǵın, imkaniyatlardan birgelikte paydalanılatuǵın ulıwma mákanǵa aylanıwı kerek.
Salıstırmalı qısqa múddette regionallıq birge islesiw hám isenimli qarım-qatnastıń nátiyjeli mexanizmine aylanǵan Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwları regionımızda bolıp atırǵan ózgerislerdiń ayqın kórinisi bolıp esaplanadı. Bul ushırasıwlar Oraylıq Aziyanıń búgingi rawajlanıwı hám keleshegine baylanıslı strategiyalıq máseleler boyınsha ulıwma kózqaraslardı islep shıǵıw ushın tiykarǵı sóylesiw maydanı sıpatında qáliplesti.
Bolajaq Tashkent sammiti turaqlı, óz-ara baylanıslı hám abadan Oraylıq Aziyanı birgelikte qurıwda jańa áhmiyetli basqıshtı baslap beredi.
Mámleket basshılarınıń Tashkenttegi ushırasıwı biz baslaǵan joldıń dawamı sıpatında ellerimizdiń óz-ara kelisim hám sheriklik ruwxına sadıqlıǵın tastıyıqlawı, regionallıq birge islesiwdi tereńlestiriwde túpkilikli burılıs jasawı kerek.
Jáhán tártibiniń keń kólemde transformaciyaǵa ushırawı, globallıq ekonomikanı bóleklewge qaratılǵan qáwip-qáterler, klimat ózgeriwi, azıq-awqat hám energetika qáwipsizligi menen baylanıslı mashqalalardıń keskinlesip atırǵanı háreketlerimizdi birlestiriw jolındaǵı umtılısımızdı kúsheytti.
Bulardıń barlıǵı Oraylıq Aziya mámleketlerinen jáne de awızbirshilikli bolıp háreket etiwdi talap etedi. Mine sonıń ushın da búgingi kúnde birge islesiwimizdi bekkemlew tek ǵana siyasiy maqset emes, al strategiyalıq zárúrlik bolıp tabıladı. Oraylıq Aziya turaqlılıq hám dóretiwshilik aymaǵına, regionallıq óz-ara baylanıslılıq turaqlı rawajlanıw hám qáwipsizlik ushın bekkem tiykar bolıp xızmet etip atırǵanınıń úlgisine aylandı.
Másláhát ushırasıwları formatı jolǵa qoyılǵan 2017-jıl regionallıq birge islesiw tariyxında túpkilikli burılıs jasadı. Region jetekshileri kóp jıllar dawamında birinshi márte sırtqı dáldalshılarsız sistemalı hám turaqlı sóylesiwdi basladı. Bul isenim, ashıq-aydınlıq hám ulıwma máplerdi ańlawǵa tiykarlanǵan jańasha siyasiy oy-pikirdiń simvolına aylandı. Áyne Másláhát ushırasıwları sheńberindegi sóylesiw sebepli eski dáwirden qalǵan bir qatar kelispewshiliklerdi saplastırıw hám isenimsizlikten haqıyqıy birge islesiwge ótiwge erisildi.
Regionallıq birge islesiw baǵdarında baslanǵan jańa basqıshtıń eń áhmiyetli jetiskenliklerinen biri – shegara máseleleri úzil-kesil sheshilgeni bolıp esaplanadı. Jaqınǵa shekem imkansız bolıp kóringen bul mashqalanıń sheshimi búgin real jaǵdayǵa, bir waqıtları bizlerdi ajıratıp turǵan shegaralar bolsa doslıq hám birge islesiw kópirine aylandı. 2025-jıl mart ayında Ózbekstan, Qırǵızstan hám Tájikstan arasında úsh mámlekettiń shegaraları tutasqan noqat haqqındaǵı Shártnama hám Xojend deklaraciyasınıń qol qoyılǵanı tariyxıy áhmiyetke iye waqıya bolıp esaplanadı. Bunı haqılı túrde dábdebeli waqıya dep ataw múmkin.
