Insan qádiri barlıq nárseden ústin turatuǵın elimizde erisilip atırǵan tabıslardıń tiykarın Prezidentimiz aytıp ótkenindey “Insan qádiri ushın” principi quramaqta. Dini, tili, rasası, milleti qanday bolıwına qaramastan elimizde jasawshı hár bir puqaranıń huqıqları mámleket qorǵawında bolıp, olardıń abırayı hám qádir-qımbatına qol qatılmaslıǵı, hesh nárse olardı kemsitiw ushın tiykar bolıwı múmkin emesligi Konstituciyamızda, nazamlarımızda beligilep berilgen.
Mámleketimizde “Insan qádiri ushın” principi tiykarında alıp barılıp atırǵan keń kólemli reformalar negizinde sońǵı jıllarda xalıqtıń sociallıq qorǵalıwın kúsheytiw, mámleket tárepinen puqaralarǵa sociallıq xızmet kórsetiw kólemi hám túrlerin keńeytiw boyınsha sistemalı jumıslar ámelge asırılıp kelinbekte. Sonıń ishinde, sociallıq baǵdarlamalardı qarjılandırıw qárejetleri 2 esege artıp, kem támiyinlengen napaqa alıwshı shańaraqlardıń qamtıp alınıwı 5 esege kóbeydi hám mayıplıǵı bolǵan shaxslar hám balalardıń kútimi menen bánt bolǵanlar ushın jańa napaqa túrleri engizildi.
Jańa redakciyadaǵı Konstituciyada da miynetke jaramsız hám jalǵız kekseler, mayıplıǵı bolǵan shaxslar jáne xalıqtıń sociallıq jaqtan járdemge mútáj basqa da kategoriyalarınıń huqıqları mámleket qorǵawında ekenligi ayrıqsha norma sıpatında belgilep qoyıldı.
Prezidentimizdiń 2023-jıl 1-iyundegi “Xalıqqa sapalı sociallıq xızmet hám járdem kórsetiw jáne onı nátiyjeli qadaǵalaw sistemasın jolǵa qoyıw boyınsha kompleksli ilajlar haqqında”ǵı pármanı menen mámleket tárepinen xalıqtı mánzilli qorǵawdıń tiykarǵı baǵdarları belgilep berildi. Sonıń ishinde, kompleksli qatnas tiykarında professional sociallıq qorǵaw sistemasın engiziw, sociallıq qorǵaw sistemasınıń nátiyjeliligin hám mánzilliligin arttırıw arqalı xalıqtıń járdemge mútáj qatlamınıń sociallasıwın támiyinlew sonday-aq, sociallıq qorǵawdı máhálle dárejesine shekem shólkemlestiriw, awır turmıslıq jaǵdayǵa túsip qalǵan xalıqqa individual qatnasqa muwapıq sociallıq xızmet hám járdem kórsetiwdi jolǵa qoyıwǵa ayrıqsha itibar qaratıladı.
Xalıqtı sociallıq qorǵaw hám sociallıq xızmetler kórsetiw tarawındaǵı birden-bir mámleketlik siyasattı muwapıqlastırıp barıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidenti janında Sociallıq qorǵaw milliy agentligi hám onıń Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalalıq basqarmaları jáne 1-iyulden baslap rayon (qala) larda “Insan” sociallıq xızmetler orayları shólkemlestirilgen edi. Orınlarda jumıs alıp barıp atırǵan bul oraylar qanday jumıs alıp barmaqta? Biz Xojeli rayonı hákimligi málimleme xızmeti tárepinen ǵalaba xabar quralları wákilleriniń qatnasıwında shólkemlestirilgen press -turda Xojeli rayonı “Insan” sociallıq xızmetler orayı jumısları menen tanıstıq.
