Húrmetli Baslıq Ullı Mártebeli Mırza!

Húrmetli Azule Xanım!

Húrmetli delegaciyalar basshıları!

Sizlerdi ásirler dawamında mádeniyatlar hám civilizaciyalar kesilispesinde jaylasqan biytákirar Ózbekstan jerinde qızǵın qutlıqlawdan oǵada quwanıshlıman.
Konferenciyamız sońǵı 40 jıl ishinde birinshi márte YuNESKO Bas rezidenciyasınan tısqarıda – eski hám náwqıran Samarqand jerinde bolıp ótpekte. Bul bizge álbette úlken maqtanısh baǵıshlaydı.
Pursattan paydalanıp, ánjumanımızda qatnasıp atırǵan Serbiya Prezidenti, húrmetli Ullı Mártebeli Mırza Aleksandr Vuchichqa, Slovakiya Prezidenti, húrmetli Ullı Mártebeli Mırza Peter Pellegrinige, YuNESKO Bas direktorı Ullı Mártebeli Mırza Odri Azule xanımǵa, barlıq qatnasıwshı mámleketlerdiń delegaciyalarına tereń minnetdarshılıq bildiremen.
Bunday abıraylı forumnıń mámleketimizde ótkerilip atırǵanın Shólkemge aǵza mámleketlerdiń Jańa Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan keń kólemli, jedel reformalarǵa bolǵan joqarı iseniminiń ayqın kórinisi, dep qabıl etemiz.
Dańqlı seksen jıllıq yubileyin belgilep atırǵan YuNESKO ótken dáwir dawamında bilimlendiriw, ilim, mádeniyat, kórkem óner, málimleme tarawında global birge islesiw, óz-ara isenim hám awızbirshilik baǵdarında dúnyadaǵı abıraylı institut sıpatında ózin kórsetip kelmekte.
Shólkemimizdiń dúnya xalıqlarınıń milliy ózligin saqlaw, mádeniy miyrasın qásterlep saqlaw, túrli dinler arasında tıǵız qarım-qatnastı kúsheytiwdegi ornı hám áhmiyeti barǵan sayın artıp barmaqta.
Ánjumanımızdıń adamzattıń tariyxıy jılnamasına gumanistlik ideyalar, biybaha bilimler, civilizaciyalararalıq qarım-qatnas orayı sıpatında kirgen Samarqand qalasında ótkerilip atırǵanında tereń rámziy máni bar.
Bul áyyemgi kent ázelden adamzattıń ullı oylap tabıwları besigi, ilim, ádebiyat hám mádeniyat gúllep-jasnaǵan orın bolǵan. Bir ǵana mısal. Ullı húkimdar hám oyshıl Mırza Ulıǵbek qurdırǵan observatoriya gúmbezleri astında siyrek ushırasatuǵın juldızlar kestesi jaratılǵan. Bul keste keyin ala Kopernik hám Kepler sıyaqlı belgili ilimpazlardıń ilimiy ashılıwına xızmet etkeni tariyxtan jaqsı belgili.
Úsh mıń jıllıq dańqlı ótmishke iye, Ullı jipek jolınıń dúrdanası bolǵan, milletler hám xalıqlardıń tınıshlıq hám doslıq mákanı bolǵan sawlatlı Samarqandqa xosh keldińiz!
Húrmetli xanımlar hám mırzalar!
Jedellik penen ózgerip atırǵan dúnyada gumanitar tarawda global konsensus hám kóp tárepleme birge islesiw mexanizmleriniń hálsirep atırǵanı, álbette, bárshemizde úlken táshwish oyatpaqta.
Geosiyasiy keskinlik hám áskeriy kelispewshilikler tásirinde planetamızdaǵı siyrek ushırasatuǵın estelikler, muqaddes zıyarat etiw orınları hám biybaha mádeniy miyras úlken zıyan kórmekte.
Mámleketler arasında bilim hám texnologiyalar, sanlı resurslardan paydalanıw boyınsha ayırmashılıq artıp barmaqta. Bunıń nátiyjesinde imkaniyatlar teńsizligi hám kámbaǵallıq kúsheymekte. Bunday qıyın jaǵday YuNESKOnıń tiykarǵı wazıypaların tolıq ámelge asırıw boyınsha háreketlerimizdi hár qashanǵıdan da kóbirek birlestiriwdi talap etpekte.