Region mámleketleriniń ǵárezsiz rawajlanıw tariyxında birinshi márte óz-ara shegaralardıń barlıǵı huqıqıy jaqtan rásmiylestirildi, onlaǵan jıllar dawamında keskinlik deregi bolıp kelgen máselege shek qoyıldı.
Usı jıldıń oktyabr ayında bolıp ótken Ferǵana tınıshlıq forumı mámleketlerimizdiń Ferǵana oypatlıǵında tınıshlıq hám tatıwlıqtı bekkemlewge bolǵan óz-ara umtılısınıń ayqın ámeliy tastıyıǵı, Oraylıq Aziyada bolıp atırǵan dóretiwshilik processleriniń kórinisi boldı.
Burın keskin kelispewshilik hám qarama-qarsılıqlarǵa sebep bolıp kelgen suw-energetika tarawında da principiallıq unamlı ózgerisler júz bermekte. Ózbekstan, Qazaqstan hám Qırǵızstan arasında Qambarata GES-1 joybarın birgelikte ámelge asırıw haqqındaǵı kelisim regionnıń suw – energetika resurslarınan birgelikte paydalanıw ámeliyatında jańa bet ashqanı tuwısqanlıq birge islesiwdiń ayqın dálili bolıp esaplanadı.
Tashkent hám Bishkek arasında CHashma bulaǵınan birgelikte paydalanıw haqqındaǵı kelisim aqılǵa uǵras mawasaǵa mısal bola aladı.
Ózbekstan hám Tájikstannıń qatnasıwında Zarafshan dáryasında Yovan hám Fondárya GESlerin qurıw boyınsha birge islesiw alǵa ilgerilemekte, Ózbekstan, Tájikstan hám Qazaqstan arasında Bahri Tájik suw saqlaǵıshın vegetaciya dáwirinde kelisilgen tártipte isletiw boyınsha kelisimlerge erisildi.
Túrkmenstan menen húkimetleraralıq kelisim sheńberinde Ámiwdárya suw resurslarınan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha kelisimge erisildi. Bul suw resursların birgelikte basqarıwdı jaqsılaydı hám ekologiyalıq mashqalalar qáwpin azaytadı.
Bulardıń barlıǵı isenim, óz-ara mápdarlıq hám ulıwmalıq resurslarǵa ádil qatnas jasawǵa tiykarlanǵan jańa birge islesiw ruwxın qáliplestirmekte. Bunday joybarlar xalıqtıń ekonomikalıq belsendiligin qollap-quwatlaw hám regionnıń energetikalıq qáwipsizligin bekkemlew ushın jańa imkaniyatlar ashpaqta.
Sonıń menen birge, shegara tártip-qaǵıydaları hám gumanitarlıq baylanıslar tarawında áhmiyetli ózgerisler júz bermekte. 2023-jıl sentyabr ayınan baslap Ózbekstan hám Qırǵızstan puqaraları ID-kartaları tiykarında shegaradan ótip atırǵanı adamlardıń erkin háreketleniw aymaǵın qáliplestiriw jolındaǵı áhmiyetli qádem boldı. Qazaqstan hám Tájikstan menen de usınday kelisimler islep shıǵılmaqta. Aymaqlar arasındaǵı baylanıslar keńeymekte, shegara aldı sawda kólemi artpaqta, gumanitarlıq hám mádeniy baylanıslar bekkemlenbekte.
Birge islesiwdi institucionallıq jaqtan rásmiylestiriw boyınsha qádemler de úlken áhmiyetke iye. Bul baǵdarda 2023-jılı Dushanbe qalasında ótkerilgen besinshi Másláhát ushırasıwın atap ótiw kerek.
Bul ushırasıwda mámleket basshılarınıń kelisimlerin tayarlaw hám ámelge asırıwdıń turaqlı mexanizmi sıpatında Milliy muwapıqlastırıwshılar keńesin shólkemlestiriw haqqında qarar qabıl etildi. Bul mexanizmniń iske qosılıwı Másláhát ushırasıwları formatına sistemalı túr beriw hám birgelikte alǵa qoyılǵan baslamalardı ámelge asırıwda izbe-izlikti támiyinlew imkaniyatın berdi. Sonday-aq, parlamentleraralıq sóylesiw hám Qáwipsizlik keńesleri xatkerleri dárejesinde turaqlı ushırasıwlar jolǵa qoyılǵan.