– Agentliktiń, sonıń ishinde, Xojeli rayonı “Insan” sociallıq xızmetler orayınıń tiykarǵı wazıypalarınan biri awır turmıslıq jaǵdayǵa túsken xalıq penen mánzilli islesiw hám olarǵa sociallıq xızmet hám járdem kórsetiw, jámiyetke sociallastırıwdı támiyinlew arqalı sociallıq qorǵawǵa mútáj xalıq sanın azaytıw, awır turmıslıq jaǵdayǵa túsiw qáwpi astında bolǵan sociallıq xızmet hám sociallıq járdemdi máhálle dárejesinde shólkemlestiriw arqalı xalıqtı ózi jasap atırǵan ortalıqtan ajıratpaw, sociallıq xızmet hám sociallıq járdemniń turaqlı bolıwın támiyinlew arqalı olardıń huqıqların turaqlı kepillew. Bul wazıypalardı ámelge asırıwda keys-menedjment usılın qollanǵan halda nátiyjeli jumıs shólkemlestiriw, olardan sociallıq xızmetler hám járdem alıw boyınsha buyırtpalar qabıl etiw, zárúrlikke qarap buyırtpalardı juwapker ministrlikler hám uyımlarǵa jiberiw, awır jaǵdayǵa túsip qalǵan hám awır jaǵdayǵa túsip qalıw qáwipi joqarı bolǵan shańaraqlardı turaqlı túrde monitoring etip barıw, olar ushın sociallıq xızmetler hám járdemlerdi shólkemlestiriwden ibarat. Orayımız xızmetkerleri tárepinen hár bir shańaraqtıń jaǵdayı úyrenilip, shańaraqlardaǵı haqıyqıy jaǵdaydı jáne olardıń sociallıq xızmetler hám járdemge bolǵan talabın anıqlaw, shańaraqlardıń ekonomikalıq-sociallıq jaǵdayı hám mútájliklerin úyreniw nátiyjesinde sociallıq pasportları qáliplestirildi,-deydi Xojeli rayonı “Insan sociallıq xızmetler orayı” direktorı Zamira Baltamuratova.
Ilajda juwapker qánigeler tárepinen oray tárepinen alıp barılıp atırǵan jumıslar boyınsha maǵlıwmatlar berildi. Búgingi kúnde rayonda 32 165 shańaraq bolap, xalıqtıń sanı bolsa 129 416 di quramaqta. Úyreniw nátiyjelerine bola rayonda jámi 10 811 shańaraq sociallıq xızmetler hám járdemlerge mútáj ekenligi anıqlandı. Bul jámi shańaraqlarǵa salıstırǵanda 8,3 procentti quraydı. Usı shańaraqlarǵa úyreniw nátiyjesinde keys-menedjment usılı arqalı sociallıq xızmetkerler hám oray tárepinen sociallıq xızmetler hám járdemler kórsetiw rejesi islep shıǵıldı.
Usı jıldıń birinshi sheregi dawamında Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2023-jıl 14-oktyabrdegi qararı boyınsha “Insan” sociallıq xızmetler orayları hám sociallıq xızmetkerler tárepinen rayondaǵı 12 kategoriyadaǵı xalıq qatlamlarına 103 túrdegi sociallıq xızmetler kórsetilip kelinbekte. Usı kúnge shekem jámi 298 “Keys” (sociallıq jumıs) ashılıp, belgilengen tártipte jámi 1192 xızmetler rejesi islep shıǵılıp, sonıń ishinde, 24 xızmet “Insan” orayı tárepinen, 1168 xızmet sociallıq xızmetkerler tárepinen kórsetiletuǵın xızmetler bolıp esaplanadı. Búgingi kúnge 1054 (22 si “Insan” orayı tárepinen, 1032 si sociallıq xızmetkerler tárepinen) xızmetler tolıq kórsetilip bolındı.
Kem támiyinlengen, mayıplıǵı bolǵan hám sociallıq qorǵawǵa mútáj xalıq kategoriyalarına “Saqawat hám járdem” qorınan 128 puqaraǵa jámi 152 million 835 mıń sumlıq járdemler kórsetildi. Sonıń ishinde, 103 puqaraǵa jámi 116 mln 600 mıń sumlıq dári-dármaq ushın, 3 puqaraǵa jámi 12 mln 600 mıń sum emleniw ushın, 16 puqaraǵa jámi 5,4 mln sum azıq-awqat ushın, 17 puqaraǵa jámi 15 mln sum kiyim-kenshek ushın 2 puqaraǵa jámi 750 mıń sum kommunallıq qárejetleri ushın qarjı berildi.