Biz YuNESKOnıń ullı hám iygilikli maqsetlerine qatań sadıq ekenimizdi jáne bir márte atap ótemiz. Ózbekstan Shıǵıs hám Batıs, Arqa hám Qubla arasında tatıwlıq kópiri, hámme ushın ashıq hám konstruktivlik birge islesiw maydanı bolıwǵa bárqulla tayar.
Ózbekstan YuNESKOnıń teń huqıqlı aǵzası sıpatında keyingi jıllarda óz-ara birge islesiwdi jańa sapa basqıshına kóteriw ushın izbe-iz háreket etpekte. Sonıń ishinde, 2027-jılǵa shekemgi bes jıllıq birge islesiw baǵdarlaması nátiyjeli ámelge asırılmaqta. Ullı ata-babalarımız – Ábiw Rayxan Beruniy, Ahmad Ferǵaniy, Ámir Temur, Áliy Qusshı, Kamaladdin Behzodtıń yubileyleri, Xorezm Mamun akademiyası sıyaqlı ilimiy dárgaylar, “Alpamıs” eposı sıyaqlı ádebiy esteliklerdiń tariyxıy sáneleri xalıqaralıq kólemde keńnen belgilendi.
Pútkil jer júzilik miyras dizimine kirgen Xiywa, Buxara, Shahrisabz hám Samarqand qalalarınıń qatarına Zarafshan-Qaraqum koridorı boylap jaylasqan biybaha estelikler de qosıldı. Bul dizimnen orın alǵan Batıs Tyanshan hám Turan shólleriniń tábiyǵıy aymaqları da regionımızdıń biybaha biologiyalıq hár túrliligin ayqın kórsetedi.
Bunnan tısqarı, “Shashmaqom,” “Katta ashula,” “Lázgi” ayaq oyını, askiya, gúlalshılıq hám naǵıs oyıwshılıq kórkem ónerleri, Nawrız bayramı, atlas hám adras islep shıǵarıw dástúri sıyaqlı jigirmaǵa shamalas materiallıq emes miyras úlgilerin dúnya xalıqları múnásip tán almaqta.
YuNESKO qáwenderliginde “Sharq taronalari,” “Maqom kórkem óneri,” Baqsıshılıq, Ónermentshilik, Etnosport festivalları turaqlı ótkerip kelinbekte.
Ózbekstannıń baslaması menen “Xiywa procesi: Oraylıq Aziyada xalıqaralıq birge islesiwdi rawajlandırıw” rezolyuciyası, (2021-jıl), “Kishi jastaǵı balalarǵa ǵamxorlıq etiw hám bilim beriw boyınsha Tashkent deklaraciyası” jáne “Xalıqaralıq málimlemeden erkin paydalanıw kúni múnásibeti menen Tashkent deklaraciyası” (2023-jıl) sıyaqlı áhmiyetli hújjetler qabıl etildi.
Respublikamızda YuNESKOnıń 8 kafedrası, 24 birge islesiwshi mektebi jumıs alıp barmaqta. Tashkent hám Ferǵana YuNESKOnıń bilimlendiriw qalaları Global tarmaǵına kirgizildi. Sonday-aq, júzlegen mádeniy miyras obektleri aldınǵı texnologiya hám xalıqaralıq standartlar tiykarında restavraciyalandı.
Húrmetli doslar!
Samarqandtaǵı Bas konferenciya sheńberinde elimizde bir qatar qosımsha ilajlar ótkeriledi. Sonıń ishinde, eski Buxarada birinshi márte zamanagóy kórkem óner biennalesi ótkerilmekte, paytaxtımızda YuNESKO qáwenderliginde Mektepke shekemgi bilimlendiriwdi rawajlandırıw regionallıq orayı ashıladı, Ábiw Rayxan Beruniy atındaǵı YuNESKO – Ózbekstan xalıqaralıq sıylıǵınıń laureatların sıylıqlaymız, muzeyler jumısında jasalma intellekttiń ornı hám áhmiyetine baǵıshlanǵan xalıqaralıq ánjuman shólkemlestirilmekte, joqarı bilimlendiriw tarawındaǵı kvalifikaciyalardı tán alıwǵa baylanıslı Global konvenciyaǵa da qosılamız.
Baslamalarımızdı tolıq qollap-quwatlap, xalıqaralıq ilajlarımızda belsene qatnasıp kiyatırǵanı ushın barlıq aǵza mámleketlerge ayrıqsha minnetdarshılıq bildiremen.
Áziz miymanlar!