2022-jılı bolıp ótken Sholpanata ushırasıwınıń juwmaqları boyınsha suveren teńlik, óz-ara qollap-quwatlaw hám regionnıń keleshegi ushın birgeliktegi juwapkershilik principlerin bekkemlegen XXI ásirde Oraylıq Aziyanı rawajlandırıw maqsetlerinde doslıq, jaqsı qońsıshılıq hám birge islesiw haqqındaǵı shártnamaǵa qol qoyılıwı shártnamalıq-huqıqıy bazanı jáne de bekkemlewge xızmet etti. 2025-jılı Tájikstannıń bul hújjetke qosılǵanı regionallıq tilekleslikti bekkemlew jolındaǵı áhmiyetli qádem boldı. Biz bul qarardı qollap-quwatlaymız hám jaqın keleshekte Oraylıq Aziyada óz-ara isenim, jaqsı qońsıshılıq hám strategiyalıq sheriklik ruwxın pútkilley bekkemlewge xızmet etetuǵın bul shártnamaǵa regionnıń barlıq mámleketleri tárepinen qol qoyılıwın kútip qalamız.
2022-jılı mámleket basshıları tárepinen Oraylıq Aziya mámleketleriniń kóp tárepleme formatlar sheńberindegi birge islesiw koncepciyası da tastıyıqlandı. Onda region mámleketleri xalıqaralıq platformalarda, sonıń ishinde, “Oraylıq Aziya plyus” formatlarında óz-ara muwapıq háreket etiw baǵdarları belgilep alındı.
2024-jılı Astana sammitinde qabıl etilgen “Oraylıq Aziya – 2040” regionallıq kooperaciyanı rawajlandırıw koncepciyası áhmiyetli baǵdarlamalıq hújjet boldı. Onda regionallıq qáwipsizlikti támiyinlew hám mámleketlerimizdiń rawajlanıwına qaratılǵan birge islesiwdiń uzaq múddetli tiykarǵı baǵdarları bekkemlep qoyıldı.
Usı tárizde kóp táreplemeli óz-ara birge islesiw arxitekturasın qurar ekenbiz, rawajlanıw ushın úlken dereklerdi ashıp berdik.
Mámleketlerdiń is-háreketleri menen regionda jańa ekonomikalıq haqıyqatlıq qáliplespekte. Keyingi segiz jıl dawamında Oraylıq Aziya mámleketleriniń jalpı ishki ónimi derlik eki yarım esege ósip, 520 milliard dollarǵa, sırtqı sawda kólemi bolsa eki eseden zıyat kóbeyip, 253 milliard dollarǵa jetti. Sonıń menen birge, region mámleketleri arasındaǵı óz-ara sawda kólemi 2 esege artıp, derlik 11 milliard dollarǵa, óz-ara investiciyalar bolsa 5,6 esege jetti. Bir ǵana mámleketimizdi alatuǵın bolsaq, Ózbekstannıń region mámleketleri menen tovar almasıw kólemi 2016-jıldaǵı 2,4 milliard dollardan 2024-jılı 7,2 milliard dollarǵa jetti, birgeliktegi kárxanalardıń sanı bolsa 1800 den astı.
Sanaatta Oraylıq Aziya turaqlı túrde jılına 6 procent átirapındaǵı ósiwdi kórsetpekte, bul dúnyadaǵı ortasha ósiw pátinen eki esege joqarı. Bunday tabıs óndiris kooperaciyasınıń jańa túrlerin jolǵa qoyıw – birgeliktegi investiciyalıq fondlardı (sonıń ishinde, Ózbekstan – Qırǵızstan, Ózbekstan – Tájikstan hám Qazaqstan – Qırǵızstan) shólkemlestiriw, avtomobil qurılısı, elektrotexnika, toqımashılıq sanaatı, awıl xojalıǵı tarawlarında joybarlardı ámelge asırıw menen baylanıslı. Region mámleketleri tárepinen tastıyıqlanǵan 2025-2027-jıllarda sanaat kooperaciyasın rawajlandırıw boyınsha Háreketler rejesi birge islesiwdiń áhmiyetli quralına aylanbaqta. Kishi hám orta biznestiń ósiwine járdemlesetuǵın shegara aldı sawda zonaları hám xalıqaralıq sanaat kooperaciyası orayları jedel rawajlanbaqta.