Oray tárepinen Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2023-jıl 27-dekabr kúngi qararı hám Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2024-jıl 11-mart kúngi qararı tiykarında jıldıń basında 97 basqalardıń kútimine mútáj bolǵan jalǵız hám jalǵız jasawshı kekseler hám mayıplıǵı bolǵan shaxslar “Jalǵız kekseler” reestrine kirgizilgen bolıp, búgingi kúnde jámi 103 basqalardıń kútimine mútáj bolǵan jalǵız hám jalǵız jasawshı kekseler hám mayıplıǵı bolǵan shaxslarǵa 15 sociallıq xızmetker assistentleri biriktirilgen bolıp, úyinde sociallıq-turmıslıq xızmet kórsetip kelmekte. Sonday-aq, olardıń jámiyettegi ornın bekkemlew, olardıń sociallıq tarawlardaǵı belsendiligin arttırıw maqsetinde mádeniy hám bayram ilajları shólkemlestirilip kelinibekte. Pensiya jasındaǵı nuranıylar hám mayıplıǵı bolǵan shaxslarǵa Agentlik sistemasındaǵı sanatoriylerge jollamalar berildi.
-Densawlıǵımdı tiklew ushın oray tárepinen jollama alıp, Taqıyatas rayonındaǵı sanatoriyada dem alıp qayttım,-deydi rayondaǵı «Tań» APJ turǵını, nuraniy Gawhar Saparbaeva. Ol jerde biypul emlenip qayttım. Bul ushın biz nuraniylarǵa usınday imkaniyatlar jaratıp berip qoyǵan Prezidentimizge minnetdarshılıǵımız sheksiz.
Qıynaw hám zorlıq boyınsha ushırasıp atırǵan jaǵdaylar boyınsha rayonda 76 múrájat kelip túsken bolıp, sonnan olarǵa tiyisli sociallıq, psixologiyalıq hám huqıqıy járdemler kórsetilgen.
Rayonda jámi 4049 mayıplıǵı bolǵan shaxslar bolıp, sonnan 461 adam 1-topar, 2785 adam 2-topar, 115 adam 3-topar hám 688 adam balalıqtan mayıplıǵı bolǵan shaxslardı quraydı. Bıyılǵı jıldıń usı kúnine shekem jámi 187 mayıplıǵı bolǵan hám jasqa baylanıslı napaqadaǵı puqaralardan arzalar kelip túsip, 187 puqaraǵa ónimler jetkerip berildi.
Sonıń ishinde, 10 puqaraǵa elektr júrgiziwshi arbasha, 41 puqaraǵa qolda basqarılatuǵın kreslo arbasha, 17 puqaraǵa esitiw úskenesi, 24 puqaraǵa hasa tayaq, 14 puqaraǵa qoltıq tayaq (jup), 19 puqaraǵa shıǵanaqlı qoltıq tayaq (dana), 23 puqaraǵa kózi ázziler hasası, 7 puqaraǵa júriw quralı xodunok, 1 puqaraǵa sidik qabıllaǵısh, 31 puqaraǵa protez ortopediyalıq ónimleri berildi. Mayıplıǵı bolǵan 58 shaxs Reabilitaciya orayında emlenip shıqtı.
Usı jıldıń yanvar-mart ayları dawamında Xojeli medicinalıq-sociallıq ekspertiza komissiyası miynetke uqıplılıq usınısı berilgen puqaralardan jámi 81 mayıplıǵı bolǵan shaxslardıń bántligin támiyinlewge járdemlesti, sonıń ishinde 1 mámleketlik shólkemge, 45 jeke menshik kárxanaǵa hám hám 35 adam turaqlı hám waqtınsha jumıslarǵa jaylastırıldı, 6 mayıplıǵı bolǵan puqara kásip-ónerge oqıtıwǵa baǵdarlandı.
Búgingi kúnge kelip 31 mayıplıǵı bolǵan shaxslar parasport penen shuǵıllanıp kelmekte. “Bes baslama paralimpiadası”nda rayonnan 112 mayıplıǵı bolǵan shaxslar dizimnen ótken.
Oray tárepinen balalardı sociallıq qorǵaw sektorı tárepinen jetim hám ata-ana qaramaǵınan ayırılǵan hám ata-anası altı aydan artıq jasaw ornında bolmaǵan jas óspirimler esabına esapqa alınǵan 66 balaǵa qayırqom hám qáwender tayınlanǵan hám sonnan 47 adam qáwenderlikke alınǵan.
Mámleket qaramaǵındaǵı móldiregen kózler
Biz Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Sociallıq qorǵaw milliy agentligine qaraslı Jayhun APJ da jaylasqan 17-sanlı kóp tarmaqlı qánigelestirilgen mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminde boldıq. Bul jerde 78 tárbiyalanıwshı (sonnan 32 si qonıp, 46 sı úylerine qaytadı) pedagog-tárbiyashılardan tálim-tárbiya almaqta. Shólkemde 50 balada mayıplıǵı bar bolıp, 1 toparda awır nuqsanı bar, 1 toparda tayanısh háreket apparatında nuqsanı bar, 1 toparda jeńil dárejedegi aqılı zayıl balalar, 5 psixikalıq rawajlanıwda keshigip atırǵan balalar toparında tárbiyalanbaqta.
