Húrmetli delegaciyalar basshıları!

Qazaqstan Respublikası Prezidenti húrmetli Qasım-Jomart Kemelovich Toqaevqa qızǵın qabıllaǵanı hám “Oraylıq Aziya – Qıtay” ekinshi sammiti joqarı dárejede shólkemlestirilgeni ushın bildirilgen minnetdarshılıq sózlerine qosılaman.
Qıtay Xalıq Respublikası Baslıǵı húrmetli Si Czinpin mırzaǵa region mámleketleri menen doslıq hám birge islesiwdi bekkemlewge qatań sadıqlıǵı ushın minnetdarshılıq bildiremen.

Siziń “Qıtay hám Oraylıq Aziya mámleketlerin óz-ara húrmet, óz-ara isenim hám óz-ara járdemge tiykarlanǵan kóp ásirlik doslıq hám sheriklik qatnasıqları hám tıǵız baylanısların ornatıw hám joqarı sapalı birge islesiwdi rawajlandırıwǵa bolǵan umtılıs baylanıstırıp turadı” degen sózlerińizdi tolıq qollap-quwatlayman.
Jaqında belgilengen tuwılǵan áyyyamıńız múnásibeti menen Siziń húrmetińizge bildirilgen qızǵın qutlıqlaw hám tileklerge de qosılaman.
Húrmetli kásiplesler!
Búgingi ushırasıwımızdıń kún tártibin hám tayarlanǵan hújjetlerdi, sonıń ishinde, Astana deklaraciyasın qollap-quwatlayman.
Shólleniwden eskertiw, bilimlendiriw tarawında birge islesiw, kámbaǵalıqqa qarsı gúresiw boyınsha birgeliktegi oraylar, sonday-aq, Oraylıq Aziya hám Qıtay úzliksiz sawda platforması iske túsirilgenin qollap-quwatlayman. Álbette, bul mexanizmler mámleketlerimiz arasındaǵı óz-ara ámeliy birge islesiwdi keńeytiwge imkan beredi. Ózbekstan bunday strukturalardıń jumısın shólkemlestiriw hám rawajlandırıwda belsene qatnasıw niyetinde.
Húrmetli delegaciyalar basshıları!
Qıtay danıshpanları aytqanınday: “Kim dosları menen birge qádem taslasa, uzaqqa baradı”.
Biz Siandaǵı birinshi tariyxıy sammitimizden keyin úlken nátiyjelerge eristik. Joqarıda atap ótilgenindey, birge islesiwdi kóp dárejede muwapıqlastırıwdı támiyinleytuǵın Sekretariat dúzildi.
Túrli baǵdarlar boyınsha ministrler hám ekspertlerdiń ushırasıw hám májilislerine baylanıslı nátiyjeli mexanizmler islemekte, keń kólemli birge islesiwdiń shártnamalıq-huqıqıy bazası qáliplestirilmekte.
Tallawlar Oraylıq Aziya mámleketleriniń Qıtay menen ulıwma sawda aylanısı ósip atırǵanın kórsetpekte. Bıyılǵı jılı bul kórsetkish derlik 100 milliard dollarǵa jetedi. Birgeliktegi kárxanalar hám joybarlardıń sanı bolsa 10 mıńnan artadı.
Bizińshe, bir jaǵınan, isenim, jaqsı qońsıshılıq hám sheriklik mákanına aylanǵan Oraylıq Aziyanıń ózindegi tereń transformaciya processleri, basqa jaǵınan, Qıtay basshılıǵınıń qońsı mámleketler menen doslıq qatnasıqlardı rawajlandırıw hám “Belbew hám jol” global koncepciyasın alǵa qoyıwǵa qatań sadıqlıǵı usı formattaǵı birge islesiwdiń rawajlanıwına imkan bermekte.
Usı múnásibet menen kóp tárepleme birge islesiwdi jáne de rawajlandırıw baǵdarındaǵı óz qaraslarımızdı bildirmekshimen.