Gumanitarlıq tarawda da keyingi jılları baylanıslar bekkemlenbekte. Oraylıq Aziya jetekshi hayal-qızlarınıń pikirlesiwi hám Jaslar platforması shólkemlestirildi, 2022-jıldan baslap rektorlar hám ilimpazlar forumları ótkerilmekte, óz-ara mádeniyat jılları, kórgizbeler, koncertler hám sport ilajları turaqlı ótkerilmekte.
Eń áhmiyetlisi, tuwısqan xalıqlarımız bolıp atırǵan barlıq unamlı ózgerislerdi óziniń kúndelikli turmısında sezinbekte. Jańa ótkeriw punktleriniń ashılǵanı, aviaqatnawlar, temir jol hám avtobuslar jónelisleriniń jolǵa qoyılǵanı óz-ara barıs-kelislerdi bir neshe esege arttırıw, mádeniy-gumanitarlıq baylanıslardı keńeytiw imkaniyatın berdi. Region mámleketleriniń ulıwma turistlik aǵımında ishki regionallıq turizmniń úlesi 80 procentten arttı.
Jaqınǵa shekem árman bolıp kóringen erkin háreketleniw, óz-ara húrmet, jaqınlıq hám isenim sezimi búgin ámeldegi haqıyqatlıqqa aylanbaqta.
Áste-aqırın Oraylıq Aziyanıń jańa regionallıq ózine tánligi júzege kelmekte. Bul ózgesheliklerimizdi tán alıw hám sonıń menen birge xalıqlarımızdıń ulıwma tariyxın, uqsas mádeniyatın, táǵdirlerimiz óz-ara baylanıslı ekenin tereń ańlawǵa tiykarlanadı. Qońsıshılıq – qáwip emes, imkaniyat, bir táreptiń tabısı – hámmeniń tabısı degen birden-bir regionallıq mákanǵa tiyislilik sezimi qáliplespekte.
Mine usınday isenim, óz-ara túsinisiw hám ulıwma keleshek ruwxı búgingi kúnde regionallıq birlesiwdi jáne de bekkemlew, yaǵnıy turaqlı hám óz-ara baylanıslı, abadan Oraylıq Aziyanı birgelikte qurıw boyınsha Oraylıq Aziya procesin baslaw ushın eń áhmiyetli tayanısh tiykar bolıp esaplanadı.
Oraylıq Aziyanıń hár bir mámleketi óz háreketlerin ekonomikanı rawajlandırıw, isenimdi bekkemlew hám regionallıq birge islesiwdi keńeytiwge baǵdarlaw arqalı regionımız turaqlılıǵı hám abadanlıǵın támiyinlewge sezilerli úles qosıp atırǵanın atap ótiw kerek.
Qazaqstan transport koridorların jedel rawajlandırmaqta, shegara punktlerin modernizaciyalamaqta, sawda tosqınlıqların saplastırmaqta hám mádeniy-gumanitarlıq almasıw boyınsha joybarlardı ámelge asırmaqta. Qırǵızstan hám Tájikstan muzlıqlardıń eriwi menen baylanıslı máselelerde izbe-iz birge islesip kelmekte, energetika sistemaların modernizaciyalaw hám transport jaǵınan óz-ara baylanıslılıqtı rawajlandırıw boyınsha joybarlardı ámelge asırmaqta. Túrkmenstan tınıshlıq hám isenimdi bekkemlew, regionnıń transport-tranzit potencialın arttırıw, BMShtıń Aral basseyni hám klimat texnologiyaları boyınsha baǵdarlamasın qabıl etiwge baylanıslı áhmiyetli baslamalardı alǵa qoymaqta.