YuNESKOnıń global maqsetlerine erisiw hám kóp táreplemeli birge islesiwimizdi jańa basqıshqa alıp shıǵıwdı dáwirdiń ózi talap etpekte.
Kún tártibindegi tiykarǵı máseleler boyınsha bir qatar usınıslardı alǵa qoymaqshıman.
Birinshiden, inklyuziv bilimlendiriwdi rawajlandırıw hám tarawda jasalma intellekt texnologiyaların keńnen qollanıw búgingi kúnniń áhmiyetli wazıypasına aylanbaqta.
Fizikalıq hám sociallıq ózgesheliklerine qaramastan, hár bir balaǵa bilim alıwı ushın teńdey imkaniyatlar jaratıp beriw júdá áhmiyetli. Bul baǵdarda YuNESKOnıń ayrıqsha járdemge mútáj balalar ushın Inklyuziv bilimlendiriwdi rawajlandırıw platformasın engiziw maqsetke muwapıq, dep esaplaymız.
Bilimlendiriw tarawında óz-ara bilim hám tájiriybe almasıw ushın xalıqaralıq sóylesiw formatın jaratıw maqsetinde Jáhán professional bilimlendiriw sammitin ótkeriw boyınsha rejemizdi qollap-quwatlaytuǵınıńızǵa isenemiz.
Málimleme texnologiyaların puqta ózlestirgen hám kreativ pikirleytuǵın jańa áwladtı tárbiyalaw tiykarǵı wazıypamız bolıp esaplanadı. Jasalma intellektti bilimlendiriw sistemasına keńnen engiziw maqsetinde elimizde YuNESKO qatnasıwında “Jasalma intellekt – mektep” úlgi joybarın ámelge asırıwǵa tayarmız.
Sonday-aq, YuNESKO qáwenderliginde barlıq kontinentlerdiń jetekshi joqarı oqıw orınları, pedagogika hám ilimiy-izertlew institutları wákilleriniń qatnasıwında Jasalma intellekt etikası boyınsha xalıqaralıq ekspertler konferenciyasın ótkeriwdi usınıs etemiz.
Ekinshiden, insaniyattıń biybaha ǵáziynesi bolǵan jáhán materiallıq emes mádeniy miyrasın saqlap qalıw ushın birgeliktegi háreketlerdi kúsheytiwimiz zárúr.
Bunday biybaha miyras obektleri bolǵan xalıq awızeki dóretiwshiligi, qoljazbalar, arxivler hám bahalı tariyxıy hújjetler, mádeniy maǵlıwmatlardı saqlaw, olardıń hámme ushın ashıqlıǵın támiyinlew maqsetinde jaratılǵan YuNESKOnıń “Jáhán esteligi” baǵdarlamasın rawajlandırıwdan mápdarmız.
Dúnyanıń ruwxıy ǵáziynesin jámlegen bul baǵdarlamanıń jaratılǵan sánesin hár jılı belgilew maqsetinde 19-noyabrdi “Hújjetli miyras xalıqaralıq kúni,” dep járiyalawdı, sonday-aq, YuNESKO strukturasına kiretuǵın Sanlı miyras boyınsha xalıqaralıq instituttı shólkemlestiriwdi usınıs etemiz.
Bizge belgili, áyyemgi Buxara ónermentshilik boyınsha YuNESKO Dóretiwshi qalalar tarmaǵınıń aǵzası esaplanadı. Biz bul qalada 2027-jılı usı baǵdarda xalıqaralıq kongressti qabıl etiwge tayarmız.
Úshinshiden, hayal-qızlardıń jetekshilik qábileti hám kompetenciyasın támiyinlew ushın global baǵdarlamalardı jedel iske qosıw, ásirese, ayrıqsha áhmiyetke iye.
YuNESKO statistika institutınıń maǵlıwmatlarına bola, dúnyada ilimiy hám mádeniy mákemeler basshılarınıń 25 procenti, bilimlendiriw tarawı basqarıwshılarınıń 30 procenti, izertlewshilerdiń 33 procenti hayal-qızlar bolıp esaplanadı. Bul bolsa hayal-qızlardıń huqıqların támiyinlewde, tilekke qarsı, teńsizlik elege shekem saqlanıp atırǵanın tastıyıqlaydı.