Búgingi ushırasıwımız xalıqaralıq jaǵday sezilerli dárejede tómenlep baratırǵan sharayatta bolıp ótpekte. Shıǵınlar hám zıyanlarǵa sebep bolatuǵın kelispewshilikler jańadan háwij almaqta, global hám regionallıq dárejedegi iri mámleketler arasında óz-ara isenimsizlik kúsheymekte.
Básekiniń artıwı keskinliktiń kúsheyiwine, qáwipsizlik hám turaqlı rawajlanıwǵa jańa qáwip-qáterlerdiń payda bolıwına alıp kelmekte.
Tartıslı xalıqaralıq máseleler hám qarama-qarsılıqlı mashqalalardı sheshiw ushın kúsh qollanıw qurallarınan paydalanıw ózin aqlamaydı hám oǵan jol qoyıp bolmaydı, dep esaplaymız.
Húrmetli mırza Si Czinpin, Siziń dawam etip atırǵan tartıslar hám urıslarda hesh qanday jeńimpazlar bolmaydı, degen sózlerińizge tolıq qosılaman.
Barlıq kelispewshilikler hám qarama-qarsılıqlar suverenitetti húrmet etiw, xalıqaralıq huqıq normaları hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Rejesi tiykarında tek ǵana diplomatiyalıq háreketler jolı menen – sóylesiwler stolında sheshiliwi shárt.
Bunday aldınnan aytıp bolmaytuǵın sharayatta xalıqaralıq qatnasıqlardıń házirgiden de turaqlı sistemaların támiyinlew ushın mámleketlerdi birlestire alatuǵın regionallıq mexanizmlerdiń áhmiyeti hám roli artıp atırǵanın atap ótiw kerek.
Usı múnásibet penen búgin mámleketlerimiz arasındaǵı Máńgi jaqsı qońsıshılıq, doslıq hám birge islesiw haqqındaǵı shártnamanıń qabıl etiliwin tariyxıy waqıya, dep esaplayman. Bul hújjet regionallıq turaqlılıqtı támiyinlewge qosqan ulıwma úlesimiz bolıp qaladı. Shártnamanı ámeliy jaqtan bekkemlewde anıq mexanizm hám joybarlardı qamtıp alǵan Uzaq múddetli sheriklik koncepciyasın qabıl etiw úlken áhmiyetke iye.
Sawda, investiciya hám texnologiyalıq birge islesiw Oraylıq Aziyadaǵı barlıq mámleketlerdiń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw strategiyasın ámelge asırıwda kúshli lokomotiv bolıp xızmet etpekte.
Bir ǵana mısal keltiremen.
Qıtaydıń aldınǵı tájiriybesi tiykarında biziń mámleketimizde sanaat potencialı hám sociallıq infrastrukturanı rawajlandırıw, aymaqlarımızda jańa jumıs oranların jaratıwǵa qaratılǵan onlaǵan iri joybarlar ámelge asırıldı.
Atap ótemen: Oraylıq Aziya mámleketleriniń ósip atırǵan potencialı hám Qıtaydıń sanaat tarawındaǵı jetekshiligin birlestiriw bilimler menen almasıw hám texnologiyalar transferiniń nátiyjeli mexanizmlerine iye bolǵan ulıwma keń imkaniyatlar mákanı payda bolıwına alıp keliwi zárúr.
Jańa ekonomikalıq sheriklik baǵdarlamasınıń tezirek qabıl etiliwi bul baǵdarda jáne bir ámeliy qádem bolatuǵınına isenimim kámil.
Bul baǵdarlamanı anıq wazıypalar menen tolıqtırıw, óz-ara sawda hám investiciyalardı keńeytiw boyınsha joybarlar portfelin qáliplestiriw ushın mámleketlerimiz Bas ministri orınbasarları dárejesinde Sawda hám investiciyalar boyınsha regionlararalıq keńes shólkemlestiriwdi usınıs etemen. Onıń birinshi ushırasıwın usı jıldıń aqırına shekem Ózbekstanda ótkeriwge tayarmız.
