Марказий Осиёдаги энг қадимий ёзув Қорақалпоғистонда топилганини биласизми? Ўзбекистон Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг археология музейида сақланаётган Марказий Осиёдаги энг қадимий ушбу ёзув милоддан аввалги V асрга тегишлидир.
1976-1977 йилларда профессор М.Мамбетуллаев раҳбарлигидаги археолог-олимлар гуруҳи Катта Айбуйирқалъани қазиш пайтида 3 та катта хум топиб олади. Бу хумларнинг сув ва дон сақлаш учун ясалганлиги аниқланади. Хумларнинг бирида тиғ билан битилган ёзувлар мавжуд эканлиги маълум бўлади. Яъни, бўйи 1 метр келадиган ўтда пиширилган хумдаги Қадимий Хоразм тамаддунига тегишли бу ёзувлар Марказий Осиёда энг эски ёзув сифатида фанда қайд қилинган эди.
Олимлар шу пайтгача Қадимий Хоразм ҳудудидаги энг эски ёзув дея Қўйқирилганқалъа (Элликқалъа тумани ҳудудида жойлашган)да топилган идишдаги ёзувни ҳисоблаб келганди. Қўйқирилганқалъадаги бу ёзув эса милоддан аввалги III-II асрга тегишли арамей ёзувидир. Кейинчалик С.П.Толстов раҳбарлигидаги экспедиция томонидан ҳозирги Элликқалъа тумани ҳудудида жойлашган, қадимий хоразмшоҳлар шаҳри – Тўпроққалъада ҳам милодий III-IV асрларга тегишли ёзувлар топилган.
Хумни топган олимлар ўни реконструкция қилиб, ичига сув қўйиб кўрганда 195,5 литр сув сиғган. Шундай қилиб, хумдаги ёзув унинг сиғимлилик ҳажми билан мос келган.
Хум бир жойдан иккинчи жойга кўчирилиши пайтида синганлиги сабабли ҳозирги кунда бу бетакрор эсдалик реставрацияга муҳтож.
Ўзбекистон Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимида бу каби ажойиб эсдаликларнинг базаси яратилган. Лекин, қулай кўргазма жойи бўлмаганлиги боис, кўпчилик бу эсдаликларни кўриш имкониятига эга эмас.
Мавжуд тарихий ва маданий меросларимиздан мақсадли фойдаланишимиз керак, бу ўз навбатида юртимизда туризмни ривожлантиришга ўз ҳиссасини қўшиши табиий, албатта.
Ўз даврида Қадимий Хоразм цивилизацияси бешиги бўлган Қорақалпоғистон ҳудудида археология музейи ҳам қад ростласа, катта савоб ишга асос солинган бўлар эди.