Gender teńligi YuNESKOnıń fundamental, tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp, Shólkemniń barlıq baslamaları oǵan integraciyalanıwı zárúr ekenligi belgilep qoyılǵan. Bul baǵdarda aǵza mámleketlerdiń eń aldınǵı tájiriybe hám ámeliyatın úyreniw, bilimler almasıw maqsetinde Hayal-qızlar jetekshiligi boyınsha YuNESKO akademiyasın shólkemlestiriw waqtı keldi, dep esaplaymız. Sonday-aq, Samarqandta barlıq kontinentlerdiń belgili izertlewshileri, kórkem óner ǵayratkerleri, pedagog hám oylap tabıwshı hayal-qızlardıń Bilimlendiriw, mádeniyat hám ilim tarawındaǵı global forumın ótkeriwdi usınıs etemiz.
Tórtinshiden, klimat daǵdarısına qarsı birgelikte nátiyjeli gúresiw de áhmiyetli másele bolıp esaplanadı.
Ortasha temperaturanıń sezilerli dárejede kóteriliwi, muzlıqlardıń eriwi, shólleniw, topıraq qatlamlarınıń jemiriliwi, urbanizaciya processleri mádeniy miyras obektleriniń jaǵdayına ayrıqsha tásir etpekte.
Qorshaǵan ortalıqqa juwapkershilik penen qatnas jasap atırǵan, “jasıl” baǵdarlamalardı tabıslı engizip atırǵan qalalardı ayrıqsha tán alıw hám xoshametlew boyınsha “YuNESKOnıń Ekologiyalıq paytaxtı” global baslamasın alǵa qoyamız. Bunnan tısqarı, YuNESKO Atqarıw keńesiniń “Globallasıw hám klimat ózgerisleri sharayatında mádeniy miyrastı qásterlep saqlaw boyınsha ilajlardı kúsheytiw haqqında”ǵı rezolyuciyasın islep shıǵıw tárepdarımız. Bul másele boyınsha Xiywa qalasında xalıqaralıq simpozium ótkeriwge tayarmız.
Besinshiden, virtual mákanda qalıs emes málimlemelerdi tarqatıw, jámiyetlik pikirdi shalǵıtıw, diskriminaciyaǵa qarsı birgelikte nátiyjeli ilajlar kóriw ayrıqsha zárúrlikke aylanbaqta.
Sanlı transformaciya ortalıǵında dúnyaqarası qáliplesip atırǵan jas áwladtıń eń jaqsı dóretiwshilik jumısları, multimedia ideyaların óz-ara almasıw ushın Balalar mádeniy kontentiniń xalıqaralıq festivalın ótkeriw baslamasın bildiremiz.
Maǵlıwmatlardı analitikalıq túsiniw, jaslardı manipulyaciyadan qorǵaw, málimleme ashıq-aydınlıǵın támiyinlew maqsetinde YuNESKOnıń Media sawatlılıǵın rawajlandırıw boyınsha keń kólemli strategiyasın islep shıǵıwdı usınıs etemiz.
Jáne bir másele. Dúnyada dinleraralıq qarama-qarsılıqlar barǵan sayın kúsheyip atırǵan házirgi sharayatta keńpeyillik, óz-ara túsinisiw hám tatıwlıq sıyaqlı ulıwma insanıylıq ideyalardı keńnen úgit-násiyatlaw hár qashanǵıdan da áhmiyetli.
Islam mádeniyatı hám aǵartıwshılıǵın dúnyaǵa tanıtıw arqalı radikalizm hám islomofobiyaǵa qarsı nátiyjeli gúresiw múmkin. Bul baǵdarda Ózbekstanda ámelge asırılǵan siyrek ushırasatuǵın joybarlar – Islam civilizaciyası orayı, Imam Buxariy, Imam Moturidiy, Imam Termiziy, Bahauddin Naqshband izertlew oraylarınıń potencialınan birgelikte paydalanıwǵa shaqıramız.
Qádirli doslar!
Búgingi ánjuman birge islesiwdiń jańa baǵdarların belgilew, óz-ara isenim ortalıǵın bekkemlew, turaqlı rawajlanıw boyınsha global birge islesiw mexanizmlerin kúsheytiw baǵdarında úlken ámeliy qádem bolatuǵınına isenemen.
YuNESKOnıń máńgi dástúr hám qádiriyatlarınan kúsh alıp atırǵan “Samarqand ruwxı” bizdi ulıwma rawajlanıw jolında jáne de birlesiwge iytermeleytuǵını sózsiz.
Bul iygilikli jolda bársheńizge jańa áwmet hám tabıslar, YuNESKO sessiyasınıń jumısına bolsa tabıslar tileymen.
Itibarıńız ushın úlken raxmet.

ÓzA