Sawda qatnasıqların xoshametlew maqsetinde “Sanlı belbew hám jol” sheńberinde “Sanlı Jipek jolı” kóp tárepleme sawda platformasın shólkemlestiriw tárepdarımız.
Tashkentte reglament hám standratlardı jaqınlastırıw, Qıtay talapları boyınsha eksport ónimlerin sertifikatlastırıw máseleleri menen shuǵıllanatuǵın Sanaatta standartlastırıw hám sertifikatlastırıw regionallıq orayın jaratıwdı úlken áhmiyetke iye, dep esaplayman.
Biznes, jetekshi izertlew institutları hám injenerlik orayların tartqan halda, texnologiyalar transferi boyınsha ayrıqsha “jol kartası”n qabıl etiwdi usınıs etemen.
Sanaat tarawındaǵı hám infrastrukturalıq baylanıslılıqtıń kúsheyiwi mámleketlerimizdiń ekonomikalıq potenciyalanına nátiyjeli paydalanıw imkaniyatın beredi. Usı maqsette “Oraylıq Aziya – Qıtay” sanaat hám infrastrukturalıq mákanın jaratıwǵa qaratılǵan uzaq múddetli strategiyanı islep shıǵıwdı usınıs etemen.
Bul jerde gáp Qıtaydıń investiciyaları, texnologiyalıq hám ilimiy sheshimlerin tartqan halda, óz-ara baylanıslılıq sanaat klasterleri, texnoparkler hám logistika xabları sistemasın jaratıw haqqında barmaqta.
Bunnan tısqarı, energetika ministrleri Oraylıq Aziya mámleketleri hám Qıtay energetika sistemaların baylanıstırıw, sonıń ishinde, joqarı quwatlılıqtaǵı elektr jetkeriw tarmaqların qurıw boyınsha mega-joybarlardı ámelge asırıw máselelerin dıqqat penen úyreniwi zárúr.
Regionallıq áhmiyetke iye bolǵan joybarlardı qollap-quwatlawǵa uqıplı bolǵan nátiyjeli qarjılay qurallardı engiziw máselesi ayrıqsha úlken áhmiyetke iye.
Búgingi kúnde ámelde bolǵan xalıqaralıq mexanizmler, álbette, áhmiyetli rol atqarmaqta, biraq regionnıń investiciyaǵa bolǵan talabın tolıq qaplay almay atırǵanın atap ótpekshimen.
Ekspertlerdiń juwmaǵına bola, Oraylıq Aziyanıń infrastrukturalıq rawajlanıwında kapital qoyılmalardıń jetispewshiligi bir neshe júz milliard dollarǵa bahalanbaqta.
Usı múnásibet penen infrastrukturalarǵa baylanıslı baslamalardı alǵa qoyıwda nátiyjeli platformaǵa aylanıwı múmkin bolǵan “Oraylıq Aziya – Qıtay” rawajlanıw qorın shólkemlestiriw imkaniyatların kórip shıǵıw maqsetke muwapıq.
Oraylıq Aziya hám Qıtaydıń transport tarawındaǵı óz-ara baylanıslılıǵın rawajlandırıw jáne bir tiykarǵı baǵdar bolıp esaplanadı. “Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan” temir jolı qurılısınıń baslanǵanın Evroaziya mákanında jańa transport hám tranzit kommunikaciyaları sistemasınıń áhmiyetli elementi, dep esaplaymız.
Barlıq mámleketlerimiz ushın keń imkaniyatlar ashatuǵın hám Qıtaydı regionımız arqalı Qubla Aziya menen baylanıstırıw imkaniyatın beretuǵın Transawǵan temir jol magistralı joybarınıń ámelge asırılıwı qollap-quwatlanatuǵınına úmit etemiz.
