Sońǵı jılları allergiyalıq kesellikler dúnya kóleminde keń tarqalıp atırǵan, insan salamatlıǵına úlken qáwip tuwdırıp atırǵan kesellikler qatarına kirdi. Qorshaǵan ortalıqtıń pataslanıwı, ximiyalıq qosımshalarǵa bay azıq-awqat ónimlerin paydalanıwdıń artıwı, dári quralların qadaǵalawsız qabıl etiw, az háreketlilik hám turaqlı stress jaǵdayları allergiyalıq keselliklerdiń kóbeyiwinde tiykarǵı faktor sıpatında keltirilmekte.

Usı múnásibet penen, bul keselliklerdi erte anıqlaw, nátiyjeli emlew hám olardıń aldın alıw kún tártibindegi áhmiyetli máselege aylandı. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2023-jıl 23-noyabrdegi “Allergiyalıq keselliklerdiń aldın alıw hám emlewdiń sapasın arttırıw ilajları haqqında”ǵı qararı elimizde allergologiya tarawın pútkilley reformalawda áhmiyetli qollanba bolmaqta.
Allergiyalıq kesellikler insan immunitet sistemasınıń sırtqı ortalıqtaǵı ádette zıyansız dárilik zatlarǵa júdá sezgir juwap reakciyası nátiyjesinde kelip shıǵadı. Olar dem alıw jolları, teri, as sińiriw sisteması hám de pútkil organizm xızmetine tásir etiwshi túrli klinikalıq belgiler menen kórinedi.
Jáhán tájiriybesi sonı kórsetedi, allergiyalar tek ǵana salamatlıq emes, al ekonomikalıq hám sociallıq júkti de arttıradı. Ásirese, urbanizaciya, sanaatlasıw hám klimattıń ózgeriwi sharayatında bul túrdegi kesellikler jıl sayın artıp barmaqta.
Mámleketimizde allergologiya hám klinikalıq immunologiya tarawı tolıq transformaciyalanıp, bir pútin vertikal basqarıw sisteması engizildi. Áhmiyetlisi, medicinalıq xızmet kórsetiw kólemi respublikadan rayon dárejesine shekem túsirildi.
Bul processte Respublikalıq qánigelestirilgen allergologiya hám klinikalıq immunologiya ilimiy-ámeliy medicina orayı jetekshi mákeme sıpatında jumıs alıp barmaqta. Orayda 200 ge shamalas zamanagóy diagnoz usılları qollanılıp, allergiyalıq kesellikler molekulyar dárejede anıqlanbaqta. Atap aytqanda, “ALEX” diagnoz usılı arqalı derlik 300 allergenge sezgirlik anıqlansa, “PROTIA Allergy-Q 96” hám “Phadia 200” texnologiyaları allergologiya diagnostikasında xalıqaralıq “altın standart” talaplarına tolıq juwap beredi.
Orayda ámelge asırılǵan reformalar xalıqaralıq jámiyetshilik tárepinen de joqarı bahalanıp, mákemege ISO 9001:2015 hám ISO 7101:2023 xalıqaralıq sapa sertifikatları tapsırılǵan. Bul bolsa orayda kórsetilip atırǵan medicinalıq xızmetler xalıqaralıq standartlarǵa tolıq sáykes ekenligin tastıyıqlaydı.
Allergologiya tarawındaǵı eń áhmiyetli jańalıqlardan biri, insekt allergiyasına qarsı jańa immunoterapiya usılınıń engiziliwi boldı. Izertlewlerge bola, anafilaktikalıq shok jaǵdaylarınıń 20-30 procenti jánlikler shaqqanı menen baylanıslı bolıp, óz waqtında járdem kórsetilmese, ómir ushın oǵada qáwipli esaplanadı.