Ámeliy háreketlerimiz, keleshek ushın juwapkershiligimiz, jaqsı qońsıshılıq, doslıq hám óz-ara payda principlerine sadıqlıǵımız sonı dálilledi: Jańa Oraylıq Aziya tınıshlıq, turaqlı rawajlanıw hám dóretiwshi sheriklik jolın tańlamaqta. Simvolikalıq mániste aytqanda, biz diywal emes, kópir qurıp atırmız.
Regionallıq birlesiw baǵdarındaǵı jetiskenlikler sebepli búgingi kúnde Oraylıq Aziya xalıqaralıq qatnasıqlardıń óz mápleri hám rawajlanıw jolların anıq kóz aldına keltiretuǵın biyǵárez hám juwapkershilikli qatnasıwshısı sıpatında qáliplesti.
“Oraylıq Aziya plyus” birge islesiw formatları regionnıń xalıqaralıq huqıq subekti sıpatındaǵı ornı kúsheyip atırǵanınıń kórinisi hám turaqlılıq hám rawajlanıwdıń áhmiyetli orayı sıpatındaǵı roliniń tán alınıwı boldı.
Burın sırtqı birge islesiwshiler baylanıslardı tiykarınan eki tárepleme tiykarda qurǵan bolsa, búgingi kúnde dúnyanıń jetekshi mámleketleri hám birlespeleri Oraylıq Aziya menen qatnasıqlardı tutas regionallıq sherik sıpatında rawajlandırmaqta.
Bul regionnıń basqa da birge islesiwshiler menen qatnasıqların jańa basqıshqa alıp shıǵadı: Oraylıq Aziya sırtqı birge islesiwshiler menen xalıqaralıq qatnasıqlardıń birden-bir subekti sıpatında sóylesse, onıń dawısı bálentirek hám isenimlirek jańlaydı, poziciyamız kúshlirek boladı, investiciyalardı tartıw, basqa da mámleketler menen barlıq baǵdarlarda birge islesiwdi kúsheytiw boyınsha wazıypalardı jáne de nátiyjeli sheshe alamız.
Dúnyaǵa ashıqlıǵımız, niyetlerimizdiń ashıq-aydınlıǵı hám qarım-qatnasqa beyimligimiz xalıqaralıq maydanda Oraylıq Aziyanı jańasha qabıl etiwimiz ushın tiykar boldı.
Házirgi waqıtta Oraylıq Aziyanı dúnyanıń jetekshi mámleketleri hám birlespeleri menen baylanıstıratuǵın onnan aslam “Oraylıq Aziya plyus” formatları jumıs alıp barmaqta. Usı jıldıń ózinde “Oraylıq Aziya – Evropa Awqamı,” “Oraylıq Aziya – Qıtay,” “Oraylıq Aziya – Rossiya” hám “Oraylıq Aziya – AQSh” sammitleriniń bolıp ótkeni regionnıń globallıq siyasattaǵı jedelligi hám strategiyalıq áhmiyeti artıp baratırǵanın tastıyıqlaydı.
Jańadan-jańa “Oraylıq Aziya plyus” sóylesiwleri mámleket basshıları dárejesine kóterilip atırǵanı olardıń ámeliy áhmiyeti hám siyasiy qunınıń artıp atırǵanınan derek beredi. Bir qatar formatlarda bolsa energetika, transport, “jasıl ekonomika” hám sanlastırıw tarawlarında anıq joybarlardı islep shıǵıw ushın jumısshı topar hám sekretariatlar shólkemlestirilmekte.
Awǵanstan menen baylanıslı máselelerdi sheshpey turıp, regionallıq turaqlılıqtı bekkemlep bolmaydı. Bul mámleket ulıwma regionımızdıń bir shetinde emes, al onıń tábiyǵıy bir bólegi bolıp esaplanadı. Pútkil Oraylıq Aziyada tınıshlıq hám turaqlılıqtıń bekkem bolıwı kóp tárepleme Awǵanstannıń tikleniwi hám rawajlanıwına baylanıslı.