Bul strategiyalıq tarawdıń keleshegine baylanıslı ulıwma kózqaraslardı islep shıǵıw ushın transport uyımlarımızǵa dala izertlewlerin alıp barıw, logistika infrastrukturasın modernizaciyalaw imkaniyatların úyreniw, alternativ koridorlar boyınsha júklerdi tasıw boyınsha sınaq túrindegi joybarların ámelge asırıw ushın ekspert toparların qáliplestiriw boyınsha tapsırma beriwimiz zárúr, dep esaplayman.
Olardıń jumısınıń nátiyjeleri boyınsha keyingi ushırasıwımızǵa shekem transport koridorları hám zamanagóy tranzit infrastrukturalarınıń birden-bir kartasın qáliplestiriw ushın anıq hám tiykarlanǵan usınıslar islep shıǵılıwı kerek.
Mámleketlerimizdiń turaqlı rawajlanıwına ayrıqsha qáwiplerden jáne biri – bul klimat ózgerisleriniń aqıbetleri bolıp esaplanadı.
Regionda Qıtaydıń aldınǵı tájiriybesin keńnen engiziw qáwip-qáterlerdi azaytıw, “jasıl” kún tártibi hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw tarawındaǵı ilajlardıń nátiyjeliligin sezilerli dárejede arttırıw imkaniyatın beretuǵınına isenemen.
Usı múnásibet penen 2030-jılǵa shekem mólsherlengen «Jasıl» rawajlanıw baǵdarlamasın qabıllaw hám onı ámelge asırıwǵa imkanı bolǵanınsha tezirek kirisiw áhmiyetli bolıp esaplanadı.
Shólleniwge qarsı gúresiw, degradaciyaǵa ushıraǵan jerlerdi qayta tiklew, qurǵaq hám shól aymaqlarda bioekologiyalıq turaqlılıqtı arttırıw tarawında sóylesiw hám sheriklik ushın biziń formatta Ekologiyalıq alyanstı dúziwdi usınıs etemen.
Qıtay tájiriybesi hám usılınan paydalanǵan halda, biz regionda kompleksli kóklemzarlastırıw hám nálxanalar jaratıw, bioinjenerlik, biomonitoring stanciyaların rawajlandırıwdı, sonday-aq, sociallıq-bilimlendiriw baǵdarlamaların qamtıp alǵan sınaw túrindegi joybarlardı ámelge asırıwımız múmkin ekenin atap ótpekshimen.
Jasalma intellekt hám sanlı texnologiyalar tarawındaǵı birge islesiw imkaniyatlarına ayrıqsha toqtap ótiwdi qáler edim. Áyne, usı baǵdarlar búgingi kúnde milliy ekonomikalardıń básekige shıdamlılıǵın belgilep, uzaq múddetli ósiwdiń drayveri bolmaqta.
Qıtay intellektuallıq sistemalar rawajlanıwında jetekshilik etip, bul baǵdarda dástúriy túrde joqarı orınlardı iyelep kelmekte.
Jasalma intellekt hám baylanıspaǵan, transshegaralıq elektron kanallar tiykarında isleytuǵın úlken maǵlıwmatlar bazaları hám processing oraylarınıń óz-ara integraciyalasqan bankler tarmaǵın jaratıw ekonomikalıq birge islesiwdiń turaqlı sanlı infrastrukturasın qáliplestiriw imkaniyatın beretuǵınına isenimim kámil.
Tiykarǵı energetika hám transport baǵdarları boylap “Oraylıq Aziya – Qıtay” optikalıq talshıqlı baylanıs tarmaǵınıń sanlı trassasın qurıw zárúr, dep esaplaymız.
Bul onlayn sawda, “aqıllı” logistika, bultlı texnologiyalar hám jasalma intellekt – Sian deklaraciyasında óz kórinisin tapqan sanlı kún tártibiniń barlıq baǵdarların jáne de rawajlandırıw ushın tiykar jaratadı.
