Har qanday jamiyatning farovonligi uning eng zaif qatlamlarini qanchalik samarali qo’llab-quvvatlay olishi bilan belgilanadi. Kam ta’minlangan oilalar – ijtimoiy himoyaga muhtoj, moddiy va ma’naviy resurslari cheklangan, turmush darajasi minimal ehtiyojlarni qoplashga yetmaydigan oilalardir. Ularni ijtimoiy qo’llab-quvvatlash nafaqat insonparvarlik vazifasi, balki jamiyatning barqaror rivojlanishi va ijtimoiy adolatni ta’minlashning muhim shartidir.

Qashshoqlik va uning oqibatlari

Qashshoqlik faqat moddiy yetishmovchilik bilan cheklanib qolmaydi. U o’z ortidan qator ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi:

• Ta’limga kirish imkoniyatlarining cheklanishi: Bolalar sifatli ta’lim olishdan mahrum bo’ladi, bu esa ularning kelajakdagi ish imkoniyatlariga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
• Sog’liqni saqlash muammolari: Tibbiy xizmatlardan foydalanishdagi qiyinchiliklar, to’yib ovqatlanmaslik natijasida kasalliklarga moyillik ortadi.
• Uy-joy sharoitining yomonligi: Noto’g’ri turmush sharoitlari salomatlik va xavfsizlikka tahdid soladi.
• Ijtimoiy ajralish: Jamiyatdan chetlashish, past o’z-o’zini qadrlash va ruhiy tushkunlik kabi psixologik muammolarning paydo bo’lishi.
• Avloddan avlodga o’tuvchi qashshoqlik: Oilaning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli farzandlarning kelajagiga ham ta’sir ko’rsatib, qashshoqlik “tuzog’i”ni yaratadi.

Ijtimoiy qo’llab-quvvatlashning asosiy shakllari

Kam ta’minlangan oilalarni qo’llab-quvvatlash kompleks yondashuvni talab qiladi va turli shakllarda amalga oshirilishi mumkin:

1. Moddiy yordam:

• Nafaqalar va ijtimoiy to’lovlar: Davlat tomonidan tayinlanadigan bolalar nafaqalari, ishsizlik nafaqalari, ehtiyojmand oilalar uchun moddiy yordam.
• Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash: Oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash, ovqatlanish kuponlari (ayrim mamlakatlarda).
• Uy-joy va kommunal xizmatlar uchun subsidiya: Uy-joy ijarasi yoki kommunal to’lovlar uchun moliyaviy yordam.

2. Ta’lim va kasbiy ko’nikmalarni rivojlantirish:

• Bepul yoki imtiyozli ta’lim: Bolalar bog’chasi, maktab, kollej va oliy ta’lim muassasalarida bepul yoki imtiyozli o’qish imkoniyatlari.
• Kasbga o’qitish va qayta tayyorlash kurslari: Oilaning mehnatga layoqatli a’zolarini yangi kasblarga o’qitish yoki mavjud ko’nikmalarini oshirish.
• Bandlikka ko’maklashish: Ishga joylashishda yordam berish, tadbirkorlik faoliyatini boshlash uchun imtiyozli kreditlar ajratish.

3. Tibbiy va psixologik yordam:

• Bepul tibbiy xizmatlar: Tibbiy ko’riklardan o’tish, dori-darmonlar va davolanish xarajatlarini qoplash.
• Psixologik maslahatlar: Oiladagi stress, depressiya va boshqa ruhiy muammolarni hal qilishda yordam berish.

4. Huquqiy maslahat va himoya:

• Bepul yuridik yordam: Huquqiy savollarga javob berish, sud jarayonlarida himoya qilish.
• Ayollar va bolalar huquqlarini himoya qilish: Zo’ravonlik, kamsitish holatlarida huquqiy yordam ko’rsatish.

Qo’llab-quvvatlash tizimining asosiy ishtirokchilari

Kam ta’minlangan oilalarni qo’llab-quvvatlashda bir necha sub’ektlar faol ishtirok etadi:

• Davlat organlari: Ijtimoiy himoya agentliklari, “mahalla” tizimlari, bandlikka ko’maklashish markazlari, xalq ta’limi va sog’liqni saqlash muassasalari. O’zbekistonda “Temir daftar”, “Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari” kabi tizimlar orqali manzilli yordam ko’rsatilmoqda.
• Nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT): Xayriya jamg’armalari, jamoat birlashmalari, ixtiyoriy tashkilotlar o’z loyihalari orqali moddiy, ma’naviy va amaliy yordam ko’rsatadilar.
• Xayriya fondlari va fuqarolar: Jismoniy shaxslar va korxonalar tomonidan ko’rsatiladigan xayriya yordami.

Samarali qo’llab-quvvatlashning ahamiyati

Kam ta’minlangan oilalarni samarali qo’llab-quvvatlash qu

yidagi ijobiy natijalarga olib keladi:

• Qashshoqlikni kamaytirish va ijtimoiy tenglikni ta’minlash.
• Jamiyatda ijtimoiy barqarorlik va hamjihatlikni mustahkamlash.
• Inson resurslarini rivojlantirish: Bolalar va yoshlarning to’laqonli rivojlanishiga imkon yaratadi.
• Iqtisodiy o’sishga hissa: Aholining mehnatga layoqatli qatlamining iqtisodiyotga faol jalb etilishi.
• Har bir insonning qadr-qimmatini tiklash: Odamlarga o’z kuchlariga ishonch beradi, ijtimoiy mas’uliyatni oshiradi.

Xulosa

Kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlash – bu shunchaki “yordam berish” emas, balki jamiyatning barcha a’zolari uchun adolatli va teng imkoniyatlar yaratishga qaratilgan strategik investitsiyadir. Davlat, fuqarolik jamiyati institutlari va har bir fuqaroning birgalikdagi sa’y-harakatlari orqali qashshoqlikni yengish va kelajak avlodlar uchun yanada farovon va adolatli jamiyat qurish mumkin. Bunda nafaqat moddiy yordam, balki insonning o’z salohiyatini ro’yobga chiqarishga ko’maklashadigan, ularning o’ziga ishonchini oshiradigan kompleks dasturlar va mexanizmlar katta ahamiyat kasb etadi.

Shumanay tumani “Inson”ijtimoiy xizmatlar markazı psixologi   Jumabaeva Malika Baltabaevna