Awǵanstannıń japakesh xalqı tereń gumanitarlıq krizis sharayatında jasawdı dawam etpekte. Usı múnásibet penen region mámleketleri Awǵanstandı regionallıq hám xalıqaralıq processlerge izbe-iz tartıw zárúrliginen kelip shıqpaqta. Bul bolsa usı mámlekettiń rawajlanıwı hám keń regionımızda turaqlılıqtı bekkemlewge xızmet etedi.
Oraylıq hám Qubla Aziyanı baylanıstıratuǵın Transawǵan temir jolın qurıw úlken áhmiyetke iye. Bul joybardıń ámelge asırılıwı sawda, investiciyalar hám transport jaǵınan óz-ara baylanıslılıq ushın jańa imkaniyatlar jaratadı, sonday-aq, Awǵanstannıń ekonomikalıq tikleniwi ushın tiykar bolıp xızmet etedi.
Sonıń menen birge, awǵan xalqına gumanitarlıq hám bilimlendiriw baǵdarında járdem kórsetiw, energetika tarawındaǵı birge islesiwdi rawajlandırıw, ekonomikanıń áhmiyetli tarmaqları ushın qánigeler tayarlaw jumısları dawam etpekte.
Awǵanstan ulıwma tınıshlıq hám qáwipsizlik, birge islesiw hám rawajlanıw mákanınıń bir bólegine aylanıwı kerek. Bul regionnıń barlıq mámleketleriniń máplerine juwap beredi hám Oraylıq Aziyanıń qubla shegaralarında turaqlılıq belbewin qáliplestiriwge xızmet etedi.
Joqarıda aytıp ótilgenindey, búgingi kúnde Oraylıq Aziya óziniń jedel rawajlanıwınıń jańa basqıshına qádem qoymaqta. Biz eki tárepleme máselelerdi sheshiwden klimat ózgeriwi, energetika tarawındaǵı ótiw, suw hám azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlew, sanlı texnologiyalardı rawajlandırıw sıyaqlı tiykarǵı regionallıq qáwiplerge birgelikte sheshim tabıwǵa qaray barmaqtamız. Mámleketlerimiz aldında ulıwma juwapkershilik, óz-ara isenim hám keleshegimiz haqqındaǵı birdey kózqarasqa tiykarlanǵan birge islesiwdiń jańa shekleri ashılmaqta.
Usı múnásibet penen Oraylıq Aziya jaqın on jıllıqlarda qanday rawajlanadı, degen principial sorawǵa birgelikte juwap beriwimiz zárúr.
Oraylıq Aziya xalqı 80 millionlıq shegaradan ótip boldı, BMSh prognozlarına bola, 2050-jılǵa barıp, bul kórsetkish 100 millionnan artadı. Sonday-aq, Oraylıq Aziya dúnyanıń eń jas regionlarınan biri bolıp, xalqınıń ortasha jası tek ǵana 29 jastı quramaqta.
Aldımızda bul demografiyalıq resurstı rawajlanıw hám innovaciyanıń qúdiretli faktorına aylandırıw, jaslarımızdıń talant hám imkaniyatların júzege shıǵarıw ushın sharayat jaratıw wazıypası tur.
Sonıń menen birge, mámleketlerimizdiń óz-ara birge islesiwin rawajlandırıw suverenitet, teń huqıqlılıq hám ishki islerge aralaspaw baǵdarındaǵı bekkem tiykar tiykarında ámelge asırılıwı kerek degen salmaqlı kózqarasın atap ótiw áhmiyetli. Hesh kim region mámleketlerine jat modellerdi tıǵıwı yamasa milliy strukturalardan ústin turatuǵın strukturalardı jaratıwı kerek emes.
Oraylıq Aziyadaǵı birge islesiw ıqtıyarlı, pragmatikalıq hám mámleketlerimiz xalıqlarına payda keltiretuǵın real nátiyjelerge baǵdarlanǵan bolıp qalıwı kerek.