Xalıqlarımızdıń bir-biriniń mádeniyatın óz-ara bayıtıw hám jaqınlatıwǵa bolǵan ulıwmalıq umtılısı – bul biziń biybaha baylıǵımız bolıp esaplanadı. Mádeniyatlardıń hár túrliligin húrmet etiw principine súyengen halda, biziń birge islesiwimiz millionlaǵan insanlar ushın mádeniy almasıw jolında jańa imkaniyatlardı ashpaqta.
Búgin qabıl etilip atırǵan Óz-ara sapar etiwlerdi jeńilletiw boyınsha baslama hám Mádeniy-gumanitarlıq ilajlar baǵdarlaması áne, usı maqsetlerge qaratılǵan.
“Jipek jolı mádeniy miyrası” birden-bir sanlı portalın jaratıwdı usınıs etemiz. Ol Oraylıq Aziya mámleketleri hám Qıtaydıń tariyxıy-mádeniy resursların, olardan izertlewshiler, studentler, turistler hám kreativ sanaat wákilleriniń paydalanıwına imkan berip, birlestiredi.
Professional bilimlendiriw tarawında birge islesiw baǵdarlamaların islep shıǵıw, universitet rektorları forumların ótkeriw, ilimiy akademiyalar hám ilimiy-izertlew orayları basshılarınıń ushırasıwların shólkemlestiriw arqalı ulıwma ilimiy-bilimlendiriw platformaların qáliplestiriw maqsetke muwapıq.
Qáwipsizlik tarawındaǵı birge islesiw sheshiwshi tiykarǵı baǵdarlardan biri bolıp qalıwı kerek. Arnawlı xızmetler hám qáwipsizlik keńesleri baǵdarında terrorizm, ekstremizm, radikalizm, narkotrafik, nızamsız migraciya hám kiberjınayatshılıqqa qarsı gúresiw boyınsha málimleme almasıwdıń kóp tárepleme jumısshı mexanizmlerin jolǵa qoyıwdı usınıs etemen.
Biz ushın tek ǵana qońsı emes, al ulıwma tariyxıy-mádeniy hám ekonomikalıq mákanımızdıń ajıralmas bólegi bolǵan Awǵanstan mashqalalarına xalıqaralıq jámiyetshiliktiń itibarınıń tómenlep atırǵanı ayrıqsha táshwish oyatpaqta.
Qıtay hám Oraylıq Aziya mámleketleri Awǵanstannıń bay birge islesiw tájiriybesine iye bolǵan dástúriy sherikleri sıpatında onıń qayta tikleniwi hám regionallıq integraciya processlerine tartılıwına járdemlesiw ushın barlıq imkaniyatlarǵa iye, dep esaplayman.
Usı múnásibet penen formatımız sheńberinde usı máselelerdi kórip shıǵıw boyınsha joqarı dárejedegi topar shólkemlestiriwdi hám onıń ushırasıwın Awǵanstan wákilleriniń qatnasıwında shegaralas Termizde ótkeriwdi usınıs etemen.
Húrmetli kásiplesler!
Pursattan paydalanıp, Qıtay Xalıq Respublikasınıń wákili mırza Sun Veydunǵa qarım-qatnasımızdıń turaqlı jumıs alıp baratuǵın Sekretariatınıń bas xatkeri lawazımındaǵı jumısında tabıslar tileymen.
Sózimniń juwmaǵında Ózbekstan ashıqtan-ashıq sóylesiwge, “Oraylıq Aziya – Qıtay” formatındaǵı pragmatikalıq hám óz-ara paydalı birge islesiwdi keńeytiwge sadıq ekenin atap ótemen. Bunday sheriklik mámleketlerimiz hám xalıqlarımızdıń abadanlıǵı hám rawajlanıwına xızmet etetuǵınına isenemen.