Bul mákeme tárbiyalanıwshıları Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2024-jıl 25-yanvar kúngi “Ayrıqsha bilimlendiriw mútájlikleri bolǵan balalardıń bilim alıwın shólkemlestiriw hám olardı reabilitaciyalaw sistemasın jetilistiriw ilajları haqqında”ǵı qararına tiykarında PTPK (psixologiyalıq-medicinalıq-pedagogikalıq komissiyalar) juwmaǵı menen mákemege qabıl etilgen.
Biz bul jerde joqarıda keltirip ótken kesellik hám nuqsanlar boyınsha baqsha jasındaǵı balalardıń tárbiyalanıp atırǵanlıǵınıń gúwası boldıq. Olar tolıq dárejede mámlekettiń ǵamqorlıǵında. Olardıń tárbiyası menen shuǵıllanıp atırǵan pedagog-tárbiyashılar, defektolog, psixologlar, shıpaker hám miyirbiykeler, aspazlar bári-bári usı balardıń kútimi, tárbiyası menen shuǵıllanıp, olardıń (norma boyınsha sawallanıp ketetuǵınların) jámiyetke qosılıp ketiwi ushın imkaniyatardan paydalanıp at salıspaqta. Ol jerde mámleketimiz tárepinen balalar ushın barlıq sharayatlar jaratılǵan.
-Bular ne ushın bári bir-birine uqsaydı,-dedim men balalarǵa qarap turıp tárbiyashıǵa soraw berip.
-Bul balalar Dauna keselligi menen tuwılǵan balalar. Bul kesellik penen awırǵanlar dúnyanıń qay jerinde jasamasın olar bir ata-ananıń balalarınday bir-birine uqsaydı,-dedi tárbiyashı Shınıgúl Esbagambetova.
Olar júdá bir-birine qayırqom. Al olardıń arasında ózgeshe, olarǵa uqsamaytuǵın, hátteki, kórinisinen salamat bala kórinetuǵın bir bala dıqqatımızdı tarttı. Bul óz dúnyasına iye, ózgelerge uqsamaytuǵın, ózin basqalardan awlaqta tutıp júretuǵın Autizim keselligi menen awırǵan bala edi.
Tayanısh háreketi múshesinde nuqsanı bar balalar toparında bir qolı joq kishkene ǵana tórt jasar balanıń da ózine jarasa táǵdiri bar. Kempir apasınıń qaramaǵındaǵı bul bala ata-ana mehirine mútáj. Mayıp bolıp tuwılǵan balasın anasına taslap ketken onıń anası qay jerlerde júr eken degen oylarǵa taldım…
-Kesellik túrine qaray densawlıǵınıń jaǵdayı ortasha bolǵan balalar menen qánigelerimizdiń jeke islesiwi nátiyjesinde olardıń jaǵdayları jaqsılanıp, mektepke oqıwǵa barıp, jámiyetke aralasıp atırǵanlıǵı bizdi quwandıradı. Biz bunday unamlı jaǵdaylardı kórip miynetlerimizdiń zayaǵa ketpegenliginen quwanıshlı bolamız,-deydi shólkem metodisti Inabat Matniyazova.
-Biz jurnalistler xalıqtıń arasında bolıp kóplegen waqıyalardıń, jańalıqlardıń gúwası bolamız. Mine, búgingi press turda mámleketimizde jáne bir márte insan qádiri barlıq nárseden ústin ekenliginiń gúwası boldıq. Mámleket járdemge mútáj insanlarǵa járdem berip, imkaniyatı sheklengen insanlarǵa ǵamxorlıq kórsetip, hár qıylı kesellikler menen awırǵan kishkene ǵana biyǵubar nárestelerdi de óz qaramaǵına alıp, bar járdemin bermekte. Bul biz jurnalistlerdi dóretiwshilik jumıslarımızda jáne de ruwxlandıradı,-deydi Qaraqalpaqstan radiokanalı jurnalisti D.Amanlepesova.

G.Turdıshova, Qaraqalpaqstan xabar agentligi