Respublikalıq qánigelestirilgen allergologiya hám klinikalıq immunologiya ilimiy-ámeliy medicina orayında Oraylıq Aziyada birinshi márte hárre záhári tiykarında tayarlanǵan allergen-spesifik immunoterapiya (ASIT) usılı jolǵa qoyıldı. Bul usıl arqalı allergen organizmge kishi dozalarda jiberilip, immun sistemasınıń sezgirligi tómenletiledi, qanda ulıwma IgE muǵdarı azayıp, qorǵawshı IgG4 antitelalar muǵdarınıń artıwına erisiledi.
Zamanagóy medicina allergiyalıq keselliklerdi tolıq joq etiwden góre, olardı qadaǵalaw hám uzaq múddetli remissiyaǵa erisiwge qaratılǵan. Biraq, allergen-specifik immunoterapiya sıyaqlı usıllar ayırım jaǵdaylarda allergiyanıń sebebin túpten saplastırıw imkaniyatın da bermekte. Bul bolsa allergologiya tarawında sapa jaǵınan jańa basqısh baslanǵanın kórsetedi.
Házirgi qıs kúnlerinde suwıq tásirinde júzege keletuǵın allergiya da bar. Bunda tez-tez túshkiriw, erinlerdiń qurıwı, kógeriwi, kóz jaslanıwı, bórtpeler shıǵıwı, qıshıw sıyaqlı belgiler baqlanadı. Taraw qánigesi Ilmira Roziqovanıń sózlerine bola, bunıń sebebi, bárinen burın, immunitet sistemasındaǵı ázzilik penen baylanıslı. Yaǵnıy nawqas organizmi suwıq temperatura tásirinde siyrek ushırasatuǵın patologiyalıq belok – krioglobulin islep shıǵara baslaydı. Ol immunitet kletkaları tárepinen jat zat sıpatında qabıl etilip, hújimge ushıraydı. Bul processte aktiv islep shıǵarılatuǵın gistamin elementi allergiyalıq reakciyaga sebep boladı.
– Suwıqtan allergiya belgileri suwıq temperatura tásirinen 3-5 minut ótkennen keyin payda boladı hám belgileri 1-2 saattan bir neshe kúnge shekem dawam etiwi múmkin, – deydi Ilmira Roziqova. – Keselliktiń ótkir hám sozılmalı formasında qol, bet, jaq hám ayaqlarda kúshli qıshıw payda bolıp, keyin ala teride qızıl daqlar hám kóbiksheler payda boladı. Geyde dirildew, uluwma hálsizlik, júrek urıwı tezlesiwi hám buwınlarda awırıw baqlanadı.
Dem qısılıwı, taxikardiya, qan basımı páseyiwi, júrek alıwı, qusıw, qarın awırıwı qıynawı múmkin. Ótkir respirator viruslı kesellikke shalınǵan, allergiyaga násillik beyimligi bar, asqazan-ishek jolları hám bawır keselliklerinen azap shegetuǵın nawqaslarda suwıqqa sezgirlik kóbirek júzege keledi. Házirgi kúnde mámleketimizde bul kesellik eń aldınǵı diagnostika quralları hám arnawlı usıllar járdeminde anıqlanıp, nawqaslar nátiyjeli emlenbekte.
Allergiyalıq kesellikler búgingi kúnde globallıq mashqalaǵa aylanǵan bolsa da, Ózbekstanda bul tarawda ámelge asırılıp atırǵan sistemalı reformalar, innovaciyalıq diagnostika hám emlew usılları, xalıqaralıq standartlarǵa sáykes medicinalıq xızmetler oǵan nátiyjeli sheshim tabılıp atırǵanınan derek beredi.
“Allergiyalıq keselliklerdiń aldın alıw hám emlewdiń sapasın arttırıw ilajları haqqında”ǵı Prezident qararınıń orınlanıwın támiyinlew maqsetinde tarawda ámelge asırılıp atırǵan jumıslar xalıqtıń salamatlıǵın qorǵaw, ómir ushın qáwipli jaǵdaylardıń aldın alıw hám elimiz medicinasınıń xalıqaralıq abırayın bekkemlewge xızmet etpekte.

Mohigul QOSIMOVA,
ÓzA