Házirgi basqıshta aldımızda oǵada áhmiyetli máseleler tur, regionımızdıń turaqlılıǵı hám rawajlanıw pátleri olardıń sheshiliwine baylanıslı.
Birinshiden, regionallıq birge islesiwdi tereńlestiriwdi dawam ettiriw – mexanizmlerdi bekkemlep, olarǵa turaqlı tús hám ámeliy mazmun baǵıshlaw zárúr. Sońında nátiyjeli regionallıq institutlarsız birge islesiwdi sistemalı rawajlandırıw hám qabıl etilip atırǵan birgeliktegi qararlardı sapalı ámelge asırıwdı támiyinlep bolmaydı.
Ekinshiden, qáwipsizlik tarawındaǵı maqsetimiz – qáwip-qáterlerge qarsı gúresiw boyınsha ulıwma potencialdı qáliplestiriwden ibarat. Qáwipsizlik keńesleriniń xatkerleri, arnawlı xızmetler, qorǵanıw hám huqıq qorǵaw uyımları basshılarınıń turaqlı ushırasıwların dawam ettiriw zárúr. “Qáwipsizliktiń bólinbeytuǵınlıǵı” principi tiykar bolıp qalıwı kerek. Sonıń menen birge, regionallıq birge islesiw ámeldegi xalıqaralıq mexanizmler menen úzliksiz baylanıslı bolıwı, turaqlılıqtı bekkemlew hám mámleketler jáne ulıwma, region qáwipsizligine baylanıslı qáwip-qáterlerdiń keń sheńberine qarsı turıw boyınsha óz potencialın qáliplestiriwi zárúr.
Úshinshiden, ekonomikalıq tarawda ishki regionallıq sawdanı rawajlandırıw, shegaralardan ótiw tártip-qaǵıydaların ápiwayılastırıw hám óz-ara investiciyalar ushın qolaylı sharayatlar jaratıw áhmiyetli. Sanaat kooperaciyasın jedellestiriw, regionallıq hám aymaqlararalıq jetkerip beriw shınjırların qáliplestiriw, shegara aldı sawda zonaların rawajlandırıw, transport hám ekonomikalıq koridorlar tarmaǵın keńeytiw, transport, energetika, awıl xojalıǵı hám sanlı ekonomika tarawlarında birgeliktegi joybarlardı alǵa qoyıw zárúr.
Birge islesiwdiń ekologiyalıq tárepine – klimat ózgerislerine beyimlesiw, transshegaralıq suw resursları hám biologiyalıq kóptúrlilikti saqlaw, “jasıl” energetika hám az uglerodlı texnologiyalarǵa ótiw boyınsha birgeliktegi háreketlerge ayrıqsha itibar qaratıwımız kerek.
Oraylıq Aziya turaqlı ekologiyalıq rawajlanıw regionı hám qorshaǵan ortalıqqa juwapkershilikli qatnastıń úlgisi bolıwǵa uqıplı hám solay bolıwı kerek.
Tórtinshiden, gumanitarlıq birge islesiw tiykarǵı baǵdar bolıp qalmaqta. Insan kapitalın rawajlandırıw, bilimlendiriw, ilim hám mádeniy baylanıslardı bekkemlew oraylıq wazıypa bolıp esaplanadı. Ulıwma málimleme mákanın jaratıw, bilimlendiriw, densawlıqtı saqlawdıń sapasın arttırıw, ulıwma, sociallıq tarawdı, sonıń ishinde, turizmdi hám jaslarǵa baylanıslı birgeliktegi baǵdarlamalardı rawajlandırıw – bulardıń barlıǵı xalıqlar arasındaǵı óz-ara túsinisiwdi bekkemlewge tikkeley xızmet etedi. Ulıwma qádiriyatlar, mádeniy jaqınlıq hám abadanlıqqa birgelikte umtılıwǵa tiykarlanǵan regionallıq ózine tánlikti qáliplestiriw ayrıqsha áhmiyetke iye bolmaqta.
Besinshiden, Oraylıq Aziya mámleketleriniń sırtqı siyasatta kelisilgen kózqarasların islep shıǵıw áhmiyetli baǵdar bolıp esaplanadı.
Geosiyasiy turaqsızlıq barǵan sayın artıp atırǵan hám dúnya kúsh orayları arasında báseki kúsheygen sharayatta region mámleketleriniń xalıqaralıq maydandaǵı poziciyaların muwapıqlastırıw turaqlılıq hám ulıwma máplerdi qorǵawdıń áhmiyetli faktorına aylanbaqta. Usı kózqarastan tiykarǵı sherikler menen pragmatikalıq baylanıslardı jolǵa qoyıwda óziniń nátiyjeliligin dálillegen “Oraylıq Aziya plyus” formatların bunnan bılay da rawajlandırıw zárúr.
Házirgi basqıshta “Oraylıq Aziya plyus” formatları hám basqa da xalıqaralıq sóylesiw maydanlarında regionallıq muwapıqlasıwdı rawajlandırıw, sırtqı sherikler menen birge islesiw máseleleri boyınsha kelisilgen tiykarǵı baǵdarlar menen poziciyalardı islep shıǵıw strategiyalıq wazıypaǵa aylanbaqta. Tek usı jol menen ǵana dúnyanıń jetekshi mámleketleri hám birlespeleri menen birge islesiwimizdi mámleketlerimiz hám pútkil regionnıń ekonomikalıq jáne texnologiyalıq rawajlanıwına, turaqlılıǵına xızmet etetuǵın anıq joybarlar tiykarında bayıtıwımız múmkin.
Ózbekstan ushın regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıw taktikalıq tańlaw emes, al Oraylıq Aziyanıń keleshegi ushın ulıwma juwapkershilikti ańlawdan kelip shıǵatuǵın sanalı strategiyalıq qarar bolıp tabıladı.
Global anıqsızlıq dáwirinde jaqsı qońsıshılıq, awızbirshilik hám óz-ara qollap-quwatlaw – Oraylıq Aziyanıń tiykarǵı resursı ekenine bekkem isenemiz. Region mámleketleri jeke halda sheshiwi qıyın bolǵan ulıwma qáwipsizlik mashqalaları hám rawajlanıw wazıypaları birgeliktegi háreketler menen tabıslı sheshiliwi múmkin. Isenim hám sheriklikti bekkemlew óz keleshegin ulıwma tuwısqan úlkemiz – Oraylıq Aziyanıń tınıshlıǵı, turaqlılıǵı hám rawajlanıwı menen baylanıstırǵan millionlaǵan adamlardıń máplerine juwap beredi.
Búgin biz kúshli, turaqlı hám abadan region – Jańa Oraylıq Aziyanıń bekkem tırnaǵın jaratpaqtamız.
Regionımızda júz berip atırǵan processler – bul sanalı hám artqa qaytpaytuǵın tańlaw. Bul jol bizden tek ǵana birgeliktegi háreketlerdi emes, al ulıwma keleshegimiz ushın juwapkershilikti óz moynımızǵa alıwǵa tayar bolıwımızdı da talap etedi.
Kúsh hám imkaniyatlarımızdı birlestirip, ulıwma wazıypalardı sheshpektemiz, sonday-aq, xalıqaralıq jámiyetshilikke tınısh hám dóretiwshilik birge islesiwdiń waqıt hám turmıs sınaǵınan ótken – isenim, jaqsı qońsıshılıq hám óz-ara qollap-quwatlawǵa tiykarlanǵan óz modelimizdi usınbaqtamız. Búgin Oraylıq Aziyanı keń regionımızda jasap atırǵan barlıq millet hám xalıqlar ushın birden-bir tınıshlıq, abadanlıq hám rawajlanıw mákanına aylandıratuǵın bul tariyxıy pátti saqlap qalıwımız hár qashanǵıdan da áhmiyetli bolıp esaplanadı.

Shavkat MIRZIYoEV,
Ózbekstan Respublikası Prezidenti